Nederlandse historische bronneiin Rusland
Het Neerlandica-project
burengerucht
Recentelijk heeft het Neder
lands-Russisch Archiefcentrum
(NRAC) zijn eerste inventaris
gepubliceerd1. Niet alleen moest
een team Russische archiefmede
werkers aan de slag, maar ook
diende hun veelomvattende
werk vanuit Groningen aange
stuurd, geanalyseerd en gecon
troleerd te worden. Ingevoerde
gegevens, uiteraard in de Rus
sische taal, gingen naar het
NRAC, alwaar het geheel, maar
nu in het Engels vertaald, tot een
inventaris werd omgebouwd. Dit
lijkt gemakkelijk, maar is echter
buitengewoon lastig. Inventari
seren bleek een vak apart. Er
waren natuurlijk ook praktische
problemen. Wat te doen met per
sonen van wie, precies volgens
de Russische gewoonte, alleen de
voor- en vadersnaam is vermeld,
maar zonder toevoeging van de
familienaam? Bijvoorbeeld: Ivan
Ivanitsj (Jan Jansen). Dan moet
men gaan zoeken. Uiteraard kre
gen de Nederlandse onderzoe
kers een lesje wetenschapsge
schiedenis. Er doken talloze figu
ren op die tot dan toe binnen de
Nederlands-Russische relaties
volkomen onbekend waren. Hier
raakt men aan de kern van de
charme van het werken in een
centrum als het Nederlands-
Russisch Archiefcentrum. De
medewerkers puzzelen, vergelijken en deduce
ren. Wanneer men de inventaris van het Archief
van de Academie van Wetenschappen bekijkt,
zal men begrijpen waarom. Het is alsof een
deken over een lang vergeten verleden met een
ruk wordt weggenomen. Zo komt men in een
permanente historische sensatie terecht.
Wie kunnen in de inventaris van de Academie
van Wetenschappen worden aangetroffen?
Figuren als Boerhaave, de fysicus en meteoro
loog Buys-Ballot, Van 's Gravensande - bekend
van de natuurkundige proef van bol en ring op
de middelbare school - de sterrenkundige
Capteyn, de broers Musschenbroeck, de fameuze
Groningse anatoom Petrus Camper, de natuur
kundigen Lorentz en Ehrenfest. Voorts aquarel
len - een prachtige zeventiende-eeuwse collectie
- van Maria Sibylle Merian, die bekend is gewor
den van haar schetsen van vlinders en planten.
Minder wetenschappelijk, maar daarom niet
minder fascinerend: talloze brieven van de
Russische agenten in Amsterdam (annex spion
nen) Van den Burgh en Oldecop, die vanuit
Sint-Petersburg vele opdrachten kregen om
wetenschappelijk materiaal - in de breedste zin
des woords - aan te schaffen. En last but certain
ly not least: Anna Croiset van der Kop - in fami
liekring Tante Anna genoemd - slaviste die rond
1900 als zeer geleerde Nederlandse vrouw in
Sint-Petersburg als lid van de Academie van
Wetenschappen actief was. Zij was eigenlijk de
geschikte kandidate geweest om in 1913 in
Leiden de eerste hoogleraar Balto-SIavische taai
en letterkunde te worden. Croisets vrouwzijn
verhinderde dit echter, zodat niet zij maar
Nicolaas van Wijk de eerste leerstoelhouder zou
worden.
Pionierswerk
Het moge duidelijk zijn: het Neerlandica-
project - het inventariseren van Nederlands cul
tureel erfgoed in Russische archieven en biblio
theken - is een fascinerend project. Op dit ogen
blik heeft het NRAC afzonderlijke deelprojecten
lopen bij acht verschillende bibliotheken en
archieven. Dit is de eerste taak van het NRAC:
het Nederlandse cultuurgoed in kaart brengen
en via publicaties en de database de resultaten
wereldkundig maken. Vanzelfsprekend zijn deze
acht instellingen niet alle archieven of biblio
theken die voor een nadere analyse in aanmer
king komen. Het aantal ligt veel hoger en zal
naarmate de tijd vordert nog toenemen. Deze
taak van het NRAC zal nog jaren vergen, ook al
generatie Ruslandkundigen kan worden opge
leid. Zonder nieuw bloed immers geen continuï
teit in een vakgebied. De Ruslandkunde en spe
ciaal de bestudering van de Russisch-Neder-
landse betrekkingen is daarop geen uitzonde
ring. Juist om deze reden kan men op de website
van het NRAC (www.nrac.nl) ook on-linepubli-
caties van aanstormend talent zien. Samengevat,
het NRAC wil zich niet alleen als inventarise-
rings- maar ook als kenniscentrum profileren.
