Migranten, trekvaarten en stoomgemalen
'VIRTUELE TOCHTEN KENNEMERLAND'
webziidelings
webzijdelings
De Virtuele Tochten maken vanaf het vroe
ge voorjaar een vast deel uit van de website van
de AVK. Ze bieden de bezoeker een eerste ken
nismaking met - vooralsnog - twee thema's uit
de geschiedenis van Haarlem en Midden- en
Zuid-Kennemerland. Die twee thema's verbin
den de elementen, de zogenaamde items, waar
uit beide tochten zijn opgebouwd.
De eerste tocht, 'Migranten in
Haarlem en Kennemerland', gaat
over vreemdelingen, over de recen
te en minder recente geschiedenis
van nieuwkomers. In de tweede
tocht staan allerlei facetten van de
historische relatie van mensen met
water centraal. Die tocht heeft als
doopnaam 'Water als vriend en als
vijand'. Een derde tocht staat
inmiddels in de steigers. Die zal de industriële
archeologie behandelen en te zijner tijd op de
website verschijnen onder de naam 'Sporen van
industrie en ambacht'.
De keuze voor deze historische thema's is
natuurlijk geen toevallige. Migratiegeschiedenis
staat, als spiegel van de actuele multiculturele
samenleving, momenteel sterk in de belangstel
ling. Die belangstelling blijft niet beperkt tot de
kring van historische professionals. Migranten
organisaties en beleidsvormende instanties die
zich met nieuwkomers bezighouden, tonen
eveneens een levendige interesse. De gemeente
Haarlem nam daarom het initiatief een breed
opgezet onderzoek te laten uitvoeren naar de
geschiedenis van migranten in de stad. Jaap
Vogel voert dit onderzoek uit. De Virtuele
Tochten bieden de gelegenheid om een deel van
zijn onderzoeksresultaten wereldkundig te
maken.
De IJmond en Zuid-Kennemerland, het werkge
bied van de AVK, bieden een unieke gelegenheid
om de geschiedenis van mens en water op tallo
ze manieren te benaderen. De westelijke grens is
de Noordzee, bron van Neerlands welvaren en
tevens de grootste, niet-menselijke, historische
en actuele bedreiging voor zo ongeveer de helft
van ons land, namelijk dat deel dat beneden de
zeespiegel ligt. Tot het werkgebied van de AVK
behoort verder een rijk gevarieerd duinland
schap: een verdedigingsgordel tegen het zeewa
ter, maar ook wingebied voor het drinkwater
van meer dan een miljoen Nederlanders. Achter
de duinen liggen polders, een drooggemaakt
binnenmeer van kolossale proporties, oude trek
vaarten, het Noordzeekanaal met zijn bewogen
geschiedenis... enfin: te veel om op te noemen.
De twintig items waaruit de tocht 'Water als
vriend en als vijand' op voorhand bestaat, bie
den slechts een bescheiden behandeling van dit
thema.
Wie nu door de historische binnenstad van
Haarlem loopt, ziet het er niet zo een, twee, drie
vanaf. Maar toch was Haarlem ooit, na Leiden,
de tweede industriestad van Nederland. Dat
industrieel verleden heeft wel degelijk sporen
nagelaten, opvallende en minder opvallende,
die daaraan herinneren. Buiten Haarlem bood
de aanleg van het Noordzeekanaal nieuwe
mogelijkheden tot industrievestiging en aan de
voet van de duinen bij Velsen, Bloemendaal en
Heemstede bloeiden eens de linnen- en kleerble-
kerijen. Heel wat industrie- en watermolens ble
ven bewaard, zo ook verschillende stoomgema
len. Meer dan voldoende landmarks voor een
tocht langs 'Sporen van industrie en ambacht'.
De ontstaansgeschiedenis van het project
'Virtuele Tochten Kennemerland' voert ons
terug naar de zomer van 2000. Toen verzond de
afdeling Cultuur van de gemeente Haarlem een
uitnodiging aan cultuurbeherende instellingen,
waaronder de AVK, om projecten voor te stellen
in het kader van het Actieplan Cultuurbereik.
Men was op zoek naar projecten die cultuurhis
torie onder de aandacht konden brengen van
brede publieksgroepen.
