Niets
kwaads in de zin
thema
■■""H
KRO Spoorloos krijgt jaarlijks ruim tweedui
zend verzoeken om op zoek te gaan naar men
sen die gemist worden. Na een eerste schifting -
briefschrijvers die in contact willen komen met
voormalige klasgenoten, buurmeisjes en dienst-
kameraden vallen resoluut af - blijven er zo'n
duizend aanvragen over van mensen die op zoek
zijn naar infor
matie over hun
eigen afkomst of
hun nakomelin
gen. Onder hen
zijn veel geadop-
teerden die ken
nis willen maken
met hun ouders,
broers en zussen.
Geadopteerde kin
deren die niet we
ten wie hun bio
logische ouders
zijn, leven soms
onder grote druk.
Soms is al voor de
adoptie de basis
gelegd van een
leven vol ellende. Aanpassingsproblemen, verla-
tings- en bindingsangst zijn zoal de problemen
waarmee zij te kampen hebben. Voor hen is het
zeer belangrijk te weten van wie zij afkomstig
zijn en of diegene hen ooit wil ontmoeten.
Onder die omstandigheden schrijven zij - en
ook veel niet-geadopteerden - een brief aan
Spoorloos.
En dan begint Het Grote Speuren. De redactie
gaat aan de slag met alle gegevens die van de
gezochte persoon bekend zijn. Als een volledige
naam bekend is, een geboortedatum, een oud
adres en de plaatselijke stamkroeg dan hebben
we te maken met een gemakkelijke zoektocht.
Vaker echter zijn we op zoek naar 'een roodhari
ge Harry, die in de jaren zestig op de kermis bij
de botsautootjes werkte'. De bureauredacteur
gaat voortvarend te werk: hij belt de Vereniging
van Kermisexploitanten en benadert gemeentes
en pensioenfondsen. En vaak nog veel meer
instanties. Soms tegen beter weten in, omdat
veel archieven gesloten zijn voor onbevoegden.
Ja, de wet op de privacy kan het humeur van de
Spoorloosredacteur soms flink verpesten.
Maar er valt ook veel te genieten tijdens het
onderzoek. Laatst ontdekte de redactie dat de
vader van een gezochte persoon in de jaren
zestig een eetwinkel in Utrecht had. Omdat de
Kamer van Koophandel over die periode geen
informatie meer had werd het gemeentelijk stra-
tenregister benaderd. Een e-mailtje naar de
dienst in de Domstad en hup: de hele doopceel
van deze soepwinkel werd gelicht. Eigenaar,
bewoners van het pand, en wanneer ze daar ver
trokken zijn. Mijn mond viel open van verba
zing. Wie bewaart dat allemaal? En bovenal:
welke archiefmedewerker weet al die informatie
weer op te diepen?
Ook na tweehonderd tv-afleveringen is de
vreugde op de Spoorloosredactie nog groot als
via noest speurwerk een persoon wordt achter-
RCH I EF EN EMOTI E
24
haald. En af en toe stuiten we daarbij op
bizarre details. In 1999 vroeg Roel (39)
aan Spoorloos om op zoek te gaan naar
zijn biologische vader; de man met wie
zijn moeder een kortstondige affaire had
beleefd. Tijdens het speurwerk van de
redactie bleek dat Roels vader overleden
was. Hij was tijdens zijn leven maar liefst
dertien keer getrouwd - waaronder één
huwelijk was dat ontbonden werd
wegens bigamie - en hij had binnen en
buiten die huwelijken minstens acht kin
deren verwekt. Minstens, want tijdens
het onderzoek heeft de familie van Roels
vader gevraagd om het verdere zoeken te
staken. Twee halfzussen bleken bereid
om Roel te ontmoeten. Uiteraard wist de
redactie toen al dat Roel als enig kind bij
zijn moeder was opgegroeid en dolgraag
een broer of zus wilde ontmoeten. In
zo'n geval is de betrokken Spoor
loosredacteur vaak net zo enthousiast als
de briefschrijver zelf.
En twee jaar geleden vond Spoorloos de
Chileense moeder van de in Nederland
geadopteerde Emilio. Tot onze grote ver
bazing bleek toen dat zowel moeder als
zoon een grote hobby hadden: ze schre
ven allebei gedichten over het gevoel de
ander te moeten missen. Een wonderlijke
speling van de natuur? Het vormde in
ieder geval een prachtig thema in de
reportage.
