\y
het Rode Kruisvoor cultureel erfgoed
Blue Shield
Nederland
Sinds de oprichting zond ICBS verschillende
malen experts uit naar rampgebieden. Zo was de
ICA voor ICBS actief in voormalig Joego-SIavië,
om daar de archiefvormers in en rond Serajevo
op te sporen en hun archieven in kaart te bren
gen. Ook werd in samenwerking met de Open
Society Foundation en de Raad van Europa
voorzien in opleiding van personeel en in con-
serverings- en microfilmfaciliteiten voor het
Nationaal Archief in Serajevo. Onder toezicht
van het Public Record Office in Londen eva
cueerde men bij een dreigende vulkaanuitbars
ting in Montserrat de archieven. In Kongo kreeg
de vereniging Archiv Plus hulp bij het treffen
van maatregelen om de veiligheid van de archie
ven te verbeteren. Op de website was een oproep
geplaatst om hulp te bieden aan de met overs
troming bedreigde archieven in Polen. Verder
werkt de ICA aan twee projecten: het opstellen
van richtlijnen voor de bescherming van archie
ven bij gewapend conflict en een model-ram
penplan, gebaseerd op case studies in Kroatië,
Costa Rica en Gambia.
Het ICBS wil direct op een hulpvraag kunnen
reageren als cultureel erfgoed wordt bedreigd.
Daarvoor rekent het comité op zijn achterban
en wil het een netwerk creëren om zo nodig uit
te putten. Ondersteuning bij het werk hoopt het
comité te krijgen van nationale comités. Het eer
ste van dergelijke comités werd al in janauri
1997 opgericht in België.
Tijdens een symposium in de Koninklijke
Bibliotheek in Den Haag vond de oprichting van
het Blue Shield Comité Nederland plaats. Het
programma van het symposium bood een geva
rieerd aanbod van lezingen rondom bescher
ming van het cultureel erfgoed. Zo lichtte
George Mackenzie, deputy secretary general van
de ICA en verbonden aan het Nationaal Archief
van Schotland, de geschiedenis en de werkzaam
heden van het ICBS toe en ging de bijdrage van
mw. Mr. Drs. S.M. Gimbrère, bureau internatio
naal cultuurbeleid van het ministerie van OC en
W, dieper in op de Haagse conventie van 1954
en het Tweede Protocol en cultuurbescherming
in internationale context. Lkol. Drs. E.C.A.
Fokker van Crayestein informeerde de aanwezi
gen over de cursus bewustwording cultureel erf
goed die het ministerie van Defensie verzorgt
voor militairen die worden uitgezonden op vre
desmissies. Ook op binnenlandse calamiteiten is
dit ministerie voorbereid: iedere provincie
beschikt over een kunstbeschermingsofficier
voor cultuurbescherming bij rampen. De Lkol.
had een duidelijke boodschap: wij komen als u
ons roept. De noodzaak voor alle beschermende
en voorzorgsmaatregelen werd nog eens preg
nant duidelijk door de lezing van dr. Hans van
der Hoeven (KB). Hij toonde beelden van ver
schillende rampen die archieven en bibliothe
ken in de twintigste eeuw hebben getroffen.
Zoals het drama van de twee verwoestingen van
de UB te Leuven en Joods materiaal dat naar de
VS was getransporteerd, daar de Tweede Wereld
oorlog overleefde en in de jaren zeventig alsnog
verloren ging. André van der Goes (Conservator
Huis Amerongen) ging in op de praktijk van het
opstellen en actueel houden van een rampen
plan. In kasteel Amerongen bestaat daarover
structureel contact met de brandweer en vindt
elk jaar een ontruimingsoefening plaats. Nadat
drs. Marie-Christine van der Sman (Nederlandse
vertegenwoordigster bij ICOM) meer had verteld
over het programma van Blue Shield Nederland,
tekenden de voorzitters van ICOM Nederland,
ICOMOS Nederland, de KVAN namens ICA, de
directeur van de KB namens IFLA en een verte
genwoordiger van de Nationale UNESCO
Commissie de intentieverklaring. Waarmee de
oprichting van het comité een feit was.
Een van de eerste activiteiten van Blue
Shield Nederland zal zijn het inrichten en
onderhouden van een database van personen en
instellingen met specifieke expertise op het
gebied van cultuurbehoud en/of calamiteiten
plannen. Deze maakt het mogelijk om in geval
van rampen waarbij culturele instellingen
getroffen zijn, snel en centraal betrouwbare
informatie en effectieve hulp te bieden, bijvoor
beeld bij opslag, herstel en restauratie.
Daarnaast wil Blue Shield Nederland de organi
satie voor het bieden van nationale en interna
tionale hulp verder uitbouwen. Daarbij valt te
denken aan het bieden van een structuur bin
nen de nationale vakwerelden, het bepalen van
een rolverdeling, voorlichting, publiciteit en het
opbouwen van een netwerk.
Voor bescherming in Nederland staat het treffen
van voorzieningen op allerlei gebied op de rol:
technisch (opslag, bewaking, preventie, veilig
heid, rampenplannen), juridisch (overheidsbe
leid, voorschriften) en politiek (respect, mentali
teit lobby, financiële steun).
Dit alles vanzelfsprekend in nauw contact met
de internationale organisaties.
De bedoeling van het symposium was om
draagvlak te krijgen voor Blue Shield Nederland.
