Het geheel is meer dan de som der delen
archiefbestel
De vorming van het Regionaal Historisch Centrum Amstelland Meerlanden
'Bewaren om te tonen', vormt het beleids
uitgangspunt van staatssecretaris Van der Ploeg
van Cultuur.3 Hij stelt cultuurparticipatie cen
traal. Van der Ploeg constateert een groeiende
belangstelling voor de geschiedenis van de eigen
omgeving. Door een brede inzet van digitale
media, het ontwikkelen van deskundigheid en
het leggen van contacten in het onderwijsveld
moet het mogelijk zijn een groot en breed
publiek te bereiken. Daartoe dienen archieven
en andere instellingen die historische bronnen
beheren, op te gaan in regionale historische cen
tra. De Raad voor Cultuur maakt in zijn advies
over de Cultuurnota 2001-2004 duidelijk dat bij
het centraal stellen van de vraag het gebruik van
archieven zal toenemen.4 Dat vraagt om digitali
sering, standaardisering en verdere professiona
lisering. Dit brengt zodanig hoge kosten met
zich mee, dat schaalvergroting noodzakelijk is.
De Provinciale Archiefinspecties pleiten
voor een dekkend net van archiefinstellingen.
Op dit moment is dat er nog niet. De Archiefwet
1995 legt namelijk geen verplichting op aan
lagere overheden om een professionele archiva
ris te benoemen. Gemeenten en waterschappen
zonder professioneel archiefbeheer vertonen
belangrijke tekortkomingen in het deskundig
beheer en de toegankelijkheid van hun archie
ven.5 Om verandering in deze situatie te bren
gen, stimuleert men het oprichten van geza
menlijke regionale archiefdiensten waarin
gemeenten en/of waterschappen samenwerken.
Op deze manier zijn historische bronnen over
een regio bij elkaar te vinden. Door het bunde
len van kennis, personele en financiële midde
len kan een kwaliteitsniveau bereikt worden, dat
bij elke deelnemer afzonderlijk niet haalbaar is.
Het is dan onder meer mogelijk om ruime ope
ningstijden te hanteren, te specialiseren, aan
educatieve projecten mee te werken en diensten
via het internet aan te bieden. Ook kan er meer
aandacht besteed worden aan conservering en
restauratie van archiefstukken. Feitelijk zijn er
meer mogelijkheden in het geval van schaalver
groting, waarbij geldt: het geheel is meer dan de
som der delen.
Hierboven is geconstateerd dat er in de Archief
wet geen verplichting is opgenomen tot het
benoemen van een professioneel archivaris bij
lagere overheden. Dit komt voort uit verzet van
de VNG en de onwil van het rijk om inbreuk te
maken op de autonomie van gemeenten.6 Om
hier een oplossing te bieden zouden in de
Archiefwet regels opgenomen dienen te worden
waarin eisen gesteld worden aan het beheer en
de toegankelijkheid van archieven.7 Maar de
belangrijkste oplossing bestaat zoals gezegd uit
het vormen van een sluitend net van archief
diensten, waardoor professioneel beheer gereali
seerd wordt. De vorming van RHC's kan deze
ontwikkeling bevorderen.
De taken van een RHC vloeien voort uit de
bepalingen van de Archiefwet: het beheer en het
behoud van cultureel erfgoed met als doel de
collectie aan het publiek ter beschikking te stel
len. Daarbij kunnen de volgende functies onder
scheiden worden: het bieden van een collectie
en faciliteiten voor historisch onderzoek, het
verlenen van diensten aan degenen die juridisch
bewijs zoeken, en het mede mogelijk maken van
de bedrijfsvoering van organisaties. In principe
worden deze diensten kosteloos aangeboden.
Om een RHC naar behoren te laten functioneren,
moet men een goed beeld hebben van de behoef
ten van de doelgroepen, zodat men de te leveren
diensten en producten daarop kan afstemmen.
Een belangrijke groep gebruikers bestaat uit gene
alogen en amateur-historici. Andere publieks
groepen zijn ambtenaren, studenten, journalisten
en wetenschappers. Een nieuwe doelgroep
bestaat uit middelbare scholieren.