Die uitnodiging was meer dan welkom, want de
AVK koesterde al langer het plan om de stads- en
streekgeschiedenis via de digitale snelweg aan
een groter publiek te presenteren. Dit plan ont
stond omdat een ander project resultaten begon
af te werpen. Dit andere project behelst het digi
taliseren van beelden uit de Kennemer Atlas,
waaraan sinds 1998 wordt gewerkt. Het
zal bij afronding meer dan 150.000 beel
den uit de topografisch-historische
beeldcollectie van de AVK toegankelijk
maken op het intra- en internet met
behulp van het programma Photobase.
Delen uit deze unieke collectie wilden we
presenteren in het kader van de geschie
denis die ze verbeelden en oproepen. In
het project Virtuele Tochten maken we
ook gebruik van beelden die afkomstig
zijn uit andere collecties. Maar om die op
de website te kunnen presenteren moes
ten ze om technische redenen wel aan de
Digitale Atlas toegevoegd worden.
De gemeente Haarlem begroette het pro
jectvoorstel 'Virtuele Tochten Kennemer
land' met instemming. Het werd opgeno
men in het Actieplan Cultuurbereik. Dit
had tot gevolg dat de subsidie die de
gemeente Haarlem verstrekte door het
ministerie van OCenW kon worden
'gematcht'. Als medefinanciers traden
voorts op de andere deelnemende
gemeenten in de AVK en het particulier
bedrijfsleven: namelijk de firma
Microformat Systems in Lisse en Ruijs
Visual Systems (RVC) te Maarssen.
Een project als dit kan natuurlijk slechts
gerealiseerd worden door samenwerking
van verschillende instellingen en des
kundigen. Microformat Systems verzorg
de de web-engineering, RVC bood deskun
digheid op het gebied van de software
(Photobase), het bureau Coördesign uit
Leiden tekende voor de grafische vorm
geving en het Internationaal Instituut
voor Sociale Geschiedenis stelde een his
torisch onderzoeker beschikbaar. De AVK
zorgde voor beeldresearch. Het project
management viel toe aan de directeur
van de AVK en een representant van
Microformat Systems. De planning voor
het project was: start 1 september 2000 -
afsluiting 1 september 2001. In verband
met een later gekozen fasering van het
beschikbare budget en een enigszins
gewijzigde opzet van de site is de presen
tatie verschoven naar het voorjaar van
2002.
Het project Virtuele Tochten als
onderdeel van de website van de AVK is
ontworpen met meerdere doelen in het
achterhoofd. Allereerst willen we een his
torisch geïnteresseerd publiek de gele
genheid bieden op het internet kennis te
maken met thema's uit de geschiedenis
van Haarlem en Kennemerland. In de
tweede plaats willen we dat publiek
attenderen op de vele, vaak unieke, beel
den van het Kennemer verleden die
inmiddels beschikbaar zijn in de Digitale
Atlas van de AVK. Hetzelfde geldt mutatis
mutandis voor de minstens zo grote rijk
dom aan boeken en artikelen over dat
verleden, die in de bibliotheek van de
Archiefdienst ligt te wachten op belang
stellende lezers. Ten slotte willen we een
presentatiekader scheppen waarbinnen
we in de toekomst andere vormen van
historische informatie kunnen aanbie
den.
Wat die doelen met elkaar verbindt, is de
wens het publiek actief tegemoet te tre
den. We willen een nieuw middel gebrui
ken om dat publiek duidelijk te maken
dat aan de Jansstraat 40 in Haarlem het
hart van de geschiedenis van Kennemer
land klopt; dat niet alleen kenners en
specialisten daar welkom zijn, maar dat
ook historisch geïnteresseerden daar iets
van hun gading vinden. Daarom moeten
de Virtuele Tochten Kennemerland zoals
die nu bestaan, niet gezien worden als
een voltooid project. Zoals we het in
onze laatste doelstelling hierboven al for
muleerden: we hebben een presentatie
kader geschapen waarbinnen ook andere
thema's aangeboden kunnen worden.
Een in de AVK participerende gemeente
zou daarin haar geschiedenis kunnen
opnemen en door een link verbinden
met haar eigen website. Van diezelfde
mogelijkheid kunnen ook waterschap
pen, kerkelijke instellingen en bijvoor
beeld sportverenigingen gebruikmaken.
