Geschiedenisdagen 2001: historisch besej
l Internationaal archiefsymposium in Middelburg
V
Charters weer terug in
Zeeland
y
nieuws uit het veld
De geschiedenisdagen zijn bedoeld
voor en door heel historisch Nederland.
Dus voor de professionals die in de geschie
denis werkzaam zijn én voor eenieder die
op de een of andere manier in de geschie
denis geïnteresseerd is. Het programma
zal uiteenlopende presentaties, actuele
debatten, een informatiemarkt en natuur
lijk ook meer verstrooiende elementen
bevatten. De geschiedenisdag wordt ook
dit jaar weer georganiseerd in samen
spraak met het Koninklijk Nederlands
Historisch Genootschap, de Nederlandse
Museumvereniging, de Vereniging voor
Geschiedenisleraren in Nederland, de
Koninklijke Vereniging voor Archivarissen
in Nederland, het Historisch Platform en
het Nederlands Centrum voor Volks
cultuur. Vertegenwoordigers van de gehe
le historische wereld kunnen zo bereikt
worden: van wetenschappers tot en met
vrijetijdshistorici, van archiefmensen tot
geschiedenisleraren.
Historisch besef is een thema met
heel veel kanten. Het lijkt erop dat de
functie van geschiedenis in het maat
schappelijk debat sterk aan het verande
ren is. Dit najaar zullen enkele grote rap
porten verschijnen waarin heikele onder
werpen uit de recente geschiedenis tegen
het licht worden gehouden: het grote
SOTO-rapport over de opvang van oor
logsslachtoffers na de oorlog en natuurlijk
het rapport van het NIOD over het drama
van Srebrenica. Het lijkt soms of de poli
tiek de 'schuld' van het verleden wil afko
pen door er historisch onderzoek naar te
laten verrichten. Tegelijk is er ook een
ontwikkeling die duidt op een juridisering
van het verleden. Voormalige oorlogs
slachtoffers dienen schadeclaims in of
eisen de teruggave van in de oorlog ont
nomen bezittingen.
Op een heel ander niveau speelt het debat
in het onderwijs. Recentelijk verscheen
het rapport van de commissie-De Rooy,
waarin het aankweken van historisch
besef de belangrijkste doelstelling van het
geschiedenisonderwijs wordt genoemd.
Maar om welke geschiedenis gaat het
eigenlijk? De keuze van de commissie-De
Rooy om de leerlingen een helder chrono
logisch kader aan te reiken, met tien dui
delijk herkenbare tijdvakken met dito
aansprekende en herkenbare beeldmer
ken, is op kritiek gestuit van bijvoorbeeld
vrouwenhistorici, die het geheel te eenzij
dig mannelijk georiënteerd vinden en ook
wijzen op het Eurocentristische karakter
van de voorstellen. Dit laatste punt is des
te klemmender in een tijd dat Nederland
al geruime tijd een multiculturele samen
leving is met een breed scala aan Neder
landers van zeer diverse herkomst.
Nogmaals: welke geschiedenis is in dit
verband relevant voor alle Nederlanders,
ook voor hen van een andere herkomst?
Archieven en musea kampen weer
met heel andere problemen. In zekere zin
zijn zij de hoeders van het Nederlandse
culturele erfgoed. Maar hoe kunnen zij dit
erfgoed op een zo aantrekkelijk mogelijke
wijze voor het voetlicht brengen, ook voor
een breed publiek? Welke nieuwe commu
nicatiemiddelen kunnen daarvoor
gebruikt worden? Ten slotte is er in
Nederland een enorm aantal vrijetijdshis
torici. Er worden wel eens klagerige verha
len gehouden over de teloorgang van het
historisch besef in Nederland. Meestal
wordt dan bedoeld dat het overgrote deel
van de Nederlandse bevolking weinig ken
nis meer heeft van historische feiten uit de
Nederlandse nationale geschiedenis. Maar
is het niet veeleer zo dat het historisch
besef van karakter is veranderd en zich ver
plaatst heeft van het nationale naar het
lokale niveau? Bovendien zijn nog nooit
zoveel mensen aan de slag geweest met
geschiedenis als juist nu. Ook in onze vrije
tijd willen wij ons op historisch verant
woorde manier vermaken. Deze ontwikke
lingen zijn op verschillende wijzen te dui
den en daarvoor biedt de geschiedenisdag
in Tilburg alle gelegenheid.
Informatie van het ministerie van
OCenW over beleid, het archiefbe-
stel en onder meer het project
Regionale Historische Centra. De
informatie is beperkt en niet erg
actueel.
Alle informatie over de bijeenkomst
Archiefbestel overzichtelijk bij
elkaar.
