Presentaties av-a
rei
livering in Zeeuwse sh
Uttl
le|
I'
Cinema en cd
-rorr
Trill
mi.
audiovisueel
audiovisueel
Omroep
Brabant
1
CINEMA
Toen het Brabants Film Archief de mogelijkheid
zag om middels een regionale tv-zender te zoe
ken naar nog onbekend filmmateriaal van de
provincie Noord-Brabant, greep zij deze medio
1997 direct aan.
Uitgaande van de gedachte 'zien, doet laten
zien' liet het BFA in de seizoenen 1997-1998 en
1998-1999 wekelijks via Omroep Brabant TV
oude films en filmfragmenten van Noord-
Brabant zien in het programma Cinema
Brabantia. Het BFA deed een oproep aan de kij
kers om hun films te melden bij het BFA. Dit
bleef niet zonder resultaat. Naar aanleiding van
de in totaal 76 afleveringen van Cinema
Brabantia, en een aantal herhalingen, kwamen
er in de periode september 1997 - oktober 1999
bij het BFA enkele honderden telefonische reac
ties binnen. Een groot aantal daarvan leidde
naar filmmateriaal waar tot dan toe verder niets
over bekend was.
Het bleek minder eenvoudig een tv-pro-
gramma te maken met oud filmmateriaal dan op
het eerste gezicht leek. Dit gold vooral voor de
opnamen gemaakt door iemand die het filmen
als hobby beoefende en daarbij vaak niet verder
kwam dan het maken en (laten) ontwikkelen
van het materiaal.
Voor de speurende onderzoeker is dit soort films
een ware goudmijn, want elk saai en oninteres
sant fragment kan gevolgd worden door een
boeiend en curieus item. Daarbij zijn veel van
deze filmopnamen niet voorzien van verklaren
de teksten of gesproken commentaar. Wat er te
zien is, waar het zich afspeelt en op welk
moment, is vaak niet duidelijk. En juist dat is
van wezenlijk belang voor plaatsing en beoorde
ling van dit materiaal.
Toch hebben juist deze 'familie
films' een geheel eigen betekenis
als historische bron. Aangezien
bij dit soort films nauwelijks spra
ke is van montage, bevatten zij
opnamen die bij een professione
le productie tijdens de montage
gesneuveld zouden zijn.
Bovendien kent de maker de ge
filmde gebeurtenis/situatie door
gaans door en door en hebben de
aanwezigen een minder formele
relatie tot de camera, waardoor zij
zich vrijer en spontaner gedragen
dan bij officiële/(semi-)professio-
nele opnamen het geval is.
Daarbij zijn veel familiefilms niet voorzien van
geluid en bestaan deze zgn. stomme films meest
al alleen uit bewegend beeld (zwart-wit/kleur).
Het gebrek aan tekst en uitleg betekent extra
voorbereiding voor de verwerking van dit mate
riaal voor een tv-programma, zowel technisch
(dupliceren en monteren), als vooral ook inhou
delijk. In Cinema Brabantia is dit probleem in eer
ste instantie opgelost door de geselecteerde beel
den van commentaar te voorzien door één of
meer studiogasten: mensen, die direct of indirect
bij de productie van de filmbeelden of de gefilm
de gebeurtenis betrokken waren. Zo werd de film
Uit het rijk der duisternis van commentaar voor
zien door een blinde man, die als leerling op het
blindeninstituut verbleef in de tijd dat deze film
gemaakt werd (begin jaren '50).
Regionale en lokale omroepen zijn een uitkomst
om historisch filmmateriaal aan te bieden aan
een breed publiek. Hierdoor kunnen archief
diensten nieuwe publieksgroepen bereiken. Er
worden echter aan zowel de archiefdiensten als
aan de omroepen wel eisen gesteld om dit soort
materiaal op een goede en efficiënte manier te
verwerken tot een aantrekkelijk programma.
Wat de archiefdiensten betreft
gaat het om omsluiting, raad
pleegfaciliteiten (apparatuur en
kopieën), en dienstverlening.
En de omroepen en de produc
tiemaatschappijen op hun
beurt, dienen voor de ontwik
keling de benodigde budget
ten uit te trekken. Al te
gemakkelijk gaat men er nog
van uit dat historisch film
materiaal gratis en voor niets
beschikbaar is. Maar zoals
bekend: voor niets gaat de
zon op en onder.
"^ntnT* B'3b^ZZ IT"'"
°°u b°'°'^a>Zzziï' hu^"'
csnssf*»,um
aStelSssSS
Ss33?S3»
^'«Zriepfn b""^
Cawttags—
sa.s^tSs^SssS 1
2wE55wsr*'*Sar
Van grammofoon naar cd-rom:
De digitalisering van bandopnamen
Het Meertens Instituut doet onderzoek op
het terrein van de Nederlandse taal en cultuur.
Het heeft twee onderzoeksafdelingen, één op
het terrein van de Nederlandse regionale en
sociale taalvariatie (sociolinguïstiek en sociodia-
lectologie) en één op het terrein van gebruiken,
verhalen, lied, feesten en rituelen (etnologie).
De laatste jaren omvat het onderzoek ook nieu
we taalvarianten en gebruiken uit onze multi
culturele samenleving. Het instituut beheert
grote wetenschappelijke dataverzamelingen in
de vorm van indexen op data en op literatuur,
bibliografieën, schriftelijke enquêtes van 1931
tot heden.
