Roeien tegen de strooi?!
burengerucht
burgers er al bij voorbaat vanaf zien om aangifte
te doen uit angst voor chantage door de politie
zelf. Onder het politiecorps is een veelgekozen
middel om 'bij te verdienen' het arresteren van
degene die aangifte van een misdrijf - liefst in de
vermogenssfeer - doet en het afdwingen van
geldschenkingen op straffe van opsluiting en
vervolging. De afwezigheid van goed archiefbe
heer maakt traceerbare, administratieve misgre
pen en controleerbare rechtsgang tot een illusie.
In november 2001 leidde een aardschok met
Dhaka als epicentrum tot bezorgdheid over de
kwaliteit van gebouwen met meer dan acht eta
ges. Opnieuw, ruim een jaar nadat de dienst
Bouw- en Woningtoezicht werd bekritiseerd
vanwege de willekeur van vergunningen voor
hoge bouwwerken en het ontbreken van bouw-
gegevens in de vergunningsdossiers, bleek dat de
overheid elke greep op kwaliteits- en veiligheids
garantie ontbeerde door de afwezigheid van een
goed bouwarchief. In de strijd tegen corruptie,
wetteloosheid en ondoelmatig functioneren van
overheden gaat het er dus in het geval van de
politie niet alleen om, het doen van aangiften
en het behandelen van aangiften te stimuleren,
maar vooral ook om de administratieve proce
dure betrouwbaar en controleerbaar te maken.
Core business van het archiefwezen dus.
Bij de overdracht van de nationale souve-
reiniteit in augustus 19471 aan de regeringen in
Delhi en Karachi moest Pakistan starten met een
Civil Service van iets meer dan honderd opgelei
de en ervaren topambtenaren. Het merendeel
daarvan zat in West-Pakistan. Het archiefbeheer
was in handen van een geleidelijk aan krimpen
de groep ambtenaren. Het Bengal Records Manual
van 1943 bleef in gebruik, evenals instructies op
het niveau van de ministeries en het Secretariat
(departementale organisatie van het provincie
bestuur van Oost-Pakistan). Middelen voor
archiefbeheer ontbraken zodat het peil daalde.
Vanaf 1965 betekende decentralisatie van het
archiefbeheer in het Secretariat en in de ministe
ries de nekslag voor archiefbeheer bij de natio
nale overheid. Begin jaren vijftig was een com
missie ter inventarisatie van de historisch
belangrijke archieven in Pakistan gevormd. Tot
oprichting van een echte archiefdienst met ook
vestiging(en) in Oost-Pakistan kwam het niet.
Ook archiefwetgeving bleef achterwege.
Bangladesh kreeg in 1973 en Pakistan in 1980
archiefwetgeving.
In 1973, enige maanden na de aanvang van de
onafhankelijkheid van Bangladesh, werd een
Vorig jaar kwam deze erva
ring nog eens ter sprake tijdens
een workshop in de National
Archives die ik gaf in het kader
van het project Bangladesh
Archives Records Management
(BARM), een initiatief van de
Kring van Zuid-Hollandse Archi
varissen en de Stichting Saam
horigheid Heemstede. Iedereen
kon zich wel vinden in de relati
verende opmerkingen over der
gelijk curieus managementsge-
drag inzake dienstverlening en
klanten. Eén van de cursisten
echter ergerde zich zeer aan mijn
voorbeeld. Hij riposteerde dat de
bibliothecaris in Comilla als
jonge jongen zijn sporen ver
diend had in de onafhankelijk
heidsoorlog tegen de Pakistanen,
toen hij de bibliotheek en de
handschriften van verwoesting
wist te vrijwaren. Die kant van
het verhaal maakte indruk op
ons en mijn managementsver-
haal verloor veel van zijn glans. Behouden en
beschikbaar stellen van archivalia en boeken
kwamen in een ander licht te staan dan we bij
voorbeeld hier in Nederland gewoon zijn.