omdat tot nu toe slechts een handvol
Nederlandse historici daadwerkelijk de stap naar
onderzoek ter plaatse heeft gezet. Alles dient
daarom van de grond af te worden opgebouwd.
Oftewel het Neerlandica-project heeft alle ken
merken van pionierswerk.
Het NRAC kan het echter niet bij inventariseren
alleen laten. Historische schatten vinden is een,
maar dit verplicht ook tot actie en dat is twee.
Daarom moet geprobeerd worden relevante
archiefbestanden te koppelen aan onderzoekers;
dit laatste natuurlijk bij voorkeur in de vorm
van doctoraalscripties, promoties of post-doc-
plaatsen, omdat op die manier ook een jongere
Door Hans van Koningsbrugge*
Het Neerlandica-project, gestart in maart 2000,
heeft als doel belangrijke Nederlandse historische
bronnen die berusten in Rusland in kaart te bren
gen. Vooral de Russische archieven zijn voor de
Nederlands-Russische relaties van groot belang.
Daarbij valt de enorme diversiteit aan archieven op.
Het Russische archiefwezen is namelijk behoorlijk
versplinterd (zie kader).
Archieven in Rusland
De meest relevante archieven, ressorterend onder
de Federale Archiefdienst van Rusland (Rosarchiv)
zijn:
het Centraal Historisch Archief (RGIA);
het Marine-Archief (RGAVMF);
het Russische Staatsarchief voor Oude Akten
(RGADA);
het Russische Staatsarchief voor Sociaal-poli
tieke Geschiedenis (RGASPI) met daarin onder
andere het Komintern- en Partijarchief (RGANI);
het Staatsarchief van de Russische Federatie
(GARF);
de beide Militaire Staatsarchieven (RGVIA en
RGVA);
het Russisch Staatsarchief voor Literatuur en
Kunst (RGALI).
Buiten Rosarchiv voorts:
de Staatsarchieven voor buitenlandse politiek
in het Ministerie van Buitenlandse Zaken
(IDDMID);
de stadsarchieven van de beide hoofdsteden
Sint-Petersburg en Moskou;
de Academie voor Schone Kunsten;
de Bibliotheek en het Archief van de Academie
van Wetenschappen;
de Nationale Bibliotheek en de Hermitage te
Sint-Petersburg.
Tot slot zijn vanwege uitgebreide Nederlands-
Russische economische contacten in de vroeg
moderne tijd de regio's Vologda, Archangelsk,
Kostroma en Jaroslavl (stadsarchieven) van
belang.
rit >to
da
AiJdisajeJ
r\ 1*
1 y fiew.lt Cc SHcrfdriv.Mn. jalHF^CMc lUlwwv.
Werkwijze van het NRAC
Een selectie van de Russische archiefbeherende
instellingen maken die op inhoudelijke gronden
bij het project betrokken kunnen worden.
Uiteraard is de richtlijn bij deze selectie de
waarde voorde Nederlands-Russische historische
relaties van de bewaarde archiefcollectie.
Per geselecteerde instelling dienen de in aan
merking komende archiefbestanden (Fondi en
Opisi) te worden geïdentificeerd. Daarop vindt in
samenspraak tussen Russische en Nederlandse
projectmedewerkers een nadere selectie plaats.
Binnen de afzonderlijke archiefbestanden wor
den relevante afzonderlijke archiefmappen
(Dela) geïdentificeerd en geselecteerd. Deze
mappen zullen nader worden ontsloten door
inventarisatielijsten. Deze lijsten worden 'brede'
overzichten en geen beschrijvingen op documen
tenniveau. Zij geven collecties met daarin de
aan te treffen documenten weer. Het voordeel is
dat men betrekkelijk snel een overzicht heeft
waar zich Nederlands-Russisch cultureel erfgoed
bevindt. Deze overzichten dienen ais uitgangs
punt voor prioritering: welke collecties komen
het eerst voor nadere (en dus diepere) ontslui
ting in aanmerking.
