Bericht uit Tirana
DE RADIO- EN TELEVISIEARCHIEVEN IN ALBANIË
burengerucht
burengerucht
Na koning Ahmed Zogu, het Italiaanse
intermezzo 1939-1943 en een Duitse periode
1943-1944 kwam de macht in Albanië aan een
zekere Enver genoemd Hoxha, die van eind
1944 tot 1985 een isolationistisch communis
tisch bewind voerde waar
door het land van elk bui
tenlands contact werd af
gesloten, behalve met de
Sovjet-Unie en later met
China. Na Hoxha's opvol
gers kwam begin jaren
negentig de feitelijke be
vrijding van het land.
Zesenveertig jaren para
noïde communisme heb
ben ertoe geleid dat Al
banië nu tot op de draad
versleten is. Ik kan mij bin
nen noch buiten Tirana
een weg herinneren zon
der grote kuilen en gaten;
het voor representatie ge
bouwde centrale Skan-
derbegplein is leeg en ver
waarloosd; electriciteit is er
alleen tussen de storingen.
Hoe indrukwekkend zijn
dan de mensen die je op
zo'n bezoek ontmoet, die
door hun stijl, waardig
heid, openheid en gastvrij
heid onafhankelijk van
status of leeftijd, je onge
wild in herinnering bren
gen dat Nederland wel
oneindig rijker is, maar niet noodzakelijkerwijze
beschaafder.
De weg naar het ART-complex is verzakt en
het gebouw van de staatsomroep is even trooste
loos als de weg zelf. De collecties muziek, televi
sie en film van de ART zijn de belangrijkste en
grootste van het land. Naast bedrijfsarchief,
heeft de omroep ook de functie van openbare
instelling, die de collectie beschikbaar stelt voor
onderzoek en onderwijs zodra dat technisch
mogelijk is. Daar ligt echter het probleem: het
ontbreekt aan middelen hiervoor. De collectie
omvat circa 90.000 uur gesproken woord, unie
ke volksmuziek en Albanese klassieke muziek op
analoge tape. De banden worden bewaard in
vezelige kartonnen doosjes. Welke lezer kijkt
met herkenning op bij het horen van namen als
Pefi, Ibrahimi of Dizdari? Helaas! Hij moet nog
even wachten. Voor deze collectie beschikt de
ART over slechts twee bandrecorders, waarvan
één duidelijk op leeftijd en de ander in de over
gang. Deze belangrijke collectie ligt op doorbui
gende schappen in lage kelderruimten, verlicht
met een 25 watt-peertje. De ruimte moet wor
den gedeeld met afgedankt meubilair en een
niet-werkende airco van sovjetmakelij. De aan
blik was zo schokkend dat de schrijver van het
eindrapport de ruimte moest omschrijven als
entirely and irrevocably unsuitable. Men heeft
apparatuur gekregen om de banden op cd over
te zetten. Maar er is nog geen project om dat te
doen.
Elders in een wat nieuwer gebouw van vier
verdiepingen liggen de video- en filmcollecties.
In het gebouw is geen lift en in een aantal
ramen ontbreekt het glas. De videotapes beslaan
circa 10.000 uur - waaronder niet-gecensureerde
opnamen - waar de hele geschiedenis van de
televisie in Albanië op staat. Dit archief beschikt
over één operationele Betacam SP speler,
zodat de banden op BCN 1" en AMPEX 2" -
bijna een derde van de collectie - of zelfs op VHS
niet bekeken kunnen worden. Zelf schat de ART
dat circa 40 procent van de opnamen niet meer
bruikbaar zal zijn. De filmcollectie telt vier mil
joen meter 16mm film, grotendeels originele
positieven. Men beschikt over drie oude monta
getafels en twee Chinese hand-omroltafels die
ondanks gebrek aan reserve-onderdelen alle ope
rationeel worden gehouden met zorg, goede
hoop en veel gebeden. Van de films, alle op bi-
en tri-acetaat, vergaat een groot deel blijkens de
zure stank in de bewaarruimten die, net als bij
de videobanden, alleen gekoeld worden als er
electriciteit is en de airco's niet kapot zijn. Geen
van de films is op duplicaatnegatief veilig
gesteld. Men overweegt samenwerking met het
Albanese Filmmuseum, dat wel een bescheiden
conservatieproject heeft.
Bij gebrek aan kopieermogelijkheden krijgt
de gebruiker de originele videoband of film in
handen. Alleen van het geluidsarchief worden de
originelen beschermd en krijgt de gebruiker een
kopie. De collecties worden dus bedreigd door
het vergaan van het fysieke materiaal enerzijds,
en gebruik van de originele, wél bruikbare ban
den anderzijds. Men zou bijna betreuren dat de
archiefmedewerkers zo consciëntieus alle mate
rialen registreren en beschrijven. Was dit niet zo,
dan zou een deel van de collectie veilig opgebor
gen zijn, zij het onbedoeld. Anders gesteld: de
archieven functioneren matig als bedrijfsarchief
en niet als cultuurhistorisch archief.
