Deventer digitaliseert
CULTUURHISTORISCHE COL
webzijdelings
30
webzijdelings
31
Door Dinand Webbink en Ton Dijksterhuis*
In de zomer van 2001 werd in de sfeervolle
ambiance van het Deventer stadhuis de
website www.deventergeschiedenis.nl
gepresenteerd. Deze cultuurhistorische
database, gevuld vanuit collecties van het
stadsarchief, diverse musea en de Athe-
naeumbibliotheek, vormde de opmaat naar
een grootscheeps digitaliseringprogramma
van Stadsarchief en Athenaeumbibliotheek
(SAB) te Deventer. Tegelijk met de digitali
sering vindt een interessant en voor Neder
land bijzonder experiment plaats. De biblio
theek zal volledig integreren met het stads
archief. Medewerkers, collecties en dienst
verlening maken deel uit van één organisa
tie en daar waar dat mogelijk en nodig is,
zal er geen onderscheid gemaakt worden
tussen archief- en bibliotheekproducten.
Wezenlijk onderdeel van deze inte
gratie is de automatisering van een deel
van de dienstverlening, gecombineerd
met het aanbieden van internetservices
en het digitaal en op afstand beschikbaar
stellen van historisch bronnenmateriaal.
De combinatie van digitalisering van cul
tuurhistorisch materiaal en het gebruik
van internet biedt ongekende mogelijk
heden. Zo kunnen collecties van histori
sche landkaarten en plattegronden, die
verspreid over de provincie aanwezig zijn,
in één bestand worden samengevoegd.
Door sectoroverstijgende samenwerking -
archieven, musea, bibliotheken, monu
mentenzorg - kunnen verbanden tussen
zeer diverse bronnen gelegd worden.
Het project Digitaal erfgoed Overijssel in
samenhang gepresenteerd: Denekamp 1830-
2002, waarin de SAB, onder andere in
samenwerking met het Historisch
Centrum Overijssel (HCO), een voortrek
kersrol speelt, is hiervan een goed voor
beeld. Als men over een woning informa
tie zoekt, kan men foto's aantreffen die
afkomstig zijn uit de collectie van de
plaatselijke heemkundevereniging, maar
men kan daarnaast over de bewoners
informatie vinden die ligt opgeslagen in
archiefstukken van het HCO. Wellicht
komt de straat prominent voor in een
film, die opgeslagen is bij het Audio
visueel Documentatiecentrum Overijssel
of is over het pand en zijn bewoners
geschreven in boeken of tijdschriftartike
len, aanwezig bij diverse bibliotheken. De
geïnteresseerde bezoeker moet het alle
maal eenvoudig kunnen vinden. Welis
waar is dit nog toekomstmuziek, maar
dan wel een heel nabije toekomst. In de
eerste helft van 2003 zal de website met
de onderliggende databanken worden
geopend.
www.deventergeschiedenis.nl
Een ander, inmiddels gerealiseerd
voorbeeld van sectoroverschrijdende
samenwerking is het project www.deven-
tergeschiedenis.nl. In dit project werken
de volgende Deventer instellingen sa
men: Stadsarchief en Athenaeumbiblio
theek, Historisch Museum De Waag, Cen
trum Beeldende Kunst, Monumentenzorg
en Archeologie.
Doel van het project is om via een geza
menlijke ontsluiting van het Deventer
erfgoed de gebruiker een eenvoudiger toe
gang tot dit materiaal te bieden. Moet
men momenteel nog de diverse instanties
bezoeken om materiaal te vergaren, in de
toekomst moet het mogelijk zijn
Deventer erfgoed via het internet te bekij
ken en is er dus één toegang naar het
materiaal. Tijdens de pilot is hiermee een
begin gemaakt door een selectie van het
Deventer erfgoedbeeldmateriaal, gecom-
Keizerstraat te Deventer voor 1918.
bineerd met beschrijvingen, via een web
site toegankelijk te maken. De beschrij
vingen en de afbeeldingen zijn op ver
schillende manieren toegankelijk. Ten
eerste werden beschrijvingen van voor
werpen uit de deelnemende instellingen
over het gekozen onderwerp doorzoek
baar gemaakt en gepresenteerd. Daar
naast werden de topstukken verwerkt in
verhalen over verschillende aspecten van
het Deventer IJsselfront. Dit IJsselfront is
het bepalende stadsgezicht als men de
stad vanuit het westen benadert. De ver
halen over dit front bieden de geïnteres
seerde bezoeker de noodzakelijke context
bij de voorwerpen die door de instellin
gen worden beheerd.1
Onderdeel van de website is een educatief
gedeelte dat speciaal voor de laatste klas
sen basisonderwijs en eerste klassen ver
volgonderwijs is opgezet. Analoog aan de
tijdsperioden voor het vak geschiedenis
zoals voorgesteld door de commissie-De
Rooij worden de diverse tijdsperioden
opgevuld met voor de Deventer geschie
denis relevante informatie. Dit gedeelte
van de site is gekoppeld aan een papieren
onderwijsmethode, getiteld Deventer
OVT.
