Een hernieuwde kennismaking met het [Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie]
Kaartenbakken barstensvol informatie
kwaliteitsonderzoek
kwaliteitsonderzoek
ken. Er zijn geen bordjes in de stad aangebracht,
maar dat vind ik ook niet nodig. Bij aankomst
tref ik in de openstaande deur een bakje met een
informatieve folder over het instituut aan en
een groot bord met daarop de naam en de ope
ningstijden. Helaas is het NIOD niet op zaterdag
geopend. In de folder staat dat iedereen die ken
nis wil nemen van de Tweede Wereldoorlog wel
kom is in de studiezaal met 25 zitplaatsen. Ook
staat er dat hier archieven van Duitse instanties,
de NSB en verzetsorganisaties zijn. Er zijn tevens
fotocollecties (ca. 150.000 foto's) en video's met
beelden van het begin van de bezetting tot en
met de bevrijding in mei 1945 en de berechting
van oorlogsmisdadigers. De bibliotheek omvat
50.000 publicaties, die via een computersysteem
geraadpleegd kunnen worden.
In de hal moet de bezoeker zich bij de receptie
inschrijven, legitimatie is niet nodig. Recht
tegenover de receptionist is de glazen deur naar
de studiezaal. Rechts hiervoor de balie van de
studiezaalmedewerker. Daartegenover zijn tafels
en stoelen voor bezoekers neergezet. Vlak bij
zijn de kluisjes voor tassen, de garderobe, de
wc's en een koffie- en theeautomaat. Bij binnen
komst in de hal had ik al direct een grote fris-
drank-automaat gezien.
Veelbelovend
In het midden van de prachtige, koele stu
diezaal (airconditioning) is een binnentuintje
in een glazen koepel; daaromheen staan de
tafels. Daaronder zijn op de vloer aansluitingen
voor laptops aangebracht. De bibliotheek is in
de studiezaal opgesteld. Het ziet er allemaal veel
belovend uit. Ik meld mij bij de studiezaalmede
werker en vertel dat ik nog niet eerder in dit
gebouw onderzoek heb gedaan. Ik leg uit dat ik
bezig ben met voornoemd onderzoek. De pro
vincie Noord-Holland had in het begin van de
oorlog een Duitsgezinde commissaris met pro-
Duitse bestuursraden gekregen. Na Dolle
Dinsdag in september 1944 verbrandde commis
saris Backer zijn ambtsarchief en vluchtte uit
Haarlem om zijn ambt verder in Amsterdam -
vlak bij de Beauftragte - uit te oefenen. Naast
Commissaris der Provincie was hij ook adviseur
voor binnenlandse zaken van Mussert gewor
den. Ik vroeg mij af of het archief van de NSB
nog interessant materiaal bevat en of het toe
gankelijk is. De medewerker plukt direct de drie
delige inventaris van de NSB met uitgebreide
informatieve beschrijvingen, die tevens een
soort regesten bevatten, uit de kast. Hij vertelt
dat er een archievenoverzicht is en laat zien dat
alle inventarissen in de studiezaal staan. Tevens
maakt hij mij attent op een grote kaartenbak.
Hierin kan de bezoeker zelf zoeken op onder
werp of op persoonsnaam. Op de kaarten staat
in welk inventarisnummer van een bepaald
archiefinformatie is te vinden en in welke eigen
tijdse krant een artikel over een persoon of
onderwerp is verschenen. Er staat tevens een
korte weergave van de inhoud bij. Hij vertelt dat
deze kaartenbak vroeger alleen voor NIOD-
medewerkers was, maar dat het systeem de
inventarissen overigens niet overbodig maakt. Ik
begin direct met zoeken en vind in korte tijd een
schat aan informatie. Vermeldingen uit het NSB-
archief tref ik ook aan, zodat ik de betreffende
inventarisnummers kan aanvragen. Dat gaat
nog gewoon op briefjes, zonder gebruik van de
computer. Jammer dat deze kaartenbak niet eer
der ter beschikking van bezoekers was.
Het enige wat ik nog mis is een introductie
pakket voor bezoekers waarin zou kunnen staan
hoe je de bibliotheek kan gebruiken. Nu vraag ik
me af of ik zelf de boeken mag pakken en of ik dan
een aanvraagbriefje op die plaats dien te zetten.
Hoe kunnen bezoekers de fotocollectie raadple
gen? Is die toegankelijk via kaartenbakken en kan
dit zonder van tevoren een afspraak te maken? Ik
kan het vragen aan de welwillende studiezaalme
dewerker. Achteraf realiseer ik mij, dat wij in het
rijksarchief in Noord-Holland evenmin zo'n pak
ket hebben. Ik merk nu zelf wat een gemis dat is.
Halverwege mijn bezoek krijg ik het verzoek
een formulier voor toestemming tot raadpleging
van niet-openbare archieven in te vullen. Ik doe
dit braaf en de medewerker wil het direct opber
gen. Aangezien ik precies de voorwaarden wil
weten voor publicatie van een artikel, vraag ik om
een kopie. In kleine lettertjes onderaan staat dat dit
formulier niet van toepassing is op particuliere
archieven, waarvan de schenkers bijzondere voor
waarden hebben gesteld. Ik vraag of het NSB-
archief zo'n particulier archief is, het is tenslotte
afkomstig van een politieke partij en niet van een
overheidsinstantie. Of is het ooit in beslag geno
men door de overheid en daarmee een overheids
archief geworden? Hier weet hij geen antwoord op.