Het gebouw moet aan alle bouwkundige en
technische eisen voldoen en heeft een goed
geoutilleerde studiezaal. Het is belangrijk om
ruime openingstijden te hanteren. In het
gebouw dient een expositieruimte te worden
opgenomen. Samenwerking met partnerorgani
saties op het gebied van cultureel erfgoed is hier
bij de aangewezen weg.
Een RHC biedt voor het groeiende aantal histo
risch geïnteresseerden alle mogelijke bronnen
voor regionaal historisch onderzoek. De archie
ven dienen geïnventariseerd te zijn en opgeno
men in een archievenoverzicht. De medewerkers
van het RHC beschikken over ruime kennis van
de geschiedenis van de regio. Zij moeten snelle
service en deskundige begeleiding bieden en
concrete antwoorden kunnen geven op de vra
gen van de klant.
Een belangrijk aspect van de dienstverlening
vormt het internet. Internet biedt de mogelijk
heid onafhankelijk van locatie en tijd informa
tie aan te reiken. Een eerste stap bestaat uit de
ontwikkeling van een eigen website. Door het
opnemen van het archievenoverzicht en de
inventarissen is het mogelijk een klant in de
oriënterende fase van dienst te kunnen zijn. Het
is aan te bevelen het archievenoverzicht van het
RHC op te nemen in het Integraal Digitaal
Archievenoverzicht (IDA). Verder kunnen
bestanden voor genealogisch onderzoek worden
opgenomen. Om deze bestanden doorzoekbaar
te maken kan men gebruik maken van de
Digitale Stamboom. Het toenemend belang van
digitale dienstverlening vormt overigens een
steekhoudend argument om over te gaan op
schaalvergroting: kleine archiefdiensten krijgen
bij gebrek aan deskundigheid en financiële mid
delen digitalisering in de regel niet voor elkaar.8
De gemeenten Aalsmeer, Amstelveen en
Ouder-Amstel hebben sinds 1987 een streekar-
chivariaat. De gemeenten Diemen, Haarlemmer
meer en Uithoorn hebben geen archivaris aan
gesteld. Tezamen is men de mogelijkheden aan
het onderzoeken om te komen tot de vorming
van een RHC. Op dit moment is er een gebrek
aan mensen en middelen bij de afzonderlijke
gemeenten waardoor het niet mogelijk is een
kwalitatief goed product aan te bieden. Om te
kunnen voldoen aan de eisen voor een adequate
archiefbewaarplaats dienen enkele gemeenten
aanzienlijke investeringen te doen.
De wil tot samenwerking om te komen tot een
RHC kan gebaseerd zijn op een regionaal-histo
rische context, bestuurlijke betrokkenheid en
maatschappelijke inbedding. De regionale con
text bestaat in dit geval uit een samenwerken
van de betrokken gemeenten in het Regionaal
Verband Amstelland en de Meerlanden. Zowel
wethouders als gemeentesecretarissen van de
participerende gemeenten hebben geregeld con
tact met elkaar in het 'Amstelland en
Meerlanden Overleg'.
In de jaren negentig zijn contacten met alle
gemeenten uit de regio Amstelland en
Meerlanden gelegd om het streekarchivariaat
om te kunnen zetten in een volwaardig streekar
chief. Tot concrete resultaten heeft dit tot nu toe
nog niet geleid. In 2001 heeft de gemeente
Amstelveen gepeild in hoeverre de potentiële
participanten bereid zijn daadwerkelijk deel te
nemen aan een RHC. De bereidheid tot samen
werking verschilt per gemeente. Zo heeft de
gemeente Uithoorn toegezegd het historisch
archief over te brengen. Ook de gemeenten
Aalsmeer en Ouder-Amstel hebben zich bereid
verklaard mee te werken aan de totstandkoming
van het RHC. De gemeente Haarlemmermeer
heeft als voorwaarde gesteld dat de archieven
digitaal ter beschikking worden gesteld.
