rchieven in Latijns-Amerika in de problemen
9
JMIJ Wrs*
ICA Congres Sevilla
ICA Congres Sevilla
Contreras baseerde zich daarbij onder ande
re op een recent onderzoek door de Fundación
Historica Tavera en de Wereldbank*. Na haar
verhaal werd dit rapport gepresenteerd en vertel
den andere Latijns-Amerikaanse archivarissen
over een aantal projecten om het culturele erf
goed van de ondergang te behoeden. Tijdens het
hele congres was er in de tentoonstellingshal
een expositie van reproducties van mooie stuk
ken uit verschillende Latijns-Amerikaanse
archieven.
De archieven in Latijns-Amerikaanse landen zijn
voor het grootste deel in de negentiende eeuw
ontstaan, toen er als gevolg van de onafhanke
lijkheidsstrijd aandacht kwam voor de nationale
identiteit. Zij bewaren een grote schat aan bron
nen voor de nationale geschiedenis, maar heb
ben grote problemen op allerlei gebied.
Er is de laatste jaren veel aandacht geweest voor
het belang van een goede archiefwet- en regelge
ving. Desalniettemin hebben de meeste landen
geen archiefwet. Dat geldt ook voor landen met
een rijke archivistische traditie als Argentinië en
Mexico. Elders is de archiefwet verouderd, zoals
in Venezuela. Alleen Brazilië en Costa Rica heb
ben hun archiefwet aan de eisen van deze tijd
aangepast.
Behalve een archiefwet is een heldere structuur
van het nationale archiefwezen onontbeerlijk.
In een gedecentraliseerd archiefbestel zijn uni
forme en duidelijke criteria van belang. Er zijn
landen zonder archiefwet, die toch een net van
publieke archieven hebben. De verschillen tus
sen de landen zijn groot. Ook hier loopt Brazilië
voorop. Veel hangt af van de economische
mogelijkheden, maar minimaal zouden toch
voldoende middelen op de begroting moeten
worden gevonden voor een correcte bewaring
en toegankelijkheid. Dat is veelal niet het geval.
Veel belangrijk historisch materiaal bevindt
zich in rooms-katholieke kerkelijke archieven,
met name in die van parochies. De wijze waarop
deze archieven worden bewaard is buitenge
woon slecht, waardoor veel verloren is gegaan.
De meeste archiefbewaarplaatsen, ook de publie
ke, zijn niet gebouwd met het oog op het bewa
ren van archieven. Vaak zijn ze gevestigd in
gebouwen waarin ook andere instellingen, voor
al op cultureel gebied, hun intrek hebben geno
men. Overal, zowel bij grote als bij kleine
archiefinstellingen, is gebrek aan depotruimte.
Omdat archieven zich in ongeschikte ruimten
bevinden, lopen ze bij de toch veelvuldig voor
komende rampen een groot gevaar. Door over
stromingen is al veel cultureel erfgoed verdwe
nen. Omdat reddingspogingen veelal worden
gedaan door onbekwaam personeel, gaat er
daarbij ook nog onnodig veel verloren.
Aangezien de meeste archiefinstellingen geen of
verouderde computers hebben, kunnen ze geen
gebruik maken van computerprogramma's voor
beheer of ontsluiting. Dat geldt bijvoorbeeld
voor het programma MICROISIS dat door
Unesco gratis ter beschikking van Latijns-
Amerikaanse archieven is gesteld. Wel is door de
mogelijkheden die internet biedt de belangstel
ling voor de informatietechnologie onder archi
varissen de laatste jaren toegenomen.
Voor het reproduceren van archiefmateriaal
wordt vooral gebruik gemaakt van fotokopieën.
Toch zijn veel archiefinstellingen, vooral kerke
lijke, niet in het bezit van een kopieerapparaat.
Dankzij de steun van nationale en internationa
le wetenschappelijke instellingen en universitei
ten is er de laatste jaren veel aandacht voor
microverfilming en digitalisering. Er zijn echter
te weinig apparaten om de
microfilms te lezen, met als
gevolg dat sommige archieven
een groot deel van hun bestand
op microfilm hebben, maar het
niet kunnen inzien. Aan gedigi
taliseerde bestanden heeft men
evenmin iets, wanneer men
geen geschikte computerappa
ratuur tot zijn beschikking
heeft.
Behalve aan een goede infra
structuur ontbreekt het ook aan
gekwalificeerd personeel.
Enerzijds heeft het werken in
archieven geen status, waardoor het moeilijk is
om personeel te vinden, anderzijds is er te wei
nig geld om personeel te betalen. Daarom leu
nen veel archieven sterk op de werkzaamheden
van stagiaires en vrijwilligers. Het zijn vooral de
locale en kerkelijke archieven die lijden onder
het gebrek aan personeel. Ook voor het op regu
liere basis geven van cursussen of opleidingen
om personeel voor het werken in archieven te
kwalificeren ontbreekt het geld. In sommige lan
den bestaan geen universitaire opleidingen die
geschikt zijn voor toekomstige archivarissen.