Ontsluiting
Voor de ontsluiting van de materialen
gebruikt de ART een handmatig trefwoordensys
teem dat ze in 1989 heeft gekregen van de ÖRF,
de Oostenrijkse omroep. Helaas is er geen geau
toriseerd beheer van. Na opname in een register
gaat elk audiovisueel document nu naar de
bewerker die de registratiegegevens overneemt
en uitbreidt met trefwoorden en een korte
beschrijving, waardoor in feite werk dubbelop
wordt gedaan. En dat door vijf mensen. Dit inef
ficiënte systeem belast het beperkte personeels
bestand nog verder, omdat de bewerkers ook
gebruikers moeten begeleiden, wat een tijdro
vende zaak is.
Niet ver van de ART vandaan beheert het
Albanese Filmmuseum circa elf miljoen meter
film. De films zijn gescheiden in negatieven en
positieven en worden in goede kluizen bewaard.
De collectie nitraatfilm is bijna helemaal gecon
serveerd en ligt in een ander gebouw. Ze worden
sinds kort ontsloten volgens de regels van de
FIAF (Fédération Internationale des Archives du
Film), in een geautomatiseerd systeem. Het
Albanese Filmmuseum is toegankelijk voor
onderzoek en vertoont klassieke Albanese speel
films in het eigen gebouw en in het centrum van
Tirana. Het produceert goede catalogi op periode
en op genre, gedeeltelijk ook in het Engels.
Samenwerkingsprojecten met de ART worden
wel overwogen, maar om budgettaire redenen
nog niet uitgevoerd.
Het Nationaal Archief beheert op zijn beurt
25.000 geluidsdocumenten die als schenking
zijn ontvangen. Er zijn belangrijke opnamen bij
(onder meer die van mgr. Fan Noli, een van de
belangrijkste staatslieden en kerkleiders vóór
koning Ahmed), maar het archief mist de appa
ratuur en het beleid om de documenten beschik
baar te stellen en te conserveren.
Het zal niemand verbazen dat het veel geld
zal gaan kosten om de ART-archieven te verbete
ren. Ook is het bijna ondoenlijk prioriteiten te
stellen. Als men eerst zou investeren in het
video-archief, dan zouden de historische films
reddeloos verloren gaan en vice versa. Zou men
eerst de archieven van Radio Tirana selecteren
en veilig stellen, dan zou dat ten koste gaan van
de andere archieven. PRESS NOW ondersteunt
daarom het plan van de directeur-generaal van
de ART om een Centrale Afdeling Archieven op
te zetten, te investeren in vervanging en uitbrei
ding van apparatuur en levering van werkmate
rialen, scholing van personeel en reconstructie
van het archievengebouw. Een plan dat van
harte door de Albanese parlementaire
Commissie voor de Massamedia wordt onder
steund, maar (nog) zonder subsidie toe te ken
nen. Voor dat alles is bij eerste berekening een
bedrag van 400.000 US dollar nodig, waar de
ART uit het eigen bescheiden budget 60.000-
100.000 US dollar aan toevoegt. Een duidelijk
bewijs dat het belang van de archieven wordt
onderkend en dat de problemen niet te wijten
zijn aan onwil, maar aan achterstand en onbe
kendheid met de mogelijkheden van ontwikke
ling en management.
26
27
Door Robert Egeter van Kuyk
Het geluidsarchief van de Albanese
omroep.
In de archiefwereld wordt het belang van audiovi
suele collecties nog niet altijd erkend. Elders is die
waardering er wel, met name voor de archieven van
de radio en televisie. In enkele Balkan-landen wor
den omroeparchieven vanwege de invloed op
meningsuiting bijna nog belangrijker geacht dan de
geschreven bronnen. Tegen die achtergrond ver
zocht PRESS NOW* mij begin oktober 2000 Albanië
te bezoeken en een advies uit te brengen over de
verbetering van de situatie waarin de radio- en
televisiearchieven van de voormalige staatsomroep
ART verkeerden.
Audio-archieven
Video- en filmarchieven
Gebruik archieven
Filmmuseum
Het Nationaal Archief
Toekomst van de ART-archieven
PRESS NOW is een organisatie, gevestigd in Amsterdam, die
werkt aan de bevordering van de persvrijheid in de Balkan.
Voor films heeft de ART twee oude
omroltafels van Chinese herkomst ter
beschikking.
archievenblad
maart 2001
maart 2001
archievenblad