Als resultaat van het project Digitale
Gids Reclamecollecties Nederland is
op 28 juni de bijbehorende data
bank gepresenteerd. De gids wijst de
weg naar historisch reclamemateri
aal (meer dan 650.000 items) op
meer dan tachtig plaatsen verza
meld.
Archiefnet is in een nieuw jasje
gestoken, de site is overzichtelijker
en de zoekmogelijkheden zijn uitge
breid.
Binnen de rijksoverheid lopen
diverse programma's rondom het
thema ICT en overheid, zoals
Overheidsloket 2000 en Digitale
Duurzaamheid. De verschillende
programmabureaus zijn onderge
bracht in één organisatie en locatie,
de koepel ICTU.
De Stichting 'Vrienden van het
Zeeuws Archief' heeft dankzij bij
dragen van een aantal sponsors een
aantal waardevolle charters aange
kocht. Het oudste charter is uit
1298 en is geschreven door een
monnik uit de Abdij van
Middelburg. Waarschijnlijk zijn de
charters in de Franse Tijd als oor
logsbuit meegenomen. Recent
doken de documenten op in
Duitsland. De aankoop is de eerste
publieke activiteit van de Vrienden
van het Zeeuws Archief.
nieuws uit het veld
Door Roelof Koops*
Het internationale archiefsymposium
voor enige provincies aan de grens van
Duitsland, België en Nederland, wordt
afwisselend in een van deze landen gehou
den. Op 15 en 16 mei trad het Zeeuws
Archief als gastheer op voor negentien
Duitse, tien Belgische en tien Nederlandse
collegae. Dankzij ons nieuwe gebouw kon
den wij dit symposium geheel in eigen
huis organiseren.
Het programma begon de eerste dag met
een lezing van drs. D. Schouten, projectlei
der bij Metamorfoze, het behoudsproject
van de Koninklijke Bibliotheek. Door ver
zuring worden grote delen van de collectie
bedreigd. Metamorfoze stelt de informatie
die hierdoor verloren dreigt te gaan veilig
door middel van microverfilming. Voor dit
project zijn miljoenen beschikbaar gesteld,
maar de kwantiteit van het bedreigde
materiaal is veel groter dan het beschikba
re budget. Metamorfoze moet dus priori
teiten stellen. Schouten gaf in het kort aan
op welke gronden en vanuit welke aanna
mes deze selectie en prioriteitstelling
geschiedt.
Hierna sprak dr. Norbert Kühn, directeur
Rheinisches Archiv- und Museumsamt van
het Landschaftsverband Rheinland te
Pulheim, over de mogelijkheden om in het
Rijnland een dependance van de goedlo
pende 'ontzuringsfabriek' uit Leipzig te
vestigen. Hij gaf aan dat er op dit moment
bij de bestuurders in het Rijnland een
grote bereidheid bestaat een vestiging voor
massaontzuring in te richten, die binnen
een termijn van vijf jaar, net als in Leipzig,
geheel op eigen benen zou moeten staan.
Tevens gaf hij aan dat deze vestiging juist
ook voor archiefdiensten buiten het
Rijnland en ook buiten Duitsland markt
conform zou willen en kunnen werken.
Op basis van kerngetallen die in Leipzig
gehanteerd worden, lijkt het erop dat deze
massaontzuring in het Rijnland bijna de
helft goedkoper zal zijn dan de prijzen die
nu in Nederland gelden.
Het programma ging verder met een lezing
van dr. Wolfgang Werner, medewerker
Rheinisches Archiv- und Museumsamt,
over de bouwplannen voor een nieuw
archiefgebouw van het Landschaftsver
band Rheinland. Kort gezegd kwam zijn
verhaal erop neer dat hij als 'bouwpastoor'
voor deze nieuwbouw niet uit kon gaan
van het 'optimale gebouw' maar van het
'best haalbare' gebouw, gezien de financië
le bereidheid van zijn bestuur op basis van
politieke haalbaarheid. Uit (exploitatie-)
kostenbewustzijn en wegens milieuvrien
delijke en energiebesparende politieke uit
gangspunten is er in principe gekozen
voor bovengrondse depots zonder klimati-
sering en een ondergronds depot met
ondersteunende klimaatbeheersing. Lucht
zuivering, toch niet onbelangrijk zo dicht
bij het Ruhrgebied, zal tot zijn spijt niet
mogelijk zijn. Wij mogen in Nederland
wel blij zijn met onze zogenaamde
Deltaplaneisen voor archiefgebouwen.