Als speels element is speciaal voor de leer
lingen van de basisschool nog een cd-rom
Deventer geschiedenis spelenderwijs ontwik
keld, die op een aantrekkelijke wijze
onderwerpen uit de Deventer geschiede
nis behandelt. Deze cd-rom werd gratis
aan de Deventer basisscholen uitgereikt.
In de naaste toekomst zal de website door
intensieve samenwerking van de cultu-
reelerfgoedinstellingen verder worden
uitgebreid. De geschiedenis van Deventer
van de periode van jagers en boeren tot
en met de moderne tijd zal worden
beschreven en met beeldmateriaal wor
den geïllustreerd. Het educatieve deel zal
in een periode van vijf jaar volledig wor
den gevuld en zoals gezegd gekoppeld
worden aan de Deventer geschiedenisme
thode.
www.overijsselinkaart.nl
December 2001 is de databank
www.overijsselinkaart.nl op het internet
gepubliceerd. Deze databank bevat een
overzicht van Overijsselse historische
kaarten en plattegronden van de zestien
de eeuw tot heden. De database is gevuld
met een groot deel van de verzamelingen
van de SAB en van de Overijsselse
Bibliotheek Dienst te Nijverdal. In 2003
zullen ruim 230 historische kaarten uit
het bezit van de provincie Overijssel wor
den toegevoegd. Met behulp van de digi
tale afbeeldingen wordt het zoeken en
bestuderen van historische kaarten
enorm vergemakkelijkt en kan men snel
ler de historische ontwikkeling volgen.
Het betreft bovendien verzamelingen die
voor een deel nauwelijks ontsloten
waren. De kaarten en plattegronden
waren moeilijk te vinden en werden zel
den geraadpleegd.
Bij het bekijken en onderzoeken van his
torische kaarten en plattegronden is het
archievenblad
december 2002
kunnen onderscheiden van
details van het grootste
belang. Om dit te bereiken
zijn alle images met een spe
ciaal programma (Multi-
resolution Seamless Image
MrSid) bewerkt, waardoor
(IET ZES GEKUURDE PLAATJES.
A. TJ ADEK TH VEHTER.
Kinderboek gedrukt te Deventer bij
A.Tjaden,ca. 1900.
Database;
maximaal
zeven keer kan worden ingezoomd, zon
der kwaliteitsverlies.
www.overijsselinkaart.nl voorziet duide
lijk in een behoefte. Dit jaar is de site al
door 19.000 mensen bezocht. Een kleine
tien percent van de bezoekers is afkom
stig uit het buitenland.
www.deventerinbeeld.nl
Een inmiddels bekend fenomeen op
internet zijn de databanken met foto's
van een bepaalde plaats of regio.
www.deventerinbeeld.nl is zo'n databank
met fotomateriaal van 1860 tot heden. Bij
de presentatie in het voorjaar van 2002
waren 10.000 foto's met beschrijvingen
beschikbaar. Dit aantal zal in 2003 oplo
pen tot 20.000. De kern van de collectie
wordt gevormd door de topografisch-his-
torische atlas van het Stadsarchief en de
Deventer musea. In de komende jaren
zullen er topografische collecties van
andere Deventer instellingen worden toe
gevoegd.
De foto's zijn, net als de historische kaar
ten, met MrSid bewerkt. Hierdoor kun
nen luchtfoto's beter bestudeerd worden
en kunnen allerlei details op gevels en uit
het straatbeeld beter worden onderschei
den. Het is niet overdreven om te stellen
dat het bestuderen van een digitale kopie
in hoge resolutie betere resultaten ople
vert dan het bestuderen van het origineel.
Oude Overijsselse kinderboeken
In oktober 2002 is in het kader van
het landelijke digitaliseringsproject 'Het
Geheugen van Nederland' het project
'Oude Overijsselse kinderboeken' gestart.
Doel is het digitaal beschikbaar maken
van twee inhoudelijk aan elkaar verwante
verzamelingen. Het gaat om bijna 500
Overijsselse kinder- en schoolboeken van
de zeventiende eeuw tot circa 1950 en
ruim 150 in Deventer gedrukte 'cents
prenten'.
