Digitalisering
r*
(Computer
Associates
Archieven, literatuur en de waarheid
Restauratie-Atelier
Helmond B.V.
Oöiecis@Work
/nferactief
archief
lithografie
UW HISTORI
ARCHIEF DIGIT
EM OPTIMAAL
TOEGANKELIJK
van elk denkbaar origineel
UITNODIGING SEMINAR
voor restauratie en conservering van
papier, leer en perkament
boeken in leer en perkament
charters en zegels
prenten en tekeningen
kaarten en affiches
massaconservering
vrijblijvende offertes
vacuüm-vriesdrogen
ondersteuning bij calamiteiten
24 uur bereikbaar bij brand- en waterschade
06-575.896.31
Panovenweg 40. 5708 HR HELMOND (NL)
Tel: 0492 - 55.39.90 Fax: 0492 - 55.24.42
E-mail: info@restauratie-atelierhelmond.nl
Internet: www.restauratie-atelierhelmond.nl
3 JUNI 1999
'T OUDE TOLHUYS
TE UTRECHT.
Wilt u weten hoe u het archief bij uw instelling
ook digitaal en optimaal beschikbaar kunt
maken? Bel dan (030) 608 27 77 en meld u
aan voor het seminar! U kunt u ook aanmelden
via het Internet op www.cai.com/offices/holland
onder de tab evenementen.
Software superior by design.
Archievenblad
"Even when straight from the dusty archive
the evidence always pre-exists within nar
rative structures and is freighted with cul
tural meanings A. Munslow
Mei 1999
Archievenblad 13
'l11 I
PICTURA IMAGINIS
de hoefsmid 13 1851 PZ Heiloo
tel: 072-5320444 fax: 072-5320400
e-mail: pictura@xs4all.nl
http://www.xs4all.nl/~pictura
QlHTfflRH
IV AvG ll\l l rs
Burgers en wetenschappers doen in toenemende
mate een beroep op de historische archieven van de
overheid. U wilt hen optimaal van dienst zijn, maar u
wilt dat uw medewerkers hier zo min mogelijk tijd
aan kwijt zijn. Tevens wilt u dat de documenten er zo
min mogelijk onder te lijden hebben.
Dit is mogelijk door het archief digitaal beschikbaar
te maken, via het Internet of via een applicatie bij u
in het gebouw. Bezoek het seminar op 3 juni en laat
u informeren over de wijze waarop u dit kunt realiseren.
Tijdens het seminar zullen leden van de werkgroep
Historisch Percelen Project van de Friese gemeente het
Bildt laten zien hoe zij het eerste Nederlandse open
bare, digitale historische archief hebben ontwikkeld
met behulp van de software Jasmine. Jasmine is de
object database en multimedia ontwikkelomgeving
van Computer Associates. Doordat Jasmine een object
database en ontwikkelomgeving is, is het heel
gemakkelijk een applicatie te bouwen die de structuur
van een historisch archief volgt. Bovendien kunt u in
Jasmine alle soorten informatie effectief en gemakkelijk
opslaan, zoals foto's, tekst, geluid en video.
Wilt u zien hoe het digitale archief van HPP eruit ziet,
bezoek dan www.arfo.nl/hpp.
1999, Computer Associates B.V., Postbus 577,
3430 AN Nieuwegein.
Door Ingmar Koe h
In het Archievenblad van maart jl. schreef
Jan Bervoets een prikkelend stuk over het
gebruik van archiefmateriaal in moderne
romans. Onder de titel 'Maar wat doen
onze klanten toch met onze stukken?' be
handelde hij de manier waarop Arthur
Japin in zijn roman 'De zwarte met het wit
te hart' daarmee is omgegaan. Kort gezegd
zou Japin een verbaal uit het archief van
de minister van Koloniën Pahud gebruikt
hebben als dramatisch hoogtepunt in zijn
roman. De Afrikaanse prinsen daarin wer
den stelselmatig gediscrimineerd en ach
tergesteld en het verbaal is hier het bewijs
van. Bervoets stelde vast dat Japin deze
passage heeft verzonnen en dat waarschijn
lijk nooit een stuk met deze tekst is opge
maakt en verwijt de auteur min of meer
oneigenlijk gebruik van de bronnen. Hij
zou de waarheid hebben aangetast uit
dramatische overwegingen. Bervoets laat
dan ook regelmatig woorden als 'waarheid',
werkelijkheid' en 'authenticiteit' vallen zon
der duidelijk te maken wat hij daar onder
verstaat. Uit de ondoorzichtige omschrijvin
gen van de begrippen blijkt dat hij een
zeer traditioneel, misschien wel achter
haald beeld ervan heeft. Ik illustreer dit aan
de hand van enkele voorbeelden. Wan
neer Bervoets het heeft over het verschil
tussen literatuur en wetenschappelijke his
torische teksten schrijft hij: "Een weten
schappelijk historisch werk onderscheidt
zich door een specifieke discursiviteit, waar
in de auteur zich verbindt om de juistheid
van het feitenmateriaal aan te tonen dan
wel het hem beschikbare materiaal aan
een nader onderzoek te onderwerpen."