Hierna was het mijn beurt om een verhaal
te vertellen over het actuele archiefbeleid
in Nederland met de discussie over een
mogelijke stelselherziening en de bedoe
ling en opzet van het instellen van regio
nale historische centra in het algemeen en
de instelling van het Zeeuws Archief in het
bijzonder. In het kort heb ik het concept
voor de rhc's toegelicht en het in Zeeland
ingevoerde frontoffice-concept, inclusief
de ontwikkeling en toepassing van het in
samenwerking met DIVA ontwikkelde
Handvest dienstverlening.
Na het vertonen van onze bouwvideo,
waarin twee jaar bouwactiviteiten is inge
dikt tot vijftien minuten, volgde een uitge
breide rondleiding door het gehele com
plex die naast bewondering ook veel
(bouwtechnische) vragen opriep. Hierna
volgde een stadsrondwandeling onder lei
ding van enige VW-gidsen met als afslui
ting een ontvangst in het stadhuis.
De tweede dag stond in het teken van
het archiefbeleid van de Belgische rijksar
chiefdienst en het archiefwezen in Rhein-
land-Phalz en van het zeer actuele item
van de behandeling van de uitkeringsaan
vragen van voormalige dwangarbeiders in
Nazi-Duitsland.
Mevrouw dr. Rolande Depoortere, werk
zaam bij het ARA in Brussel, mocht het
spits afbijten over het beleid van de
Belgische rijksarchiefdienst. Sleutelwoor
den in haar betoog waren (Europese)
samenwerking op het gebied van digitale
gegevensdragers en verdergaande digitali
sering als middel om archieven beter voor
bezoekers open te leggen.
Ook het betoog van dr. Heinz-Günther
Borck, directeur van Landeshauptarchiv
Rheinland in Koblenz, had veel herken
baars in zich. Inzetten op digitalisering en
dan vooral ook via internet, verbetering
van de klantvriendelijkheid en het zoeken
naar oplossingen voor het behoud op
lange termijn van traditionele gegevens
dragers met de nadruk op massaontzuring
en digitale gegevensdragers. Ook de heer
Borck hield een warm pleidooi voor ver
dergaande samenwerking op archiefgebied
binnen de EU om zo onze problemen beter
de baas te kunnen.
De mijns inziens meest prikkelende bijdra
ge van het symposium was het verhaal van
dr. Clemens Graf von Looz-Corswarem,
stadsarchivaris van Düsseldorf, over zijn
ervaringen met de huidige praktijk van
aanvragen voor uitkeringen voor dwangar
beid in de periode 1940-1945.
Niet alleen voor de Nederlandse en
Belgische archivarissen was deze materie
zeer interessant, maar het bleek ook duide
lijk hoe 'heet' dit onderwerp nog steeds is.
Opvallend is dat in Duitsland de beoorde
ling van deze aanvragen vrijwel direct en
volledig bij de verschillende archiefdien
sten gelegd wordt. Zij moeten op basis van
vaak zeer gehavende archieven en nog op
te sporen (bedrijfs)archieven en met de
informatie die de aanvragers aanleveren
het verlossende woord spreken of de aan
vragers met recht aanspraak doen op een
uitkering. Gezien de reacties die dit
losmaakte, zowel bij de Duitsers als bij de
Belgen en Nederlanders, zou deze proble
matiek best nog eens uitgebreider aan de
orde gesteld kunnen worden.
Een publicatie met een samenvatting van
alle lezingen en de discussies is versche
nen bij het Landschaftsverband.
Contactpersoon Nederland: Jacques van
Rensch, Rijksarchief in Limburg, tel.
(043) 321 70 51.
Door Albert van der Zeijden
Slechts eenmaal eerder georganiseerd en nu
al een traditie: de geschiedenisdagen.
Ditmaal is gekozen voor een eendaagse
opzet met als overkoepelend thema het his
torisch besef in Nederland. De geschie
denisdag van 2001 zal gehouden worden in
Tilburg op zaterdag 24 november 2001. Als
locatie is gekozen voor het universiteitscom
plex van de Katholieke Universiteit Brabant.
Overkoepelend thema
Erfgoed voor een breed publiek
Datum: 24 november 2001
Plaats: Tilburg, Katholieke Universiteit
Brabant
Organisatie: Nederlands Centrum voor
Volkscultuur
Meer informatie: NCV, Postbus 13113,
3507 LC Utrecht, tel. (030) 276 02 44
archievenblad
augustus 2001
Internet
www.minocw.nl/archieven
www.divakoepel.nl
www.reclamearsenaal.nl
www.archiefnet.nl
www.ictu.jil
Archiefbeleid
Roelof Koops is directeur van het Zeeuws Archief.
archievenblad