Het meest nijpend is het gebrek aan opleidings
mogelijkheden voor restauratoren en informa
tietechnici.
In heel Latijns-Amerika is de belangstelling voor
archieven en historisch materiaal zowel bij het
publiek als bij de regeringen gering. Een goede
toegankelijkheid van het archiefmateriaal zou de
belangstelling bij de bevolking kunnen stimule
ren. Door gebrek aan personeel, aan studieruim
ten voor bezoekers en aan inventarissen en ande
re toegangen is raadpleging echter problema
tisch. Volgens een onderzoek uit 1989 was in dat
jaar in Brazilië slechts circa 10 procent van de
overheidsarchieven raadpleegbaar. Regeringen
zouden zich bewust moeten zijn van hun verant
woordelijkheid voor het nationaal erfgoed en
voorwaarden moeten scheppen voor het beheer
ervan. Op archivarissen rust, volgens Contreras,
de plicht de regeringen daarop te wijzen.
In veel landen zijn er regelingen noch bewaar
plaatsen voor nieuw gevormde en semi-statische
archieven. Bovendien hebben overheidsarchie
ven te lijden van de politieke instabiliteit. Er zijn
dan ook vaak hiaten in archieven. Ze sluiten zel
den naadloos op elkaar aan.
Tijdens de bijeenkomst in Sevilla werden
wensen geuit en plannen bekend gemaakt om
S7
de situatie te verbeteren. In Spanje en Portugal
worden cursussen voor Latijns-Amerikaanse
archivarissen ontwikkeld. Literatuur op het
gebied van archivistiek, waaronder de uitgaven
van de ICA (CIA), zou in het Spaans beschikbaar
moeten zijn. Dat dit voor deze archivarissen
grote prioriteit heeft, bleek uit het luide applaus
uit de zaal dat op deze wens van Milagros
Contreras volgde. Er zijn plannen voor centra
voor restauratie en microverfilming voor
Latijns-Amerika. Bij de bouw van archiefbewaar
plaatsen moet rekening worden gehouden met
de mogelijkheid van rampen. Met buitenlandse
steun kan de positie van nationale archieven
versterkt worden en kunnen aanzetten worden
gegeven tot wetgeving. Door samenwerking van
de nationale archieven in Latijns-Amerika is een
hulpprogramma (Programa de apoyo al desarol-
lo de archivos iberoamericanos; ADAI) ontwik
keld, waarbij archieven financiële steun kunnen
krijgen voor ingediende plannen voor projecten
op het gebied van beheer, behoud en toeganke
lijkheid van het documentaire culturele erfgoed.
Ook de Wereldbank en de Fundación Historica
Tavera blijven projecten ontwikkelen en steu
nen. Bij monde van Milagros Contreras riepen
de Latijns Amerikaanse archivarissen de steun in
van hun buitenlandse collega's van wie ze veel
verwachten te leren.
2 4
25
A
Door Marijke Bruggeman
Monster dat verschenen is in het
meer vanTagua in het Koninkrijk Chili,
achttiende eeuw.Archivo General de la
Nación, Colombia.
Op zaterdag 23 september 2000 liep de grote con
greszaal in Sevilla vol met voornamelijk
Spaanssprekende archivarissen. De Venezolaanse
archivaris Milagros Contreras hield daar een lezing
die in het congresboekje aangekondigd stond als
'Present and future of the Latin American archival
situation'. In een helder betoog schetste ze in rap
Spaans de problemen waarmee Latijns-Amerikaanse
archivarissen worden geconfronteerd.
QJjra.m l//HtinoM'dzh. eL y al/'..-J 3aaaa
torrüm-boU. au*nf° Bsnimtl Ut* ultlta /<x£ur*a-'lAaMta.lj fyn fttuJiz O..'*.* c* A^i .'-m.'
Jcd/rtcoSÊ/
J I J ojej-.iCaJ yi'TÜ (W'J
Si mm, 1 Ap*
Infrastructuur en personeel
Wensen en plannen
'Vr:tv '-,1
fr*
Los Archivos de Latino America. Informe Experto de
la Fundación Historica Tavera sobre su situación
actual (2000). Uitgegeven door The World Bank en
Fundación Historica Tavera. Via internet: www.world-
bank.org.
Beide afbeeldingen zijn verschenen in El Arte de la Memoria.
Los Archivos en Iberoamérica (Mexico, 2000), de catalogus van een
tentoonstelling van stukken uit Latijns-Amerikaanse archieven
tijdens het congres in Sevilla.
Afgodsbeelden van de tempel van
Huitzilopochtli in een proces verbaal over
afgodenverering door Martin Pochtecatl.
Archivo General de la Nación, Mexico.
archievenblad
april 2ooi
april 2001
archievenblad
