e c e n s i e s ignalementen P rm Utrechtse onderzoeksgidsen A. Pietersma en F. Vogelzang, Levensverhalen. Gids voor biografisch onderzoek in de provincie Utrecht. H.LPh. Leeuwenberg, Kerk in zicht. Gids voor lokaal kerkhistorisch onderzoek in de provincie Utrecht. B. Augustijn en J. Vree, Abraham Kuyper: vast en veranderlijk. De ontwikkeling van zijn denken. Frans Glissenaar, D.D., Het leven van E.F.E. Douwes Dekker literatuur o r - ISBN 90-76366-03-9. 63 blz., fl. 9,95 In samenwerking met de Stichting Stichtse Geschiedenis heeft Het Utrechts Archief onlangs twee goed geïllustreerde gidsen uitgegeven. De thematisch inge deelde gids Levensverhalen geeft aan hoe en in welke bronnen onderzoek gedaan kan worden naar individuele personen in de provincie Utrecht. Onderwerpen als geboorte, huwelijk, overlijden, wees kinderen, onderwijs, beroep, vrienden netwerken, maatschappelijk leven, de financiële positie en het beeldmateriaal worden afzonderlijk besproken. Achter elk hoofdstuk staat beschreven in welke literatuur men verder kan lezen en welke van de besproken bronnen waar aanwe zig zijn. In een aantal voorbeelden van biografisch onderzoek staat onder andere het leven van de Utrechtse rentenier Willem jan Both (1780-1853) beschre ven. Van hem zijn stukken in een fami liearchief bewaard gebleven. Het is jam mer dat alleen het voorbeeld van een persoon uit de Utrechtse elite is uitge werkt. jan met de Pet' komt niet in het verhaal voor. Hierdoor is de gids minder geschikt voor de gemiddelde genealoog, die op zoek is naar zijn 'gewone' voorou ders, die geen onroerend bezaten en geen bestuursfunctie vervulden. De gids Kerk in zicht is een handleiding voor het doen van onderzoek naar de lokale en regionale kerkgeschiedenis in de provincie Utrecht. Het Utrechts archief is rijk aan kerkelijke archieven waarin de belangrijke rol van de kerk in de samenleving en in het persoonlijk leven van de bevolking onderzocht kan worden. In de gids zijn hoofdstukken over het ontstaan van een lokale kerk, de parochianen en lidmaten, pastoors en dominees, het kerkgebouw en de kerke lijke armenzorg. In het kort worden de organisatie en de uitwendige geschiede nis van de verschillende kerkgenoot schappen in Utrecht behandeld. De leer en de inwendige geschiedenis laat de gids buiten beschouwing. Als voorbeeld van een kerkhistorisch onderzoek is het ker kelijke leven in Zeist beschreven. Zo is een klacht opgenomen van een predi kant uit Zeist in 1606, die klaagt over de openstelling van herbergen tijdens de preek op zondag en de berisping van een ongehuwde moeder door de kerkenraad in 1806. In de gids is ook een berede neerd bronnenoverzicht gepubliceerd, waarin algemene literatuur, archieven, beeldmateriaal en museale voorwerpen zijn opgenomen. Bovendien is aan het einde van elk hoofdstuk een overzicht gegeven van relevante gedrukte bronnen en literatuur. Beide gidsen zijn voorzien van een nuttig hoofdstuk met tips en waarschuwingen voor de onderzoekers. De gidsen zijn aantrekkelijk vormgege ven, leuk geïllustreerd en laag geprijsd. 28 literatuur ISBN 90-2113-714-3, 256 blz. De theoloog, journalist en politicus Abraham Kuyper, stichter van een politieke par tij, een dagblad, een kerk en een universiteit, was een complexe man. De ondertitel van de hier te bespreken bun del geeft al aan dat er bij deze veelzijdige voorman van de gereformeerden zowel sprake was van consistentie, als van verandering. In een eventu ele biografie zouden deze twee tegenpolen, naast de al genoemde veelzijdigheid van Kuyper, heel goed een centrale rol kunnen spelen. Augustijn, emeritus-hoogleraar kerkgeschiedenis aan de Vrije Universiteit, en Vree, universitair docent aan dezelfde instelling, hebben hun artikelen over Abraham Kuyper gebundeld. De bijdragen zijn eerder gepu bliceerd in uiteenlopende boeken en tijd schriften, meestal in publicaties die niet altijd even gemakkelijk bereikbaar zijn voor geïnteresseerden. Vanuit dit oogpunt is de bundeling een goede zaak. Ook de inhoud verdient een bredere verspreiding. De ondertitel van het boek is in zoverre juist dat het vooral momenten en ontwik kelingen in Kuypers denken zijn die geschetst