Poppen in de kast\<n be
werk in uitvoering
A SENTIMENTAL JOURNEY
Op zoek naar de zogenaamde 'souve-
nierpop' was mijn eerste stap uiteraard
het raadplegen van het BARN (Bedrijfs-
archievenregister van het NEHA) met een
overzicht van 6.000 historische bedrijfs
archieven. De delen 13 en 14, over han
del, leverden helaas niets op over de han
del in speelgoed. Zijn archieven van
speelgoedbedrijven niet geregistreerd of
bestaan ze niet meer?
Zoals zo vaak bij bedrijfsarchieven
vergt een speurtocht een fikse dosis asso
ciatief vermogen. Op een studiereis naar
de voorvaderlijke woonstede van Cle
mens und August Brenninkmeijer, in
Mettingen (Duitsland), kwam ik bij toe
val te weten, dat het Blik- en Speelgoed
museum mede-uitgever is van een catalo
gus over speelgoedhandel. Dit fotoboek
is in 1999 verschenen ter gelegenheid
van de opening van de permanente
opstelling van een winkelinterieur in het
Nederlands Openlucht Museum. Voor de
publicatie bleek onder meer te zijn geput
uit het bedrijfsarchief van speelgoed
groothandel Gebr. Simon uit Zwolle, een
firma die nog steeds bestaat.
Toen deze onderneming rond 1992
een nieuw pand betrok op industriegebied
de Marslanden, wilde de gemeente Zwolle
de geschiedenis van de oude huisvesting
in de Wolweverstraat 6 beschrijven.
De heer Simon meldde aan een ambte
naar dat er nog oud spul op zolder lag.
De gemeentearchivaris kwam, knipperde
met zijn ogen en reed nog diezelfde dag
vier keer heen en weer met een achterbak
en achterbank vol bedrijfsarchief.
Zodoende worden de hoofdboeken der
financiële administratie uit de periode
1912-1954 tegenwoordig bewaard in het
Zwolse gemeentearchief.
Toeval ligt aan de basis van het bewaren
van de in totaal circa 40 meter papieren
nalatenschap van deze groothandel in
speelgoederen. Volgens de heer Simon,
vierde generatie, is het aan de nalatig
heid van zijn grootvader te danken - of te
wijten - dat het archief er nog is. "Want
hoe gaat dat? Op enig moment is de zol
der vol en gooi je in één keer alles weg."
Gelukkig is dat nu juist niet gebeurd.
Met mijn neus boven een verkoopboek
uit de jaren '30, stel ik mij voor hoe des
tijds de vertegenwoordiger in zijn auto
mobiel (een Spijker?) de speelgoedzaken
langs ging en de bestellingen opnam. De
ERELDLEED EN
Kindervreugd
prijzen van de artikelen maken het mij
mogelijk de handelsrelaties door de tijd
heen te kwantificeren. De acht meter
bedrijfsarchief Simon die berust in het
gemeentearchief, is ontsloten met een
gedrukte inventaris, voorzien van een
inleiding over de geschiedenis van de
onderneming en een stamboom van de
familie (BA 30). Maar er is nog meer.
Het complete leveranciersarchief uit
de periode 1912-1956, alfabetisch geor
dend op naam, bevindt zich in een ande
re openbare bewaarplaats, de Deventer
itfüKsata
musea. Op zoek naar de krenten in de
pap - poppen en hun kleding - vond ik
aanknopingspunten tussen de stopwol,
veiligheidsspelden, theezeefjes. Of het
nu gaat om het monsterboek met foto's
van het assortiment van de Gebr. Simon
uit de jaren '30 of de St.-Nicolaas-ver-
kooplijst uit 1914 van speelgoedhande
laar op Nederlands Oost-Indië P. Out, uit
Zaandam: de keuze in outfits van poppen
bevat altijd een Volendammer-, Urker- of
Markerdracht, aangeduid als 'Hollands'.
Ook de Scheveningse vissersvrouw duikt
meerdere malen op, onder meer op een
verlotingslijst van ruim 500 poppen bij
een poppententoonstelling in Dordrecht
in 1904.
juni 2000
werk in uitvoering
In alle andere speelgoedbrochures die ik
zag, is 'de bruid' voorradig. Want de
bruidsjurk blijkt ook voor poppen een
veel verhandeld kledingstuk.
Het Gebr. Simon-archief levert ook erf
goed op van een Nederlandse poppenfa-
brikant, 't Poppenrijk te Steenwijk.
Deze firma had direct na de oorlog een
stevige positie gekregen op de speelgoed-
markt met zijn Wildebraspoppen. Lezer,
staakt het zoeken naar het papieren erf
goed van de fabrikant: het bedrijf inclu
sief het archief is in 1976 geheel afge
brand. Toch kan men een tijdbeeld schet
sen van 't Poppenrijk via het bewaard
gebleven bedrijfsarchief van de collega
concurrent uit dezelfde branche.
