Van Turkse supermarkt tot Marokkaanse vrouworganisatie
GENCO'
Het actief ver^verven van migrantenerfgoed
#GENCO#
de praktijk
I
SS
J
vmOii
5
S. i
r*
Hoewel de acquisitie van de kalenders op zich
zelf stond werd ze wel degelijk ingegeven door
de verhoogde belangstelling voor het aandeel
van migranten in de archieven en collecties van
het Gemeentearchief Amsterdam. Onder het
motto 'het archief is er voor alle Amsterdam
mers' zijn wij ruim een jaar geleden gestart met
een diversiteitsbeleid. De archieven en collecties
van migranten en hun organisaties vormen
daarbinnen een belangrijk aandachtspunt. Van
de ruim 1950 archieven bijvoorbeeld, met een
totale lengte van 40 kilometer, is zo goed als
niets afkomstig van de verschillende groepen
nieuwe Amsterdammers en ook in de collecties
is relatief gezien weinig dat direct in verband
gebracht kan worden met de multiculturele
samenleving. Dit leidde ertoe dat de afdeling
verwerving eind 2000 de opdracht kreeg om
actief beleid te voeren op dit terrein. Begonnen
werd met het project Verwerving Erfgoed
Migranten met als doel om door actieve verwer
ving van archieven en collecties van migranten
een grotere diversiteit in de collectie van het
archief te bereiken. Het project loopt nu één jaar
en wordt met minimaal een jaar verlengd. Op
basis van de bevindingen en resultaten van het
project zal beleid geformuleerd moeten worden
voor de langere termijn alsmede de randvoor
waarden en de consequenties voor andere afde
lingen zoals beheer en ontsluiting.
Daar waar het Gemeentearchief Amsterdam
bijna dagelijks archief- en collectiemateriaal
aangeboden krijgt, vergt het een volstrekt ande
re aanpak om zelf actief een doelgroep te bena
deren. Vooral als het een zo omvangrijke en
heterogene doelgroep als minderheden betreft.
Op het geheel van de Amsterdamse bevolking
maken migranten, personen behorend tot een
etnische minderheid, bijna veertig procent uit
en in 2000 telde men 170 verschillende nationa
liteiten. De aanpak die gekozen wordt hangt
uiteraard af van het verzamelgebied. De acquisi
tie voor de bibliotheek bijvoorbeeld leidt door
het hanteren van een extra focus op migranten
al snel tot resultaat. Dit geldt eveneens voor de
collectie moderne muziek. Intensief speurwerk
via internet en extra aandacht voor festivals als
Kwakoe en het Oosterparkfestival leverden een
lijst op van de meest populaire etnisch-Amster-
damse groepen waarvan de muziek selectief
wordt aangekocht. Selectief is daarbij natuurlijk
een sleutelwoord, want het gaat er tenslotte om
een representatief, niet een volledig beeld te
geven van de etnisch-Amsterdamse muziekcul
tuur. De verwerving van overheidsarchieven
tenslotte wordt over het algemeen minder door
inhoudelijke dan door wettelijke argumenten
ingegeven. Toch is het ook in dit verband nood
zakelijk zich rekenschap te geven van juist die
archieven waar zich belangrijke informatie over
migranten bevindt en deze waar nodig veilig te
stellen. Naast de kennis die we hierover in huis
hebben, lieten we ons ook informeren door
wetenschappers die dit probleem al eerder
onderkenden.
De aanpak voor particuliere archieven kreeg
de meeste aandacht vanwege de onbekendheid
met en ondoorzichtigheid van dit erfgoed. Na
een analyse van de mogelijkheden kozen we
voor een groepsgewijze benadering in de vorm
van 'archiefgesprekken', bijeenkomsten met ver
tegenwoordigers van migrantenorganisaties,
(potentiële) archief- en collectievormers en indi
viduele geïnteresseerden. De gesprekken werden
gehouden in de context van een groter multicul
tureel evenement 'Het Gezicht van Amsterdam',
waarbinnen een tentoonstelling, een educatief
programma en een culinair programma plaats
vonden. Het doel van de bijeenkomsten was
tweeledig. Aan de ene kant bood het Gemeen
tearchief Amsterdam de gelegenheid om een
kijkje te nemen achter de schermen. Wat
gebeurt er in een archief, wat wordt er bewaard,
hoe kunnen bezoekers zoeken, wat zijn de
pronkstukken en wat is er te vinden over de
eigen bevolkingsgroep? Aan de andere kant wil
den we de bijeenkomsten gebruiken om in
gesprek te raken met de aanwezigen over de
noodzaak om de geschiedenis van nieuwe
Amsterdammers vast te leggen. Hoe kan het
gemeentearchief daarin te werk gaan, waar
bevindt zich potentieel materiaal, wat zijn
belangrijke gebeurtenissen en uitingen die in
enigerlei vorm bewaard moeten worden? Wie
zijn de contactpersonen en vooral wat verwach
ten de nieuwe Amsterdammers van het
archief?