Met de uitnodigingsbrief ging een formulier met
twee vragen mee om de bereidheid tot actieve
deelname te peilen; dit geheel ging naar de grote
en middelgrote musea, de universiteitsbibliothe
ken en grote openbare bibliotheken, de rijksar-
chieven/RHC's, de gemeente- en streekarchieven
en de provinciale archiefinspecteurs, de Rijks
dienst voor de Monumentenzorg, defensie,
brandweer en politie. Met name vanuit de
archiefwereld was de respons teleurstellend laag:
slechts zestien diensten namen de moeite het
formulier te retourneren; drie diensten (waaron
der twee grote) gaven aan niet te kunnen of wil
len meewerken. Heeft het archiefwezen op het
gebied van behoud en bescherming van de col
lecties dan wellicht een voorsprong? Het net
werk binnen het vak is goed ontwikkeld.
Ervaringen met de wateroverlast in 1994-1995
hebben aangetoond dat collegiale hulp gemak
kelijk wordt gevraagd en verkregen. De provin
ciale archiefinspecteurs spelen een cruciale rol
als centrale meld- en regelkamer voor allerlei
problemen en (al té lang) werken zij aan model
rampenplannen. Toch is het - om meer dan een
reden - verstandig contact te houden met Blue
Shield Nederland. Mogelijk kunnen andere erf
goedbeheerders leren van wat het archiefwezen
al heeft ontwikkeld. De eigen situatie kan verder
verbeterd met behulp van de verzamelde infor
matie en het netwerk van expertise dat zal ont
staan. Zo had de directeur van het Twents muse
um in Enschede, als zij op de hoogte was
geweest van de faciliteiten die de kunstbescher-
mingsofficieren kunnen bieden, ten tijde van de
18
19
Door Yvonne Bos-Rops
Wat is Blue Shield?
Het International Committee of
the Blue Shield (ICBS) is opge
richt door vertegenwoordigers
van vier niet-gouvernementeie
organisaties die werkzaam zijn
op het terrein van
archieven: International Council
on Archives - ICA,
musea: International Council of
Museums - ICOM,
monumenten: International
Council on Monuments and Sites
- ICOMOS en
bibliotheken: International
Federation of Library Associa
tions and Institutions -1 FLA.
Het iCBS heeft als doel het verza
melen en verspreiden van infor
matie en het coördineren van
acties in rampsituaties (zowel
gewapende conflicten als natuur
rampen). Het werkt samen met
UNESCO, ICCROM en het Rode
Kruis. Een van de activiteiten van
het ICBS is het sturen van experts
naar rampgebieden. Daarnaast
wordt gewerkt aan bewustwor
ding, met name op het gebied van
schadepreventie, rampenplannen
en dergelijke. Het ICBS baseert
zich bij zijn werk op de Haagse
Conventie van 1954 over de
bescherming van cultureel bezit in
geval van gewapende conflict en
de aanvulling daarop - het Tweede
Protocol - die in 1999 op initiatief
van de Nederlandse overheid in
Den Haag tijdens een internatio
nale diplomatieke conferentie
werd aangenomen. Het embleem
van ICBS, het bekende blauw
witte monumenten schildje, is aan
de Haagse conventie ontleend.
Ruim vijf jaar geleden werd de wereld kort na
elkaar geconfronteerd met de verwoesting van de
archieven van Liberia (de eerste onafhankelijk staat
in zwart Afrika), de brand in de bibliotheek van
Serajevo en de plundering van de monumenten van
Ankor Vat in Cambodja. Cultureel erfgoed is en blijft
kwetsbaar. Het wordt bedreigd door natuurrampen,
zoals overstroming, brand, aardbevingen. Daarnaast
komt er, ondanks internationale afspraken, bij vrij
wel alle gewapende conflicten, waar ook ter wereld,
beschadiging of vernietiging van cultureel erfgoed
voor. Aanleiding voor de oprichting van het
International Committee of the Blue Shield (ICBS).
Nederlandse Comité
Database
Voorsprong archiefwezen?
Ook cultuur slachtoffer van rampen en (oorlogs)geweld.
Foto:Jos Uljee, Koninklijke Bibliotheek Den Haag
Op 28 juni jl„ tijdens een
symposium in de Koninklijke
Bibliotheek in Den Haag, werd
het Blue Shield Comité
Nederland opgericht. De eerste
aanzet daarvoor was gegeven
door drs. Marie-Christine van der
Sman, de Nederlandse vertegen
woordigster bij ICOM, die in
december 1999 in het Museum
van het Boek een overleg organi
seerde tussen de Nederlandse
vertegenwoordigers bij de vier
internationale cultuurkoepels.
Daaruit ontstond de
Initiatiefgroep Blue Shield
Nederland, waarin vertegenwoor
digers van de Koninklijke
Vereniging van Archivarissen in
Nederland (namens ICA), de
Koninklijke Bibliotheek (namens
IFLA), de Stichting Nationaal
Contact Monumenten (namens
ICOMOS) en de Nederlandse
Museumvereniging (namens
ICOM) in overleg met UNESCO
Nederland en de ministeries van
Defensie en OC en W de vorming
van het comité verder hebben
voorbereid. Dit resulteerde in een
symposium en een intentiever
klaring waarin de vier organisa
ties de uitgangspunten en doel
stellingen van het comité hebben
vastgelegd.
archievenblad
september 2000
september 2000
archievenblad