worden, van een afgerond over zicht kan men niet spreken. Een moderne biografie, die we node missen, is er niet. De aanzet daartoe van de onlangs overleden Puchinger bleef steken in Kuypers jeugd. Overigens zijn de arti kelen in deze bundel wel bruikbare bijdragen voor zo'n levensbeschrijving en geba seerd op zorgvuldig bronnen onderzoek. In 'Kuypers zelfportret' wor den drie scharnierpunten in het zelfbeeld van de theo loog-politicus besproken. Niet alleen het bekende beke ringsverhaal in zijn eerste kerkelijke gemeente, maar ook Kuypers terugblik op beslissende momenten in zijn leven: in 1897 bij zijn 25-jarig jubi leum als hoofdredacteur van de Standaard en in 1915, toen hij als oud-politicus trots terugkeek op tal van successen, maar ook vol wrok verhaalde van evenzovele (hem toegebrachte) bittere nederlagen. De representatie van Kuyper vormt dus de kern: hoe zag Abraham Kuyper zichzelf en hoe keek de buitenwereld tegen hem aan? Tussen beide gaapte nogal wat afstand. Kuypers invloed hing af van de vraag of hij zou slagen een eigen kring, een volks deel, te vormen op basis van een eigen theologisch ontwerp. Over de afbakening van dit theologisch programma gaat 'Kuypers theologie van de samenleving'. De eerste twee artikelen zijn eigenlijk de meer algemene van het boek, de overige artikelen zijn te beschouwen als specifieke detailstudies. Daarmee is niets gezegd over het belang of de leesbaarheid hiervan, hoewel dat laatste voor de een wat meer geldt dan voor de ander. Tot de onderwer pen die ter sprake komen behoren de ver houding van de gereformeerden tot de negentiende-eeuwse opwekkingsbewe ging van Het Réveil, Kuypers houding tegenover de Schriftkritiek in zijn tijd en zijn visie op de ideeën van de filosoof Nietzsche. Ten slotte komen ook de spiri tualiteit en het kerk-zijn van de Doleren den en de consolidatie van de nieuwe kerk na 1892 ter sprake. Het meest bekend gebleven begrip uit de boedel van Kuyper is wel dat van de anti these, de Griekse term die vanouds werd gebruikt in de letterkunde en de filosofie om een botsing van begrippen of beginse len aan te duiden. Kuyper paste haar toe op de politiek en wel om het contrast aan te geven tussen voor- en tegenstanders van het gebruik van geloofsovertuigingen in het politieke leven. In zijn bekende par lementaire geschiedenis van Nederland hechtte P.J. Oud het etiket 'antithese' aan zijn hoofdstuk over Kuyper's kabinet (1901-1905). Het begrip kreeg later overi gens ook wel een wijdere betekenis. De minimalisering van de tegenstellingen in het politieke krachtenveld vandaag de dag heeft geleid tot meer saaiheid in Den Haag, met als gevolg een afnemende inte resse van burgers. Zo beschouwd zou het geen kwaad kunnen wanneer een nieuwe Kuyper op zou staan, die met behulp van bevlogen ideeën voor een vleugje nieuwe antithese kan zorgen. Dit zou het politieke leven ten goede komen. Verloren Hilversum, 1999. ISBN 90-6550-054-2. fl. 49.-. Het hier beschreven levensverhaal is dat van een achterneef van Multatuli en van een consequent vaderlandslievend vrijheidsstrijder. Als zodanig komt hij achter de schaduw van Multatuli van daan, die als Nederlands bestuursambte naar weliswaar eisen stelde in het belang van 'den Javaan', maar desondanks toch over Insulinde wilde blijven regeren. Het engagement van Ernest D.D. had een andere grondslag, namelijk dat hij geen Nederlander was, maar Indonesiër, en bovendien geen raszuivere Europeaan. Hij had een Javaanse grootmoeder, dus was zijn moeder, afkomstig uit een Duits koopmansgeslacht een hafbloed en had D.D. zelf voor een kwart 'blauw' bloed in zijn aderen. In de door de Vrije Handel ontstane standenmaatschappij van het 29 Utrecht, 2000. ISBN 90-76366-04-7. 63 blz., fl. 9,95 De familie Boetzelaer bijeen. Utrecht, 2000. Kerkelijk leven in Zeist: klacht van een predikant in 1606 over de openstelling van herbergen tijdens de preek op zondag. A.Meddens-van Borselen archievenblad september 2000 Zoetermeer De ontwikkeling van zijn denken RCïCÖJTÖUMt. Peter Hofland, Gemeentearchief Amsterdam september 2000 archievenblad

Periodiekviewer Koninklijke Vereniging van Archivarissen

Archievenblad | 2000 | | pagina 14