Met de keuze voor een drietal gesprekken
werd ook een praktische keuze voor een
beperkt aantal etnische groepen gemaakt.
De vijf grootste etnische minderheids
groepen werden geselecteerd, te weten de
Surinaamse, Antilliaanse, Turkse, Marok
kaanse en gezamenlijke Zuid-Europese
bevolkingsgroepen. Het uitnodigingsbe-
leid richtte zich dan ook op deze groepe
ringen en hun organisaties. Per bijeen
komst schreven we een groot aantal per
sonen en organisaties aan en waar rele
vant werden eerste persoonlijke contac
ten gelegd. Naast direct mail werd de
informatie over de archiefgesprekken ver
spreid door middel van persberichten en
een speciale folder. Bij de uitvoering wer
den we bijgestaan door een stagiaire com
municatiewetenschappen.
Welk concrete resultaten leverden de
archiefgesprekken op?
Een belangrijk resultaat ligt op het vlak
van de opbouw van een relatienetwerk,
waarvoor een goede basis gelegd is. Het
adressenbestand in Acces is gevuld met
zo'n 200 adressen van etnische organisa
ties of daarmee verwant zijnde instellin
gen. Hoewel nog in bescheiden mate zijn
verschillende persoonlijke contacten
gelegd met vertegenwoordigers van
Amsterdamse migrantenorganisaties.
Van de drie geplande gesprekken zijn er
twee gevoerd met in totaal veertig deel
nemers. Een klein aantal aangeschreven
en kon niet aanwezig zijn maar wil wel
op de hoogte gehouden worden. Het ver
slag van de archiefgesprekken is breed
verspreid inclusief een antwoordformu
lier waarop nog aanvullende suggesties
geschreven konden worden. Opvallende
uitkomsten van de gesprekken waren het
enthousiasme van de aanwezigen, het
denken in de geschiedenis van de doel
groep en minder in concrete organisaties
of archieven, het denken in de geschiede
nis van de doelgroep als geheel en min
der in de specifiek lokale (in dit geval
Amsterdamse) geschiedenis, de behoefte
aan een centraal meldpunt voor archie
ven en collecties, de behoefte aan gene
alogische informatie en de behoefte aan
oral history, verhalen van mensen.
Hoewel moeilijk meetbaar hebben de
archiefgesprekken ook bijgedragen aan
een positieve beeldvorming van het
archief bij migranten en migrantenorga
nisaties. Dit bleek onder meer uit de
waarderende woorden die de aanwezigen
tijdens de archiefgesprekken spraken.
Vooral de participatieve vorm van zo'n
gesprek waardeerden de aanwezigen erg.
Zoals dat ook bij de autochtone bevol
kingsgroep regelmatig het geval is, moet
je als vertegenwoordiger van een archief
vaak uitleggen wie je bent en wat je doet.
Een archief wordt door niet-archiefbezoe-
kers toch vooral als een soort rustplaats
van oude stukken gezien en de link met
de eigen activiteiten, de betekenis van
eigen archiefvorming voor de geschiede
nis van een groep of stad, wordt niet
direct gevoeld. De archiefgesprekken en
de individuele contacten hebben ons
geleerd dat het niet per se om het resul
taat op de korte termijn gaat, namelijk
het verwerven van archiefmateriaal,
maar vaak meer nog om het opbouwen
van contacten en het bewust worden van
de betekenis van de eigen archiefvor
ming. Relaties moeten gekoesterd wor
den, bijvoorbeeld door ze uit te nodigen
voor openingen of een speciale rondlei
ding te organiseren. Na de eerste noodza
kelijke extra inspanningen, waaronder
het in kaart brengen van migrantenerf
goed, zullen op de langere termijn
archieven en collecties 'vanzelf' onze
richting uitkomen.
Tegenover de successen staan enkele
tegenvallers. Zo hebben we moeten con
stateren dat de respons op de mailings
aan migranten en hun organisaties klein
is. Ook de afgelasting van een van de
archiefgesprekken wegens gebrek aan
belangstelling was een tegenvaller.
Hoewel de inspanningen van het afgelo
pen jaar nog geen nieuwe archiefaanwin
sten opgeleverd hebben, lopen er op dit
moment contacten die zeer waarschijn
lijk tot overdracht van archief zullen lei
den, zoals met een Marokkaanse vrou
wenorganisatie en een beheerder van een
audiovisueel archief.