In een latere fase worden van de interessantste
bestanden inventarissen op documentenniveau
vervaardigd. Het betreft hier een diepere ontslui
ting van de geselecteerde documenten.
De gevonden informatie wordt in databases op
genomen, allereerst op dela-niveau; bijzonder
belangrijke documenten kunnen, na selectie, wor
den gedigitaliseerd. Kortom, het doel van dit pro
ject is archiefinventarisatie. Het ligt in de bedoe
ling slechts bij uitzondering 'af te dalen' tot het
niveau van documentbeschrijving.
De dagelijkse leiding van het project - onder
auspiciën van het Algemeen Rijksarchief - ligt in
handen van het Nederlands-Russisch
Archiefcentrum (NRAC) dat sinds maart 2000 aan
de Rijksuniversiteit Groningen is gevestigd.
^NRAC. Nederlands-Russisch Aichielcentium - Microsoft Internet Explorer
£ile £dit View Favori'es Jools Help
Address http7/www nrac rlï^^T
N R A C
Publicaties
NRAC
Online Publicaties
Zoeken
Database
Oude database
npoeKT HnAep/iaHAWCa
MOAe/lb OflHCdHHfl apXHBHblX AOKyMBHTOB,
COCTaB/IHHJlMHX 6a3y A^HHblX HPAU
nOpflAOk 3n0M8HTOB 0nHC3HMfl npkIMepbl B CKOÖKaX
1 ApxuBHoe y-ipexcAeHHe, xpaHkinmue uridA cn6
2 Horiep cfcoHAa 40
Ha3B3Hkie (feoHAa ronnaHACKaa petfcopMaTCKaa LtepKOBb
HaqaribHafl A3Ta ioHAa (roA, neeau, AeHb) 1717-01-01
OKOHMaTenbHan AaTa cfcoHAa (roA, Mecau, AeHb) 1720-12-
31]
3 Honep onncn
Ha3BaHne onncn
HaMaribHaa AaTa onncn (roA. mbchl;, AeHb)
OicoHHaTenbHaa Aaia onncn (roA, Mecau, AeHb)
4 HOMep ©AHHMUbl xpaHeHHst
Ha3BaHne eAHHMUbi xpaHSHna npoToicon
HaManbHaa AaTa eAMHHUbi xpaHeHH* (roA, t-iecau, AeHb)
OKOHHaTeribHafl AaTa eAHHmjbi xpaHSHHa (roA, ttecau,
AeHb)
iJ] Done
r
Internet
38 Start KickOff
RemoteContr. j jSjNovell-delivere...| $J]Slait -Mictoso
0]NRAC Ned
WvCj 9:45
Onderzoek en kennisontwikkeling
Nadat de ontsluiting van archieven, archiefbestan
den en afzonderlijke documenten is voltooid en
nadat de gegevens zijn ingevoerd in databases, is
de groepering van 'Neerlandica' rondom bepaalde
themata mogelijk. Een kleine greep uit de onder
werpen die ter sprake kunnen komen:
Economische betrekkingen Nederland - Rusland;
Oranje-Romanov;
Nederlanders en hun nazaten in Rusland en de
Sovjetunie;
Diplomatieke relaties;
Betrekkingen tussen politieke partijen in
Rusland en de Sovjetunie enerzijds en
Nederland anderzijds;
Wetenschappelijke, culturele en kunstzinnige
betrekkingen tussen Rusland en de Sovjetunie
enerzijds en Nederland anderzijds.
Hans van Koningsbrugge is directeur van het Nederlands-
Russisch Archiefcentrum.
1 Hans van Koningsbrugge en Carel Horstmeier, eds., Of
Science and Scientists. Neerlandica in the Archive of the
Academy of Sciences St. Petersburg. Groningen: NRAC, 2002.
NRAC INVENTORIES - VOLUME 1. 224 pp., with illustrations
and index. ISBN 90-77089-01-2.
22
archievenblad
mei 2002
mei 2002
archievenblad