Luke Skywalker
'Onze samenleving is dol op verha
len van mensen die hun vader zoeken,'
zo zei laatst een Canadese documentaire
maker: 'Zoeken naar vaders heeft iets
universeels. Oedipus, Mozes, Luke
Skywalker; de zoekacties naar hun biolo
gische vaders leverden prachtige, beel
dende verhalen op.' De Canadees was
ook zelf op zoek naar zijn verwekker
sinds hij erachter was gekomen dat dat
een zaaddonor betrof en niet de man die
hij zijn leven lang voor zijn vader had
gehoudten. Geen gemakkelijke klus, want
in die tijd speelden de inseminaties zich
af in het schemergebied van wat juri
disch toegestaan was. Een archief was
daarom wijselijk niet bijgehouden. Toch
slaagde de documentairemaker erin een
halfbroer te vinden en gezien de tiendui
zenden kinderen die op deze manier ver
wekt waren, staat dat gelijk aan het vin
den van een speld in de overbekende
hooiberg.
Spoorloos zoekt wereldwijd naar men
sen. En dan valt het goed op hoe er in de
verschillende landen wordt omgespron
gen met de identiteit van de gezochte
ouder. In India en Sri Lanka kan de moe
der in grote problemen komen als
bekend wordt dat zij in het verleden een
kind heeft afgestaan. Het beschermen
van de afstandsmoeders lijkt daar verhe
ven tot een olympische sport, waarbij het
om de tuin leiden van de lokale corre
spondent veel punten oplevert. Terecht?
Telkens als wij een moeder vinden zon
der de medewerking van het kinderte
huis, blijkt de hele familie van de moeder
op de hoogte te zijn van het bestaan van
het kind en wil zij het kind dolgraag ont
moeten.
Weggegeven kinderen uit Zuid-Amerika
zijn daarentegen zeer welkom in de fami
lie. De lokale correspondenten passen
hun werkwijze dan ook aan aan de lokale
gebruiken.
De Amerikanen zijn vooral goed in het
uitbaten van archiefwerk. Hele adressen
bestanden worden opgekocht, opgesplitst
en vervolgens tegen fikse prijzen ver
kocht. Of je nu je rijbewijs hebt behaald,
rood hebt gestaan bij je creditcardorgani
satie of ooit een abonnement hebt geno
men op Reader's Digest: je bent geregi
streerd en je persoonsgegevens worden
verkocht. Zelfs via internet.
Ook in Nederland wordt er veel
bewaard, zo is onze ervaring. Een beetje
meer openheid zou echter zeer welkom
zijn. Gelukkig knijpen archiefmedewer
kers af en toe een oogje dicht: vooral
degenen die beroepsmatig naar Spoorloos
kijken, beseffen terdege dat er iemand
écht geholpen kan worden met de infor
matie die in hun archief opgeslagen ligt.
Overigens heeft het programma geduren
de zijn twaalfjarig bestaan ook een stevig
eigen archief opgebouwd: bestaande uit
een hele reeks van welbespraakte en
soms problematische adoptiekinderen,
door de wol geverfde adoptiefouders,
wijze deskundigen en een heel beeldar
chief met straatshots uit de meest uiteen
lopende landen. En we mogen ons zeer
deskundig noemen in het vinden van
mensen. Zo af en toe wordt de redactie
dan ook gebeld door notariskantoren en
politieagenten die onze hulp inroepen
bij lastige zaken.
En - u snapt het al - ook wij zijn zeer
zorgvuldig in het beheer van ons archief.
Alleen al ter bescherming van al diege
nen die via Spoorloos hun familie von
den, hun persoonlijke drijfveren wilden
toelichten én hun tranen de vrije loop
lieten toen ze die ene bijzondere persoon
in de armen sloten.
Beste archiefbeheerders: dank voor al die
mooie zaken die u onder uw hoede heeft.
Ik krijg u graag eens aan de telefoon.
25
januari 1802
februari 1802
maart 1802
april 1802
mei 1802
24 maart
Jacob van Lennep
in Amsterdam geboren.
juni 1802
i 1 i i
1 1 1 1 1 1 i 1 1 1 1 1 1 1
1—L-
1 1 1 1 1 1 i 1 1 1 1 1
Door Wil van den Bongaardt*
De opnamestudio van Spoorloos in
Amsterdam.