Eind oktober 2001 kwamen in het parlement in
Dhaka de incidenten in de weken voor en na de
verkiezingen van 1 oktober ter sprake. 266
Doden en 390 verkrachtingen, hoofdzakelijk
tegen 'minority people' (speciaal Hindoes). De
pers wees erop dat de aantallen in het regerings
rapport onbetrouwbaar waren. Iedereen weet
dat de politie een groot deel van de aangiften
van geweldsmisdrijven 'ontwijkt' en dat veel
burengerucht
Nationaal Archief opgericht, vooral door toe
doen van dr. K.M. Karim (geb. 1933), een bibli
othecaris. In twee winkelpanden aan New
Elephant Road, even ten noorden van het oude
centrum van Dhaka, werd een massa archiefbe
scheiden van het Secretariat gestald (met stuk
ken van de voorganger daarvan, het provinciale
bestuur van Bengalen onder de Britse overheer
sing) en een studiezaal ingericht. De jaarversla
gen2 laten zien met hoeveel inzet en toewijding
met een absoluut minimum aan hulpmiddelen,
en in een klimaat van nogal grote onverschillig
heid en onkunde voor het archiefbeheer van de
kant van de bestuurders3, een nationale archief
dienst opgebouwd werd. In 1976 behoorde
Karim tot een van de stichters van de Zuidwest-
Aziatische afdeling van de ICA (SWARBICA).
Personeel werd op archiefcursus gestuurd naar
Londen en Delhi (Indiase archiefschool) en in
1983 lukte het Karim de beslissende handteke
ning van de toenmalige president, generaal
Ershad, onder de National Archives Ordinance te
krijgen. Deze eerste Bengaalse archiefwet werd
in 1986 gevolgd door ingebruikname van een
nieuw gebouw voor de National Library
Archives of Bangladesh in het regeringskwartier
van Dhaka.
Buiten de werkingssfeer van de National
Archives lagen de Dictrict Collectorate Record
Rooms (DCRR), in elk van de hoofdsteden van de
zeventien 'oude' districten, zoals ze al in de
periode tussen 1772 en 1857 waren ingesteld
door de Britse Raj en ook na de onafhankelijk
heid van Pakistan in 1947 en de verzelfstandi
ging van Bangladesh in 1971 waren blijven
bestaan tot de administratieve hervormingen
van 1984 onder president Ershad. In zo'n District
Collectorate Record Room4 zijn kadastrale gege
vens, bestuursarchieven en dikwijls ook de rech
terlijke archieven aanwezig. Het beheer
geschiedt nog onder de regels van het Bengal
Records Manual 1943 dat teruggaat op een eerste
versie uit 1854. Het beheer beperkt zich tot het
zoveel mogelijk onberoerd laten van de massa's
papier, het af en toe bestrijden van insecten, rat
ten en slangen en het volstouwen van gangpa
den en uithoeken van het gebouw met nieuw
gevormd archief. Een groot deel van de activitei
ten van het personeel beperkt zich tot het afge
ven van afschriften uit de openbare hypotheek
en eigendomsregisters (lucratieve werkzaam
heid!).
Een inspectie vanuit de National Archives in de
District Collectorate Record Rooms uit de jaren
1978-1983 liet zien dat er destijds meer en beter
geschoold per
soneel werk
zaam was dan
vijftien jaar
later.
In sommige
steden, zoals
Comilla, is
heel embryo
naal een stads
archief (aanvangend omstreeks 1860) aanwezig.
In 2000 was in de nieuwbouw van het stadskan
toor van Comilla Municipality een wat grotere
en betere ruimte voor de archivaris en zijn stads
archief ingericht. Dhaka City Corporation begon
in 1995 met het afstoten (richting National
Archivesl) van zijn oude archieven (vanaf 1870-
1975) toen het nieuwe stadhuis van Dhaka in
gebruik genomen was.
Vanaf 1970 begon de academische wereld van
historici schoorvoetend interesse te tonen voor
de inhoud van de 'old English records', de Brits-
koloniale archiefbescheiden van de periode
1760-1947, zoals ze in de meeste van de zeven
tien DCRR's aangetroffen kunnen worden.