Voorwaarde is slechts dat de AVK hun
archieven beheert en over relevante illus
traties beschikt in de Digitale Atlas. Het
spreekt vanzelf dat we er ook aan hech
ten dat die geschiedenissen op een inte
ressante en aantrekkelijke manier
geschreven worden. Concrete uitbrei
dingsplannen zijn er nog niet, maar de
mogelijkheid is er nu.
De Virtuele Tochten Kennemerland zijn
bedoeld voor mensen met belangstelling
voor de geschiedenis van hun stad of
streek. Die belangstellenden verwachten
we in verschillende groepen aan te tref
fen. Allicht denken we daarbij aan de
grote groep stamboomonderzoekers die
de roots van hun familiegeschiedenis in
Kennemerland vinden. Omdat het inter
net een internationaal publicatiemedium
is, bereikt de website ook (nazaten van)
emigranten die deze streek verlieten,
maar zich toch verbonden weten met
zijn geschiedenis. De socioloog Harry
van Doorn schreef eens in de NRC dat
historisch bewustzijn vooral een leef
tijdsfenomeen is. Met het klimmen der
jaren neemt het toe. Dat betekent dus dat
er om demografische redenen een groter
wordende groep mensen is die op zoek
gaan naar hun geschiedenis. Vaak begin
nen die dicht bij de deur. Last but not
least denken we de leraren geschiedenis
een helpende hand te kunnen bieden om
leerlingen in de bovenbouw van de mid
delbare scholen historische informatie te
laten vinden. Sinds de instelling van het
studiehuis en de komst van het nieuwe
vak Culturele en Kunstzinnige Vorming
(CKV) moeten deze leerlingen immers
meer dan voorheen zelf op zoek gaan
naar historische informatie.
Gezien onze doelstellingen hebben
we, in overleg met de grafisch ontwerper,
gekozen voor een website met een 'seri
euze uitstraling'. De site in zijn huidige
vorm heeft wel iets van een geïllustreerde
15
Door Jaap Vogel en Lieuwe Zoodsma*
kennemerland
M.PR (JAM]
N NJE
'Virtuele Tochten Kennemerland', op de een of
andere manier kwamen we steeds terug op die
naam. Alternatieven passeerden de revue, maar
geen enkele daarvan had de verdienste om zo bon
dig te omschrijven wat we bieden. Het adjectief 'vir
tueel' roept in het hedendaags spraakgebruik
immers al vrij snel associaties met het internet op.
De virtuele tochten door Kennemerland kun je dus
ondernemen zonder een stap buiten de deur te zet
ten. Al wat je nodig hebt is een computer, toegang
tot het internet en het adres van de website van de
Archiefdienst voor Kennemerland (AVK): www.avk-
haarlem.nl. Eenmaal daar aangekomen zal het de
bezoeker niet al te veel fantasie kosten om te
bedenken dat virtuele tochten iets met de geschie
denis te maken hebben. De site van een archief
dienst is immers heel wat anders dan de site van
een VW.
Thema's uit de geschiedenis
Oorsprong van de Virtuele Tochten
archievenblad
februari 2002
2 Waalse Kerk (Haarlem)
Op nel Begijnhof sla
Doelen en doelgroepen
20 Nuestra Casa Nostra
Aan de dr Schuitstraat, een rustige straat nabij
centrum van Beverwijk, staat op nr 13 een
kantoorgebouw van bescheiden omvang
au voor multiculturele
nakomelingen Dit werk aan de dr Schuttstraat
begon op 9 lebruan 1958 Op de foto zet u dat
daar op die dag de Italiaanse vlag gehesen werd Die vtaghijsmg markeerde de
feestelijke opening van een houten gebouwtje, zeg maar een keet Die keet droeg de
zeer welluidende naam 'Casa Nostra. Centro di Assistenza Sociale e di Cuitura con
S3la di ncreazione' Uiteraard sprak men kortweg van "Casa Noslra', oftewel Italiaans
voor 'Ons Huis' In d* Casa bood de katholieke kerk opvang en begeleiding aan de
eerste grote groep naoorlogse gastarbeiders Het waren Italianen die sinds februan
1956 m steeds groter aantallen werkten bg de Koninkigke Hoogovens en
Staalfabrieken
Uitwerking
februari 2002
archievenblad
