'Ik voelde me weer even thuis
i
1 1 1
1 1,1 "T H 1—1
Tentoonstellingen en emotie in het Zeeuws Archief
Een hele doeltreffende manier om
archiefstukken hun verhaal te laten ver
tellen is het exposeren ervan. Met ten
toonstellingen kunnen archiefdiensten
laten zien wat ze over verschillende
onderwerpen in huis hebben. Uiteraard
moet je van tevoren bepalen welke doel-
groep(en) je wilt bereiken en wat je met
de tentoonstelling beoogt.
Wil je een groot publiek bereiken,
dan is het exposeren van archiefstukken
alleen niet voldoende. Om het geheel
aantrekkelijk te maken zijn voorwerpen
haast onontbeerlijk, is een duidelijke ver
haallijn noodzakelijk en bepaalt de aan
kleding van de tentoonstellingsruimte
(waarbij ook geluid en geur een belangrij
ke rol kunnen spelen) in grote mate de
sfeer. Samen kunnen de archiefstukken,
voorwerpen, het verhaal en aankleding -
afhankelijk van het onderwerp en de tijd
waarin het zich afspeelt - bijdragen aan
het creëren van gevoelens van herken
ning, afschuw, verwondering, plezier,
sentiment, nieuwsgierigheid, waardering
of hebberigheid.
Met een tentoonstelling kun je beogen
dat mensen ervan kunnen leren, dat ze
zich kunnen inleven in de situatie die
wordt getoond, dat ze van het tentoon
gestelde kunnen genieten, dat ze kunnen
zien welke schatten je in huis hebt, dat ze
nieuwsgierig worden en de studiezaal
bezoeken om meer over het onderwerp te
weten te komen en er misschien een
werkstuk over maken, dat ze waardering
krijgen voor hun eigen cultureel erfgoed
of dat ze er wellicht toe worden aangezet
archiefbescheiden te schenken.
Het Zeeuws Archief, dat in 2000 van
start ging, heeft in de keldergewelven
van het monumentale achttiende-eeuw-
se Van de Perrehuis een tentoonstellings
ruimte. Geen van de drie fusiepartners
(het Rijksarchief in Zeeland en de
gemeentearchieven van Middelburg en
Veere) had een speciale educatiemede
werker of tentoonstellingeninrichter in
dienst. Door de drie partners werden wel
op gezette tijden exposities ingericht, dus
er was zeker enige ervaring aanwezig.
Vanwege het belang van educatie, waar
onder het Zeeuws Archief ook het inrich
ten van tentoonstellingen verstaat, werd
besloten voor het Zeeuws Archief een
nieuwe functie te creëren, en wel die van
educatiemedewerker. De functie omvat
anderhalve fte en werd aanvankelijk uit
gevoerd door twee archivarissen. Begin
dit jaar koos een van de educatiemede
werkers binnen de dienst een andere
functie en is de opengevallen halve fte
educatie opgevuld door een educatieme
dewerker die als achtergrond Reinwardt
Academie (opleiding museologie) heeft.
Vanaf 2000 tot heden heeft het
Zeeuws Archief negen tentoonstellingen
in de keldergewelven ingericht en acht
kleinere presentaties in het Archiefcafé.
Door middel van het peilen van de reac
ties van bezoekers door ze aan te spreken
en door ze de gelegenheid te geven'hun
mening op te schrijven in een gasten
boek, kunnen we een aardig beeld krij
gen van de emoties die de tentoonstellin
gen hebben teweeggebracht. Aan de
hand van enkele voorbeelden willen we
de lezer een indruk geven van de emoties
die de tentoonstellingen in het Zeeuws
Archief bij bezoekers hebben opgewekt.
Van 5 juli 2002 tot 11 januari 2003 is in de
expositieruimte van het Zeeuws Archief te
Middelburg de tentoonstelling Scheurbuik
Scheepsbeschuit. Leven aan boord van een
VOC-schip te zien. Een tentoonstelling die
de zintuigen prikkelt en waardoor menig
bezoeker bewogen raakt. De kruidige geu
ren van specerijen, stank van de benauw-
RCH I E F EN E MOTIE
Ih1i<-1t1ti, .1 I rl_-... thema
de verblijfruimten van de matrozen,
gedempt licht, muzikale ondersteuning
van liederen die allerlei facetten van het
leven in de VOC-tijd belichten en archief
stukken die getuigen van het rijke leven
achter de mast en het vaak ellendige
bestaan voor de mast, nemen de bezoeker
mee naar de Gouden Eeuw.