Hij illustreert dit met een verwijzing naar
Fasseurs biografie over Wilhelmina. Vol
gens Bervoets levert Fasseur terecht kri
tiek op cle manuscript-memoires van Wit-
tert van Hoogland, omdat deze groten
deels uit roddel en achterklap zouden be
staan waar het gaat over de geslachtsziek
ten van prins Hendrik (zie ook pag. 28 in
dit nummer).
Bijna aan het eind van zijn artikel om
schrijft Bervoets het beginsel waaraan
volgens Japin een goede historische ro
man moet voldoen, namelijk dat "de dra
matiserende verbeelding moet aanvullen
waar de waarheid gaten laat." En tenslotte
de uitsmijter: "door de expliciete individu
alisering van een standpunt dat in de vori
ge eeuw gemeengoed was maar in onze
ogen moreel onaanvaardbaar, bestaat er
een nuanceverschil tussen de inhoud van
de roman en de historische werkelijk
heid.Aan de lezer te beoordelen in hoever
re dit een geoorloofde vorm van dramati
serende vervreemding is of dat het een
verzwijging van een collectieve histori
sche verantwoordelijkheid inhoudt." Uit
deze citaten blijkt allereerst dat Bervoets
wel inziet dat archieven en archiefstuk
ken geïnterpreteerd moeten worden. Sa
men met Fasseur twijfelt hij aan memoi
res, die inderdaad niet per definitie waar
hoeven te zijn. Zij zullen altijd geïnterpre
teerd moeten worden in de context van
degene die de informatie vastlegt. En dan
nog; ook een notulist stuurt de 'herinne
ring' aan een vergadering door alleen vast
te leggen wat hij van belang acht. Of zoals
prof. Ketelaar het in zijn inaugurele rede
verwoorde: "Archieven zijn niet neutraal:
sommige feiten tellen mee, andere wor
den uitgesloten".Wat betreft de dramatise
rende verbeelding die moet aanvullen waar
de waarheid gaten laat: waarschijnlijk is
dit een Freudiaanse 'slip of the pen' en
bedoelt Bervoets dat een auteur zijn fan
tasie mag (of moet) gebruiken waar de
bronnen gaten laten. Een vergissing die
tekenend is voor de opvatting dat archie
ven overeenkomen met de waarheid. En
dan niet zozeer een waarheid, maar De
Waarheid.
Blijkbaar kan alleen "in een literair werk
de historische constructie van de situatie
gebeuren vanuit elk gewenst perspectief"
(Bervoets, p. 28). Maar als alle historici De
Waarheid over het verleden zouden kun
nen weergeven, waarom blijven ze dat dan
iedere keer opnieuw en op een andere ma
nier doen? Ze baseren zich toch allemaal
grotendeels op dezelfde archiefstukken?
Komt dat niet omdat ook historici hun ver
beelding inroepen op de momenten waar
op de bronnen zwijgen? Het enige verschil
tussen een literair auteur en een histori
cus is dat die laatste vanaf dat moment
omtrekkende bewegingen moet gaan ma
ken, voorbehouden moet inbouwen en
zijn redeneringen moet verantwoorden en
de eerste niet. Die moet alleen zorgen dat
zijn verhaal klopt en geloofwaardig over
komt. Ook verwijt Bervoets Japin dat deze
de historische werkelijkheid onrecht aan
doet door een standpunt, dat in die tijd
gemeengoed was, te individualiseren aan
de hand van een niet-bestaand stuk. Ik
denk dat een nuanceverschil tussen histo
rische werkelijkheid en de omschrijving
daarvan in een (wetenschappelijk) histo
rische tekst onvermijdelijk is en dat nuan
ceverschil zelfs een eufemistische om
schrijving is. Het is onmogelijk de werke
lijkheid in zijn geheel te vatten en te be
schrijven. Daarnaast is het unfair om Japin
op basis van een niet bestaand citaat te
verwijten dat hij de historische werkelijk
heid onrecht aandoet. De hele roman draait
om de tegenwerking die de twee zwarte
prinsen ondervinden in de Westeuropese
samenleving; het verzonnen verbaal is
een mooi dramatisch hoogtepunt aan het
eind van de roman. Temeer daar Kwasi
dan inziet dat het niet om de individuele
opvattingen van een minister gaat, maar
om de mentaliteit van de Westeuropese
maatschappij. Hij vouwt een soort vlieg
tuigje van het bewuste afschrift en gooit
het naar zijn kinderen. "De woorden vlin
derden omhoog, wentelden, vielen, schroei
den even aan de vlammen, maar schoten
toen de lucht weer in, waar ze een tijdje
bleven hangen op de rook." (Tapin, p. 384)
Voor een goed verstaander wordt de 'col
lectieve historische verantwoordelijkheid'
in 'De zwarte met het witte hart' helemaal
niet verzwegen. student archivistiek aan de oplei
ding boek-, archief- en informatiewetenschap