Nederland bevat talloze onwaarschijnlijke, maar
zeer bruikbare archieven die beheerd worden door
enthousiaste mensen met verstand van zaken. Zo,
dat mag weieens gezegd worden. Er kleven slechts
een paar 'maren' aan bovenstaande loftuiting... Ten
eerste: hoe kom ik erachter in welk archief ik een
gezochte vader kan vinden? Ten tweede: waarom
blijven sommige archieven gesloten voor deze
redacteur van het tv-programma 'Spoorloos', terwijl
die echt niets kwaads in de zin heeft?
Soepwinkel
De mistbel
De mistbel van de vuurtoren op 'Kraggenburg', gelegen aan
het einde van de zes kilometer lange strekdam in de voorma
lige Zuiderzee aan de kust van de 'oude' Noordoostpolder,
speelde een belangrijke deun voor stuurlieden die met hun
turfschepen vanuit het achterland van Drenthe en Overijssel
op weg waren naar vaak verre bestemmingen in Nederland.
Die mistbel hangt, na omzwervingen, weer op zijn oude plek.
Aaldert Pol (nu 70 jaar), historicus en voormalig docent
geschiedenis, is een fervent bezoeker van het Rijksarchief
Flevoland dat volgens hem geen hoge drempel kent en
bezoekers gastvrij onthaalt. Na zijn pensionering, dertien jaar
geleden, begon hij, geënthousiasmeerd door rijksarchivaris
Wieland en hulpvaardige medewerkers als Martin Boom, aan
archiefonderzoek. Pol ontdekte hoe spannend het was om in
archieven te duiken: hij deed genealogisch onderzoek, werkte
aan projecten voor de vereniging 'Vrienden van Schokland'
(750 leden) en stuitte van lieverlee op het archief over de
Zuiderzeewerken. Van de rijke geschiedenis die hij daarin
aantrof, raakte hij in de ban. Het meest interessante stuk dat
hij in dit archief aantrof was een akte uit 1949, ondertekend
door de directeur-generaal van Zuiderzeewerken ir. J.F.R. van
de Wall, die de overdracht van een bijzondere mistbel regelde
aan de oprichter in spe van het Zuiderzeemuseum, de heer
Bouma. Deze verzamelde objecten, gebouwen, enzovoorts
voor het huidige openluchtmuseum in Enkhuizen.
Pol wilde meer over de bel weten en correspondeerde met het
Zuiderzeemuseum dat hem gratis relevante informatie en
foto's over het object stuurde. Toen bleek des te meer hoe bij
zonder de bel was: deze bestond uit een zware bronzen klok,
archievenblad
september 2002
juli 1802
augustus 1802
september 1802
oktober 1802
-1
november 1802
december 1802
I
met daarboven een hamer die
tegen de buitenkant tikte. De
klok was in 1894 gegoten in
Heiligerlee, waar befaamde
klokkengieters hun bedrijf hadden. De hamer stond in
verbinding met een uurwerk, dat in beweging werd
gebracht door een gewicht van een paar honderd kilo
en dat kon afzakken (over een afstand van bijna
negen meter) naar de kelder van de lichtwachters-
woning. De mistbel kon vele uren luiden zonder
tussenkomst van de lichtwachter.
Na het droogvallen van de polder, rond 1942, was de
mistbel van het dak van de lichtwachterswoning ge
sloopt en bestemd om in Urk dienst te doen.
Uiteindelijk wist niemand waar de klok zich bevond
tot een ambtenaar de niet van ophouden wetende
Bouma tipte. Het Zuiderzeemuseum vond het uitein
delijk te kunstmatig om een negen meter hoge stel
lage voor de klok te bouwen en wilde daarom wel van
de mistbel af. De vereniging 'Vrienden van Schokland'
financierde de restauratie. Via omwegen, dankzij
archiefspeurwerk, is de mistbel na vijftig jaar terug op
zijn plek in Flevoland.
Het onderzoek resulteerde in de publicatie 'Kraggen
burg en de vaarweg van Zwolle naar zee', geschreven
door Pol en Gerrit van Hezel. Nu hangt de bel weer
waar hij thuishoort. Het terrein 'Oud-Kraggenburg'
waarop hij zich bevindt, is in particulier bezit, maar
vanaf een openbaar fietspad is de bel goed zichtbaar.
Verschil
Openheid
Wil van den Bongaardt is bureauredacteur van KRO
Spoorloos.
september 2002
archievenblad