De boeken en prenten worden integraal
op internet gepubliceerd en zullen voor
een deel met behulp van Optical
Character Recognition (OCR) doorzoek
baar worden gemaakt. In
samenwerking met de
Koninklijke Bibliotheek
wordt onderzocht hoe deze
techniek het best kan wor
den toegepast. Weliswaar heeft het kun
nen doorzoeken van de teksten in histori
sche kinderboeken niet de hoogste priori
teit, maar de eenmaal ontwikkelde tech
niek kan vervolgens toegepast worden op
bestanden waarbij dat wel belangrijk is.
Oktober 2003 wordt het project afgerond.
Indien de financiering gerealiseerd kan
worden, zullen vervolgens de archieven
van Deventer literatoren en wetenschap
pers worden gedigitaliseerd. Deze collec
ties bevatten correspondentie met be
langrijke Nederlandse literatoren en we
tenschappers, zoals Multatuli, A. Roland
Holst, C. Busken Huet, E.J. Potgieter en
Klikspaan. In totaal zullen dan meer dan
100.000 pagina's boeken, prenten en brie
ven op afstand integraal te raadplegen
zijn.
Deventer Dagblad
Dagbladen vormen een belangrijke
bron voor historisch en genealogisch
onderzoek. Regionale kranten worden
bovendien vaak geraadpleegd voor enter
tainment: geboorte- en huwelijksadver
tenties zijn zeer gewild, evenals de kran
ten van de dag waarop men geboren is.
Het Deventer Dagblad of hoe de krant in de
loop der eeuwen ook mocht heten, wordt
dagelijks vele keren opgevraagd. Door
deze grote vraag en in verband met de
kwetsbaarheid van het materiaal ligt digi
talisering voor de hand, maar door de
enorme omvang van de bestanden (ruim
een miljoen pagina's) zijn de kosten nave
nant hoog.
Het goed kunnen navigeren in de gedigi
taliseerde mammoetbestanden is van
wezenlijk belang. Het onderzoek naar de
toepassing van OCR - hierboven aange
haald - zal vooral voor de kranten interes
sante gegevens op moeten leveren.
Behalve het toepassen van OCR is voor
bestanden van vele 'terrabytes' de keuze
van de zoekmachine essentieel. Ook hier
naar wordt het nodige onderzoek gedaan.
Het ligt in de bedoeling in 2003 alle
negentiende-eeuwse kranten te digitalise
ren, te indexeren en doorzoekbaar te
maken. Voor de twintigste-eeuwse kran
ten wordt naar cofinanciering gezocht.
The sky is the limit
Het einde van de digitalisering van
de cultuurhistorische collecties is nog
lang niet in zicht. Zonder de pretentie te
hebben dat ooit alles via het World Wide
Web integraal beschikbaar komt, worden
er voorlopig geen grenzen gesteld: the sky
is the limit. De behoefte aan cultuurhisto
rische informatie op internet lijkt onuit
puttelijk. Het is daarom een (dure) plicht
van archieven en bibliotheken om hun
belangrijkste, meest kwetsbare, maar
vooral meest gevraagde verzamelingen
digitaal te publiceren en op afstand raad
pleegbaar te maken.
In combinatie met moderne toepassingen
die ICT ons biedt, zoals OCR en snelle
zoekmachines, én door tevens databan
ken met actuele informatie zoals de
Krantenbank beschikbaar te stellen, wor
den de huidige mogelijkheden van het
web optimaal benut. De integratie van
Athenaeumbibliotheek en Stadsarchief
zorgt daarbij voor een schat aan informa
tie die nu gezamenlijk wordt gedigitali
seerd en aangeboden. Het bereik van deze
rijkdom aan informatie wordt enorm ver
groot: de bezoeker, fysiek of virtueel, is
hierbij de grote winnaar.
Stadsarchief en Athenaeumbibliotheek
(ontstaan in 1560) onderscheidt een
aantal functies:
- archief voor de Gemeente Deventer;
- wetenschappelijke bibliotheek voor
Overijssel;
- bibliotheek voor het Hoger Onderwijs;
- stadsbibliotheek (Middeleeuwse
handschriften en vroege drukken van
internationaal belang en collectie
Overijssel).
Meer info: www.sabdeventer.nl
Dinand Webbink is lid van het managementteam van
Stadsarchief en Athenaeumbibliotheek, Ton Dijkster
huis is medewerker cultuurhistorisch erfgoed bij
dezelfde instelling.
Voor meer informatie, zie: Een sectoroverschrijdend
digitaliseringsproject Ton Dijksterhuis. In: Archos
magazine (2001) 5/6, p.7-8, en: Dublin Core bij het
Deventer IJsselfront-project Ivo Zandhuis en Ton
Dijksterhuis. In: Informatie Professional (2002)3,
p. 27-29.
december 2002
archievenblad
-Tïh-r'3T'-Br,V;