Verschillende bronnenpublicaties van dergelijke
selected records werden gepubliceerd, onder meer
met financiële en personele ondersteuning van
uit Japanse ontwikkelingsorganisaties. De ver
vaardiging van het eerste Handboek van de
geschiedenis van Bangladesh 1706-1971 in 1992
bracht tevens de lacunes in het historisch onder
zoek, vooral op regionaal en lokaal onderzoek
aan het licht. Daarbij kwamen oorsponkelijke
archiefbronnen in het land zelf in de aandacht.
Tijdens conferenties in november 1997, februari
1998 en oktober 1999 waarbij het nationale his
torische genootschap (Bangladesh Itihas Samiti)
en diverse historische instituten en de National
Archives betrokken waren, was er aandacht voor
het uitzonderlijk gebrekkige archiefbeheer en
bleek ook belangstelling aanwezig voor betere
huisvesting, opleiding van personeel en een her
vorming van het archiefwezen. Groot knelpunt
is nu, hoe de ontluikende belangstelling voor de
noodzaak van goed archiefbeheer kan worden
omgezet in een planning om een programma
daartoe op te stellen, de financiering te regelen
en met uitvoering van start te gaan. Daaraan
moet het project Bangladesh Archives Records
Management een belangrijke stimulerende
impuls geven.
29
Door Floor Geraedts*
De Assistant Deputy Commissioner van
Comilla, belast met archiefbeheer, met de
auteur in het depot van de District
Collectorate Record Room (gebouwd in
1832), 1999.
archievenblad
juni 2002
Terugblik
Bij de afronding van een bezoek aan de Ramallah
Library in Comilla in november 1999 kwam het
bezoekersregister op tafel. Er is geen heiligdom,
museum of bibliotheek in Bangladesh te vinden, of
de bezoeker krijgt na de bezichtiging wel een boek
of ander geschrift gepresenteerd dat is bedoeld om
gedachten en opmerkingen in te noteren rondom
het bezoek. De Ramallah Foundation is in de jaren
1917-1925 opgericht door de beweging voor de
wederopstanding van India ('Hind') en de hand
schriftenafdeling bevat meer dan 8000 palmhout
manuscripten. De bibliothecaris betoogde tijdens
mijn bezoek dat ervoor gezorgd werd dat de boe
ken en handschriften zo goed mogelijk beschermd
worden en bewaard blijven. Natuurlijk was iedere
geïnteresseerde bezoeker hier welkom; maar veel
kwamen er niet, aldus deze zegsman.
District Collectorate Records Rooms
Floor Geraedts is gemeentearchivaris van Leidschendam-
Voorburg.
District Collectorate Record Room in
Rajshahi, gebouwd in 1864.
Een omvangrijk bestand archieven
bleek zelfs in 1996 nog steeds
alleen maar toegankelijk via de
plaatsingslijsten, opgemaakt ter
gelegenheid van de Partition van
augustus 1947.
2. Jaarverslagen van de National
Library Archives of Bangladesh
werden opgemaakt over de jaren
1973 t/m 1989. De stagnatie daarna
is spijtig genoeg geen toevallige
omissie.
3. Dr. Ratan Lal Chakraborty herinner
de zich een gesprek uit 1982 met de
zelf benoemde 'Chief Martial Law
Administrator' generaal Ershad
waarin die erop aandrong 'gewoon
met een nieuw archief te beginnen'.
Opperrechter Mohammed Habibur
Rahman, in 1996 Eerste minister van
het Caretaker Government deelde
tijdens een congres in Rajshahi van
Bangladesh Itihas Samiti mee, dat
hij de eerste prime minister van
Bangladesh was die ambtshalve de
National Archives bezocht. Des te
veelzeggender waar het Nationaal
Archief in de ogen van het
Secretariat onbelangrijk genoeg
geacht werd om politiek gezien voor
een 'onschuldig en veilig bezoek' in
aanmerking te komen.
4. De Land Settlement-operatie van de
Britse autoriteiten in 1793 behoefde
dringend registratie en archivering
van grondrechten en grondbezit.
juni 2002
archievenblad