Het leven 'achter de mast' wordt uitge
beeld in een ruimte die geheel met don
kerrode stof is behangen. Daar zijn por
tretten van prachtig uitgedoste bewind
hebbers te zien, handelswaren, zoals spe
cerijen, porselein en kleurige stoffen, zijn
er uitgestald en archiefstukken en muse
ale voorwerpen vertellen het verhaal van
het bestuur van de Kamer Zeeland van de
VOC, de reizen met de VOC-jachten en
de rijkdom van de bewindhebbers. Het
leven 'voor de mast' komt tot uiting in
een 'leefhoek' van matrozen: een hang
mat, tonnen, zakken en een bord met
grauwe erwten en scheepsbeschuit. En
ook hier vertellen archiefstukken en
museale voorwerpen hun verhaal: over
de soldaten en de matrozen die op de
Oostindiëvaarders meevoeren en over de
weesjongens die door de VOC werden
gerekruteerd. De derde ruimte is gewijd
aan de scheepschirurgijn. Er is een kom
buis nagebouwd waar de chirurgijn zijn
medicijnen brouwde, allerhande medi
sche instrumenten zijn er te zien en een
schrijftafel met inktpot en ganzenveer
waarmee de chirurgijn in zijn dagboek
schreef. Uiteraard is ook zijn dagboek ten
toongesteld, een lijst van medicamenten
en andere archiefstukken die het beroep
van de scheepschirurgijn belichten.
De reacties van bezoekers op deze ten
toonstelling zijn enthousiast. Een groot
compliment kregen we via het gasten
boek van een oud zeevarende bij de
Rotterdamse Lloyd: 'Ik voelde me weer
even thuis.' Daaruit blijkt dat de tentoon
stelling voor hem een sfeer heeft die hem
vertrouwd is. De tentoonstelling sluit dus
perfect aan bij zijn belevingswereld. Een
andere opmerking: 'Van ieder hoekje kun
je genieten.' Kinderen leven zich in in
het leven van hun leeftijdsgenootjes: 'Ik
vind het hartstike zieleg voor de scheeps
jongen dat hij zoon hart leven moet lij
den op het schip,' en: 'Dat van die dok
ters aan boord vind ik vies, ik ben blij dat
ik nu leef en niet toen als scheepsmeisje.'
De toegevoegde waarde van geuren
wordt door velen gewaardeerd. Een meis
je schreef: 'Ik vond het hier leuk, het
kaneel, foelie, kruidnagel, pepers en
nootmuskaat rook heel lekker.' De ten
toonstelling zet ook aan tot studiezaalbe-
zoek: 'We gaan straks zoeken naar onze
voorvader, die ook chirurgijn was.'
Een andere tentoonstelling die zeer tot
de verbeelding sprak en veel herinnerin
gen opriep, was Zeeuwen onder het mes.
Gezondheidszorg in Zeeland door de eeuwen
heen. Ook bij deze tentoonstelling was
gewerkt met een combinatie van archief
stukken en voorwerpen. Alle archiefstuk
ken kwamen uit de collecties van het
Zeeuws Archief, de voorwerpen waren in
bruikleen gegeven door het Koninklijk
Zeeuwsch Genootschap der Weten
schappen. Een onderdeel van de ten
toonstelling vormde een complete
inventaris van de behandelkamer van
een Middelburgse huisarts vlak na de
Tweede Wereldoorlog: 'Buitengewoon
interessant - veel oude bekende voorwer
pen gezien', 'Ontroerende documenten'
en 'heel mooi beeld van d'oude tijd.'
De tentoonstelling Van familiezieken en
hielenlikkers. Gelegenheidsgedichten van
Zeeuwen inspireerde veel mensen tot het
schrijven van hun commentaar in dicht
vorm:
'Ik waardeer dees' expositie, maar wat ik
mis is de editie, Is 't rijmwerk van een
dorpspoëet, Zoals hij in de volksmond
heet, 't Is van Jan Schout uit Serooskerke,
Hij zou Uw roem wel zeer versterken.'
Deze tentoonstelling toonde voorname
lijk archiefstukken, hier en daar aange
vuld met voorwerpen. De archiefstukken
waren ofwel door hun vorm, ofwel door
hun inhoud bijzonder. Bij deze tentoon
stelling ging het met name om het genie
ten van mooie dingen: 'Nog altijd inte
ressant om te zien wat men elkaar
schonk en toewenste en dat alles zo mooi
versierd en verpakt' en 'De moeite waard
om te bekijken en te bewonderen.'
Het Zeeuws Archief is bevoorrecht door
dat het in een bijzonder pand is gehuis
vest. Dat valt uiteraard ook de bezoeker
op. Een bezoekster merkte naar aanlei
ding van de tentoonstelling Er zit muziek
in geschiedenis! Zeeuwse muziekgeschiede
nis 16e-20e eeuw op: 'Ik weet eigenlijk
niet wat ik mooier vind; de expositie of
het gebouw zelf!'
23
januari 1802 februari 1802 maart 1802 april 1802 mei 1802 juni 1802
I 1 1 1 1 1
1 1 1 1 1 1 1 1
1 1 1 1 1
1 1 1 1 1 1 1 1 1.