Terug naar Gebr. Simon, speelgoed
handelaar uit Zwolle, die anno 2000 nog
steeds bestaat met de vierde generatie
aan het stuurrad. De familie zelf bezit
puzzelstuk nummer 3 van het bedrijfsar
chief, enkele stukken met emotionele
waarde. Bijvoorbeeld twee albums met
foto's van het assortiment. De tweede
generatie Simon heeft deze foto's zelf
gemaakt, ontwikkeld en afgedrukt om
streeks 1935. De ruim 80-jarige heer
Simon, van de derde generatie, vroeg ik
commentaar bij het doorbladeren van de
monsterboeken van zijn vader. Wat bete
kenen die cijfer-letter combinaties bij de
prachtige kleurenplaten van puzzels?
Meneer glunderde en vertaalde moeite
loos deze code in harde Nederlandse gul
dens en centen. 'Dat zit er nu eenmaal
in', verontschuldigde hij zich. Op mijn
vraag of de decodering op schrift ston
den, antwoordde hij ontkennend.
Natuurlijk niet, het zit in zijn hoofd; de
codes waren geheim! De consequentie
hiervan is dat het nageslacht in de toe
komst lang zal moeten puzzelen op deze
geheimtaal met de andere onderdelen
van het bedrijfsarchief in Deventer en
Zwolle bij de hand. Pas dan kom je te
weten hoeveel een bepaald stuk speel
goed kostte in het Interbellum.
Wat levert zo'n speurtocht naar
bedrijfsarchieven van poppen en haar
kleding nu op? Ten eerste dat een com
pleet handelsarchief de tand des tijds
heeft doorstaan. In de tweede plaats is er
contact tot stand gekomen tussen de
Zwolse bedrijfsarchiefvormer en Deven
ter en Zwolse beheerders. Ten derde: vele
kinderen kunnen met dit materiaal aan
de slag en bijvoorbeeld een werkstuk
schrijven over het alledaagse speelgoed
van vroeger. Om kennis te krijgen van de
materiële cultuur van weleer kunnen er
lespakketten worden samengesteld. Tot
slot is er een archiefgebruikster die deze
'mission toys story' heeft afgerond en
goede hoop heeft dat zij meer speelgoed-
handelarchieven zal vinden.
I 23
Door Hélène J.M. Winkelman*
Bij miniatuurtreinbezitters - overwegend
mannen - ligt hun jeugd opgetast op zolder.
Het zal hen goed doen, dat het kilometers
lange archief van de Nederlandse
Spoorwegen voor de komende eeuwen
onlangs is veilig gesteld bij Het Utrechts
Archief. Dit bedrijfsarchief herbergt foto's en
tekeningen die nu voor een ieder gratis
raadpleegbaar zijn. Maar hoe zit het met de
service aan het vrouwelijk deel der natie?
Kan zij haar jeugd terughalen met behulp
van het archiefwezen?
Fotoboek
Een Zwolse zaak
Wouter F. Renaud schreef een boek over
Wereldleed en Kindervreugd. Speelgoed voor de Nederlandse
markt, 1860-1960 dat in 1999 verscheen bij het
Nederlands Openluchtmuseum en Stichting publikaties
Gemeentemusea Deventer (ISBN 90-70300-21-4).
Het witte pakhuis (2e van links) in de Wolweverstraat
was een eeuw de bedrijfshuisvesting van gebr. Simon in
de Wol weverstraat te Zwolle.
\§P&!gö,ed ix>or de Medèriandse markt, 1860-^1960
wouter F. Renaud
Altijd voorradige bruid
lb-JuX3TT55ff
TaddTbor
Peter
EoliZnd.rtn
Hollander
rracirtfroi dautoch-hoil.Grenze
ij*3l.7erp8elcun6» unversichert.
-ZeAlcngr Ssase geeen Dokunente ilbor AnstJerdanuscbt
0tntbr fc-v -!,«•, jatoy
Wrf'""-'?
Uit deze leveranciersbrief is te lezen dat een 'Hollander'
en 'Hollanderin' zijn geleverd.
22
archievenblad
Brievenhoofd van 't Poppenrijk uit 1948.
Geheimtaal
Zelfs Ken, de boyfriend van Barbie van Mattel, werd in
1964 in de Hollandse dracht gestoken.
(Privé collectie Mad Mod; Urkermannen; souvenierpopje
Ken in Holland. Foto op karton met laken-applicatie)
16 September w 48.
De fa. Gebr. Simon,
'.V'olweverotraat
I-op pen
Toys story
/•■volle
Litho uit De Kleine Bazar (Amsterdam; Seyffardt's
Boekhandel 1870)
Wetenschappelijk medewerkster bij het NEHA en
bezig met een promotieonderzoek naar de bedrijfstak
speelgoedhandel 1960-1984.
Dit artikel is een bewerking van een lezing gehouden
op 22 januari 2000 in het Rijksarchief Overijssel voor
de Nederlandse Kostuumvereniging. Met dank aan
Wouter Renaud (Nederlands Openluchtmuseum,
Arnhem), Nynke Sphar van der Hoek (Blik- en
Speelgoedmuseum, Deventer) en de familie Simon
(Gebr. Simon Speelgoed, Zwolle) voor het verlenen
van toegang in hun archieven en documentatie.
juni 2000 archievenblad I