Op het gebied van geluidsopnamen heeft het
instituut grammofoonopnamen gemaakt vanaf
de jaren dertig en bandopnamen vanaf het
begin van de jaren vijftig. Het betreft hier zowel
gestuurde als spontane spraak. De etnologische
opnamen omvatten interviews over het agrari
sche bedrijf, broodbakken en broodgebruik,
vleesconservering, volksverhalen en liederen
(o.a. de opnamen voor het radioprogramma
Onder de Groene Linde). De taaiopnamen bevat
ten de reacties op vragenlijsten, maar ook veel
spontane taal in kleine groepen, waarin heel wat
aspecten van het leven in Nederland aan de orde
komen die we als 'oral history' kunnen aandui
den. Een deel van de opnames is getranscri
beerd; de taalkundige opnames zijn bovendien
vaak zeer gedetailleerd, in fonetisch schrift, met
het oog op de uitspraak.
De bandopnamen staan in directe relatie tot
lopend onderzoek, en een deel ervan heeft afge
leide producten in de vorm van databanken
opgeleverd waardoor het materiaal beter
geschikt is voor wetenschappelijk onderzoek.
Dat geldt bijvoorbeeld voor een grote dialect
databank van meer dan 1.040.000 records van
opnamen uit 365 plaatsen in Nederland en 189
in België. Die databank geeft informatie over uit
spraak (bijv. zachte g of harde g, huis of hoes),
woorduitgangen (ik loopen, straatje of straotsien)
en zinsbouw (ik weet niet of hij het terugbrengt of ik
weet niet as of dat ie het terugbrengt). Momenteel
is er een nieuw opnameproject dat speciaal
gewijd is aan de variaties in de zinsbouw.
De etnologische opnamen hebben onder meer
geleid tot de Liederenbank en de Verhalenbank.
De Liederenbank omvat meer dan 200.000
records en de Verhalenbank heeft er meer dan
10.000. De Liederenbank bevat het begin van het
lied, een aanduiding van de wijs, de versmaat en
de titel. De Verhalenbank bevat verhalen en
informatie over de context waarin deze verteld
zijn. De verhalenbank bevat ook moderne 'urban
legends'. Ze is in verband met auteursrechtelijke
aspecten uitsluitend intern raadpleegbaar. Het
onderzoek dat met deze databanken wordt
gedaan, heeft al tot vele publicaties geleid.
De Liederenbank omvat
meer dan 200.000 records
en de Verhalenbank heeft
er meer dan 10.000
16
17
Aan het woord
Jos Wieland (Rijksarchief in
Flevoland), voorzitter van
de werkgroep NORM,
sprak in algemene zin over
de sectie en over deze spe
ciale werkgroep, die sinds
anderhalf jaar functioneert
als het Nationaal Overleg
van Regionale Audiovisuele
Archieven(NORAA). Frank
van der Maden (Brabants
Film Archief) vertelde in het
kort iets over Cinema
Brabantia, het tv-program-
ma dat Omroep Brabant TV
de afgelopen twee seizoe
nen i.s.m. het BFA uitzond.
Hij illustreerde zijn woorden
met de vertoning van een
gedeelte van één van de
afleveringen van dit pro
gramma.
Floewel de sectie zich
primair richt op av-docu-
menten die bewegend
beeld en geluid bevatten,
kwam ook het digitaliseren
van foto's aan bod en wel
in de bijdrage van Rob van
de Laar (Stadsarchief
's-Flertogenbosch). Ook hij
lichtte zijn verhaal toe aan
de hand van enkele
voorbeelden. Tenslotte ver
telde Ton Goeman over het
project van het Meertens
Instituut betreffende het
digitaliseren van geluids
banden. Het verhaal van
Goeman bevatte een aantal
geluidsfragmenten.
Door Frank van der Maden en Ton Goeman
Aansluitend aan de algemene ledenvergadering van
de KVAN, stond op 14 april jl. de multimedia shut
tle in de nieuwe vleugel van het Zeeuws Archief in
het teken van av-archivering. De sectie Audiovisuele
Archieven (sectie AVA) verzorgde enkele presenta
ties. De aanwezige KVAN-leden kregen informatie
over deze sectie, de werkgroep NORAA (Nationaal
Overleg van Regionale AV-archieven), en over enke
le concrete activiteiten op het terrein van av-archi-
vering. In dit artikel, zij het enigszins aangepast, de
bijdragen aan deze dag van Frank Van der Maden
en Ton Goeman, zodat ook de afwezige KVAN-leden
er alsnog een graantje van kunnen meepikken.
m
Cinema Brabantia:'zien, doet laten zien'
Ware goudmijn
Studiogasten
1V '""'tl-, In he, ver1e>oni fc.,
rt~mn - Wfns """"ifriMi «<i« ^"V*nnu I
b«".J Htm L 1953). CrJZ r.en I
-C ÏT
'°»~w j
""Ilium w" '">lor,ich
trn p„ .I "eg md-,
aSS2="'JmW-n
f Wo'i"lag n„dMg
I ""Aran., b°n"
Ah 'II I II
"•"oor». Der* di Vond
'c "ilt01"
d'"' s">dtd»olw
'Ithoo-
"■"Jbiut op tf ■""•ill ook.,
decw"»i.
8rjbi„,
Binnenkort staat de presentatie van de filmda
tabank van het Brabants Film Archief op het
programma. Vanaf dat moment, naar verwach
ting eind 2000, zijn alle 76 afleveringen van
Cinema Brabantia via internet te bekijken. (Voor
nadere informatie zie: cwis.kub.nl/~dbi/bfa/)
I J ''in.,.
Ie-srt/o..'1 b««e von I
t™"» '""vnojL0"**"" h" B" I
J"' "iMViM, lol hhieon I
P'W'C,^00' ZZ'q
'ie* llrlhil
Cinema Brabantia: ook al aan de orde in het themanummer
'Woorden in beeld en geluid', Archievenblad augustus 1998.
Straatje of stroatsien
archievenblad
november 2000
november 2000
archievenblad