Met het verwerven, beter gezegd het veilig
stellen van archieven en collecties van
migranten en hun nakomelingen, is een
goede start gemaakt. Echter, gebleken is
ook dat het een proces van lange adem is.
Met een mailing en een eerste gesprek zijn
we er niet. Het archief is als instelling bij
veel personen en organisaties van minder
heden onbekend, evenals de betekenis
van het aanleggen en onderhouden van
een eigen archief voor de geschiedenis
van de stad en haar bevolkingsgroepen.
De opdracht is om dit met behulp van de
juiste communicatie en flexibiliteit bij het
uitvoeringsproces om te buigen. De meest
arbeidsintensieve aanpak lijkt vooralsnog
ook de beste aanpak, namelijk het per
soonlijk contact.
Het vervolgtraject richt zich vooral op het
nalopen van alle suggesties die het afgelo
pen jaar verzameld zijn uit de gesprekken
en andere contacten in de hoop daarmee
een sneeuwbaleffect op gang te krijgen.
Het Gemeentearchief Amsterdam zal ver
der met grote belangstelling de vorderin
gen volgen die de landelijke werkgroepen
slavernijgeschiedenis, migratiegeschiede
nis en islamitisch erfgoed weten te boe
ken. In deze laatste werkgroep zijn wij ook
vertegenwoordigd vanuit de overtuiging
dat op dit terrein zoveel mogelijk gebruik
gemaakt moet worden van bestaande ken
nis bij collega-(migranten)instellingen.
Wij op onze beurt geven de opgedane
kennis ook weer door. De werkgroepen
starten alle drie met inventarisatieprojec
ten en de uitkomsten daarvan zullen
mede van invloed zijn op de vervolgkoers
van het Gemeentearchief Amsterdam.
Waar we ons in ieder geval sterk voor wil
len maken is de uitbouw van en afstem
ming met het beeldarchief migranten dat
vooralsnog ondergebracht is bij het IISG
en de organisatie van een centraal meld
punt voor archieven en collecties van
migranten.
16
17
Voorpagina kalenders Turkse supermarkt
in Amsterdam. (Collectie Gemeentearchief
Amsterdam)
Et Market
<Éil oi. ügl j&f'
■iÉL-M
■it
•g jgg»
l
■W
'P 4ï
'P 'P
M1
g&gjg:
s a80
3
A >el'
"Ski
-u
A'
--
Igi
ESflA UL - HIISNA
Aueidnasi
"En (jOzd Islmlcr AlLAH'indir*
M M
V
P P
A
iA P
'MM
p; Pi
3"'p.r
-.-éi-
hi
Mi
li-A
-40, 4?
32 '<uï
V; J'iT
Et Market
Van Wou Sfr 164 AMSTERDAM TEL: 020. 662 86 07
1 2 3 4 5 6R
7 8 9 10 11 12 BW
14 15 14 17 18 19 200
21 22 23 24 25 26 27™
28 29 30 31
456789 IQ y
11 12 13 14 15 16 17?
18 19 20 21 22 23 24
25 26 27 28
1 4 5 6 7 8 9 10
4 11 12 13 14 15 16 17
18 19 20 21 22 23 24
25 26 27 28 29 30 31
Door Alice van Diepen*
Bij de Turkse supermarkt op de hoek van de Tolstraat
en de Van Woustraat in Amsterdam lagen rondom de
jaarwisseling grote stapels kalenders in de venster
bank. Bij wijze van nieuwjaarsgeschenk konden alle
klanten er een meenemen. De Arabische letters van
dit reclamemateriaal trokken mijn aandacht, zodat ik
naast de boodschappen ook twee van deze kalenders
in mijn tas stak. Terug in het Gemeentearchief
Amsterdam vulde ik een ontvangstformulier in en
daarmee kreeg het document zijn nieuwe bestem
ming: collectie bibliotheek, deelcollectie 'klein materi
aal'. Zo gemakkelijk als deze aanwinst gaat het niet
altijd en zeker niet wat het migrantenerfgoed betreft,
dat is het afgelopen jaar wel gebleken.
Diversiteit door alle verzamelgebieden heen
Onbekend erfgoed
Relaties opbouwen en koesteren
FranciscaTollenaar, Moskee El Kabir (de grote moskee),
Weesperzijde Amsterdam; de voorstudie voor dit schilde
rij is in het bezit van het Gemeentearchief Amsterdam.
Beste instrument: het persoonlijke contact
Alice van Diepen is hoofd van de afdeling verwerving
inspectie Gemeentearchief Amsterdam.
archievenblad
archievenblad