Daarnaast hecht men grote waarde aan de reali
sering van het RHC op een representatieve loca
tie. De gemeente Diemen houdt zich vooralsnog
afzijdig. Als het voornemen tot digitaliseren van
geboorte-, trouw- en begraafregisters vaste vorm
begint te krijgen, is deze gemeente geïnteres
seerd om mee te werken.
De gemeente Amstelveen heeft inmiddels een
locatie aan de Laan Nieuwer Amstel, direct naast
het gemeentehuis, gereserveerd voor de vesti
ging van het RHC. Om het RHC adequaat te
kunnen huisvesten, dient er immers nieuwbouw
gerealiseerd te worden. De totstandkoming laat
echter op zich wachten. Naast een mogelijke sti
muleringsbijdrage van de provincie Noord-
Holland van 10 procent in de bouw-, inrich-
tings- en advieskosten, dienen alle partners van
het RHC de kosten gezamenlijk te dragen. Naast
de eenmalige kosten voor de nieuwbouw zullen
de jaarlijks terugkerende exploitatiekosten voor
de deelnemende gemeenten hoger liggen dan de
huidige uitgaven. De gemeente Amstelveen ziet
zich echter gesteld voor een bezuinigingsronde.
Daarin is geen plaats voor nieuw beleid.
Wanneer het RHC Amstelland Meerlanden
gerealiseerd wordt, is daarom nog onduidelijk.
36
37
Door Marcel Leechburch Auwers*
De vorming van een Regionaal Historisch Centrum
(RHC) kan een kwestie zijn van lange adem, zoals
hieronder zal blijken.1 Maar eerst moet helder
gemaakt worden wat onder een RHC verstaan
wordt. De term regionaal historisch centrum is van
recente oorsprong. Hij kan op twee manieren wor
den opgevat: de fusie van een rijksarchief in de
provincie met het gemeentearchief van de provin
ciale hoofdstad of als aanduiding voor een 'streek
archief-plus': een grote, goed geoutilleerde archief
dienst in een bepaalde regio.2 Hier wordt uitgegaan
van de laatstgenoemde betekenis.
BLOEMEMDAAL HAARLEMMERLIEOE
Een dekkend net
Waaraan moet een RHC voldoen?
Participanten
Realisering nog onduidelijk
Marcel Leechburch Auwers is werkzaam als medewerker docu
mentaire informatievoorziening bij de gemeente Amstelveen.
Dit artikel is een bewerking
van de scriptie: Het geheel is
meer dan de som der delen.
Rapport over de vorming van
het Regionaal Historisch
Centrum Amstelland
Meerlanden, Marcel
Leechburch Auwers,
Amsterdam, juli 2001.
De scriptie is opgesteld in het
kader van de studie IDM/
Archivistiek B.
2 Samenwerkende archieven.
Rapportage van open inter
views en een telefonische
enquête. G. Muskens -
Lepelstraat, 2001, p. 1.
3 Brief van de Staatssecretaris
van Onderwijs, Cultuur en
Wetenschappen aan de
Voorzitter van de Tweede
Kamer der Staten Generaal van
7 februari 2000.
4 Van de schaarste en de over
vloed. Advies Cultuurnota
2001-2004. Sectordeel 2
Archieven. Raad voor Cultuur -
Den Haag, 2000, p. 7.
5 Op weg naar een sluitend net
van professioneel archiefbe
heer op lokaal en regionaal
niveau. Landelijk Overleg van
Provinciale Archiefinspecteurs
(L0PA1), 1998, p. 3.
6 Van Rijksarchief tot Regionaal
Historisch Centrum. De ontwik
keling van organisatie en
taken van het Nederlands
archiefwezen. Y. Bos-Rops.
In: Archievenblad - )rg. 104,
no. 6, augustus 2000, p. 12.
7 Archieven in de etalage. F.G.
van Diepen-Oost - Den Haag,
Ministerie van Onderwijs,
Cultuur en Wetenschappen,
2000, p. 26.
8 Naar een nieuw archiefbestel.
Raad voor Cultuur - Den Haag,
2000, p. 4.
archievenblad
december 2001
december 2001
archievenblad