20 maart
Tweehonderd jaar VOC. Weinig reden tot feestelijkheden. De Compagnie is feitelijk failliet
en contacten met Azië zijn door de Napoleontische oorlogen vrijwel onmogelijk. De
broers Gijsbert Karei en Dirk van Hogendorp publiceren beiden een traktaat over de VOC.
Door Ingrid Leeftink en Anneke van Waarden-Koets*
Archiefstukken kunnen zeer tot de verbeel
ding spreken. Elke archiefdienst die rondlei
dingen verzorgt laat ongetwijfeld enkele
topstukken zien waaraan een verhaal is ver
bonden. De oprichtingsakte van de VOC, de
handtekening van Michiel de Ruyter of
Willem van Oranje, het oudste stuk in de
collectie, een charter met heel veel uithan
gende zegels, een prachtig ingekleurde
opticaprent, een stamboom van twee meter
hoog op perkament, een wapenboek, een
register van criminele sententiën, een foto
van Belgische vluchtelingen tijdens de
Eerste Wereldoorlog, noem maar op. Zeker
als mensen een archiefstuk mogen vasthou
den of aanraken, kunnen zij gegrepen wor
den door de 'historische sensatie' die dat
met zich meebrengt: 'Michiel de Ruyter
heeft dit stuk ook vastgehad en zijn handte
kening gezet en nu mag ik het vasthouden!'
Uit het gastenboek:
'Als we zien wat hier in geschrift
bewaard is gebleven, verontrust dit
e-mail imperium nog meer voor wat er
nu en in de toekomst goed vastgelegd
en bewaard zal blijven.'
Tentoonstelling Scheurbuik Scheeps
beschuit. Leven aan boord van een VOC-
schip
Sfeer
22 I
archievenblad
Uit het gastenboek:
'Het was erg leerzaam en interessant,
je kon veel te weten komen. Mooi ge
daan met die lichtjes in die soort bak
ken dat het een mooie schijning krijgt.'
Tentoonstelling Scheurbuik Scheeps
beschuit. Leven aan boord van een VOC-
schip
Educatie in het Zeeuws Archief
Tentoonstellingen en emotie
september 2002
Aanmonstering van scheepsvolk, eind 18e eeuw. Zeeuws
Archief, Zeeuws Genootschap, Zelandia lllustrata.
Uit het Gastenboek:
'Blij dat we onze kinderen nu kregen
en niet toen!! Stuitend!!!'
Tentoonstelling Zeeuwen onder het mes.
Gezondheidszorg in Zeeland door de
eeuwen heen
Maatschappelijk Werk
Het Gemeentearchief Roermond heeft veel materiaal
over de Tweede Wereldoorlog. De oorlog liet diepe
sporen na in Roermond. Tijdens de viering van vijftig
jaar bevrijding bleek weer eens hoe diep. Een vrouw
werd op het archief zo door emoties overmand.dat
Maatschappelijk Werk haar daar moest komen opveg
en. Ze was in 1945 getrouwd, net voor de bevrijding,
y^Twee weken na haar trouwen, enkele dagen na de
juli 1802 augustus 1802 september 1802 oktober 1802 november 1802 december 1802
Uit het gastenboek:
'Leuk om in alle echte geschriften te
lezen en de koffer van de chirurgijn te
zien!'
Tentoonstelling Scheurbuik Scheeps
beschuit. Leven aan boord van een VOC-
schip
Chirurgijnskist met heelkundige instrumenten, 18e eeuw.
Bruikleen Zeeuws Museum, Zeeuws Genootschap.
s
bevrijding, liep haar man op een landmijn. Later
hertrouwde de vrouw, kreeg kinderen en leidde een nor
maal leven. Het verleden leek voorbij. Pas vijftig jaar later
kwamen al die weggestopte emoties er op het archief
plotseling weer uit.
G.H/.G. van Bree,
gemeentearchivaris Gemeentearchief Roermond
Uit het gastenboek:
'Het is fijn dat dit bewaard is gebleven.
Goed dat het verleden niet verloren gaat.'
Alle tentoonstellingen
Openingsact van de tentoonstelling'Scheurbuik
Scheepsbeschuit'. Scheepschirurgijn Jan Willem Daman,
varend op het schip 'De Pallas' voor de Kamer Zeeland,
onderzoekt een matroos die aan scheurbuik lijdt.
Foto:The Essence in Art Group, Middelburg.
Uit het gastenboek:
'Interessante expositie, we maken er
ons werkstuk over.'
Tentoonstelling Er zit muziek in geschie
denis! Zeeuwse muziekgeschiedenis
ióe-2oe eeuw
Ingrid Leeftink en Anneke van Waarden-Koets zijn
werkzaam als educatiemedewerker bij het Zeeuws
Archief.
september 2002
archievenblad