Het is een wereld van verschil tussen een
bezoek aan het oude gebouw van het toenmali
ge RIOD en dit nieuwe NIOD. Voor 1997 moest
je, om toegang tot de archieven te krijgen, eerst
een brief schrijven en een afspraak maken met
een medewerker. Er was geen studiezaal, ergens
in een uithoekje van het gebouw mocht je een
plaatsje zoeken. Bezoekers kregen archiefmateri
aal aangereikt dat was uitgezocht door de mede
werker. Archiefoverzichten en inventarissen kre
gen ze niet in handen. Je wist ook niet of die er
wel waren. Je beschouwde het als een gunst dat
je überhaupt iets kreeg. Het was niet eenvoudig
om tussendoor iets aan de medewerker te vra
gen, want je niet wist waar die te vinden was. De
situatie is nu geheel anders; sinds zijn verhui
zing heeft het instituut in alle opzichten een
ware metamorfose ondergaan.
Om mijn on
derzoek naar het
Provinciaal Be
stuur van Noord-
Holland tijdens de
Tweede Wereldoorlog te hervatten bracht ik in
mei jl. een bezoek aan het NIOD. Eerst bekijk ik
thuis de overzichtelijke website*, waarop ik
onder meer het nieuwe adres en de bereikbaar
heid (tram 1, 2 of 5 vanaf CS) vind. Ook staat
vermeld welke archieven voor bewerking naar
de Centrale Archief Selectiedienst (CAS) in
Winschoten zijn gestuurd.
Eenmaal in Amsterdam blijkt het NIOD
eenvoudig vanaf het centraal station te berei-
Door Annabelle Meddens-van Borselen
archievenblad
augustus 2000
augustus 2000
archievenblad
In navolging van het Public Record
Office in Londen voerde de
Rijksarchiefdienst met ingang van
januari 1999 een kwaliteitshand
vest in met kwaliteitsnormen ten
aanzien van dienstverlening aan
de bezoeker op het gebied van
ruimtelijke voorzieningen, open
stelling studiezaal, informatie en
registratie, service en raadple
ging. Hoe staat het met de kwali
teit van de dienstverlening in de
studiezalen van de Nederlandse
archiefdiensten en archiefbehe-
rende instellingen? Redacteuren
van uw lijfblad brachten vorig jaar
al enige werkbezoeken aan stu
diezalen in Nederland; in dit num
mer het tweede artikel van deze
reeks in 2000: een bezoek van
Annabelle Meddens-van Borselen
aan het Nederlands Instituut voor
Oorlogsdocumentatie (NIOD).
Het is een prachtig pand aan de Herengracht in
Amsterdam waar het voormalig Rijksinstituut voor
Oorlogsdocumentatie is gehuisvest. Sinds 1999
heet deze instelling Nederlands Instituut voor
Oorlogsdocumentatie en valt vanaf die datum onder
de Koninklijke Nederlandse Akademie van
Wetenschappen (KNAW). Hoe staat het bij het NIOD
met de kwaliteit van de dienstverlening?
Het binnentuintje, de koepel en de studiezaal.
Gemis
Formulier
Metamorfose
Backer was vanaf I februari 1941 commissaris van de provincie
Noord-Holland geweest en was benoemd door Seyss Inquart.
In 1948 werd hij door Bijzonder Rechtspleging veroordeeld tot
tien jaar gevangenisstraf.
Een filmploeg van de Binnenlandse Strijdkrachten (BS) filmt de
arrestatie.
www.oorlogsdoc.knaw.nl
Tijdens de inventarisatie van het
archief van het Provinciaal
Bestuur 1851-1943 startte ik
begin jaren negentig met het
onderzoek naar het Provinciaal
Bestuur in oorlogstijd. Na mijn
moeders' overlijden trof ik bij het
ontruimen van haar huis een
fotoreportage aan over de arres
tatie van de NSB-commissaris
Backer en commissaris De Rijke
van Overijssel. Op de achterkant
stonden negatiefnummers in het
handschrift van mijn vader. Er
waren nog twee dozen met nega
tieven, waarin ook de negatieven
van de fotoreportage zaten; op
de envelop stond de datum 10
mei 1945 gestempeld. Een
omschrijving van de foto's luid
de: 'inspecteur Rijpma met ar
restant'. Kennelijk was mijn va
der als fotograaf bij de overbren
ging van de gearresteerde
Backer aanwezig geweest.
Op 10 mei 1945 werd A.J. Backer (r),
NSB-commissaris van de provincie
Noord-Holland, naar een ander adres
overgebracht. Drie dagen daarvoor
was hij gearresteerd en tijdelijk onder
gebracht in de reinigingsdienst
Haarlem aan de Oudeweg
(Waarderpolder). Links W. de Rijke,
toenmalig commissaris van Overijssel.
Foto's W.J. van Borselen
1914-1965)
ledereen is welkom
