hi a iïü dl nu
■MEI
De praktijk
Archievenblad
Waar gaat het om?
Gereedschap voor het echte werk
Hoewel niet het startschot van het groots opgezette 'Towards A New Age of Partnership (TANAP)'programma,
kwamen op het december-seminar in het ARA vele betrokkenen bij het VOC- gebeuren wel voor 't eerst bij
een: wetenschappers en archiefbeheerders vanuit Nederland, Zuid-Afrika en Azië en UNESCO - ambassadeurs.
Zij bespraken welk gereedschap er nodig is om straks in eigen land het programma vorm te geven zodat het
doel ervan ook daadwerkelijk gerealiseerd kan worden.
De laatste aflevering van 'Vierhonderd jaar Oost-
indisehe Compagnie: Opmaat naar het jaar 2002'
(Archievenblad nr. 7, 1998) gaf een korte schets
van de voorstudie die prof. dr. Leonard Blusse van
de Rijksuniversiteit in Leiden in opdracht van het
ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen
had vervaardigd. Blusse doet in dit rapport voor
stellen voor een wetenschappelijk en cultureel
Nederlands - Aziatisch en Zuidafrikaans samenwer
kingsprogramma op basis van het gemeenschap
pelijk verleden.
Het diende als basis voor het seminar van 10 de
cember 1998 met lezingen, excursies en work
shops voor archiefbeheerders uit Kaapstad, Colom
bo, Djakarta en Chennai (het voormalige Madras,
India). Tevens was er uit deze steden - en nog an
dere waar kleinere VOC -vestigingen geweest zijn,
een aantal wetenschappers aanwezig.Alle deelne
mers, zowel de Nederlandse als de buitenlandse,
willen vooral dat de zeer verspreide VOC- archieven
gebruikt zullen gaan worden voor de lokale ge
schiedschrijving van de betrokken landen. Maar
daar is wel een opvolging van kennisoverdracht
voor nodig. Vandaar dat het opleiden van een
nieuwe generatie historici in Azië en Zuid-Afrika
een zo belangrijk onderdeel van het TANAP pro
gramma is; alleen dan zal er een draagvlak ontstaan
om een culturele en wetenschappelijke samen
werking ook in de toekomst te waarborgen.
Sneeuwbaleffect door kennisoverdracht
Het is de bedoeling dat studenten die hiervoor in
aanmerking konten in Leiden, aan de Rijksuniver
siteit aldaar, hun opleiding krijgen en er leren on
derzoek te doen. De verworven kennis kunnen zij
naderhand uitdragen in hun eigen land, zodat steeds
meer historici er over gaan beschikken en er als
het ware een sneeuwbaleffect zal ontstaan. De
conferentie was mede bedoeld om betrokken
heid en draagvlak te creëren voor dit aspect van
kennisoverdracht. In de workshops moesten de
deelnemers daadwerkelijk aan de slag, zodat zij
met goed gereedschap huiswaarts zouden keren.
Het is belangrijk om ook hierna vanuit het Al
gemeen Rijksarchief voortdurend contact te hou
den om de animo te voeden. Het afspreken van
pilots is daar een van de manieren voor. Een
onderdeel dat door het ministerie van Onderwijs,
Cultuur en Wetenschappen en het ministerie van
Buitenlandse Zaken wordt gefinancierd en wel
licht mede door de Nederlandse organisatie voor
Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). De andere
partijen dragen hun steentje bij door het inzetten
van arbeidskracht.
Projectplan
Naast het creëren van draagvlak voor het program
ma onder wetenschappers en archivarissen van de
deelnemende landen was de conferentie bedoeld
als basis voor de tweede fase, het schrijven van een
projectplan voor deze ambitieuze onderneming.
Volgens Pieter Koenders, die namens het ARA bij
TANAP is betrokken, heeft de ontsluiting - digitaal
of op microfilm - van de archieven daarin priori
teit. Wie gaan dat doen en hoe krijgt dat vorm?
32 Archievenblad
April 1999
Archievenblad
MEMOIREDU MONDE
Sjris
IÏAMMTb MM PA
Hoe kan de fysieke staat van het archiefmateriaal
verbeteren, welke onderdelen zijn toe aan restau
ratie en wie gaan dat doen? Hoe kunnen de be
waaromstandigheden en het archiefbeheer verbe
teren zodat zij aan de internationaal geaccordeer
de regels van de ICA voldoen? Veel archieven zijn
in een dusdanige staat, dat restauratie een te kost
bare zaak zou worden, voor andere archieven is
het nog wel een optie. Wat betreft bestudering van
de archieven, moeten de toekomstige historici om
dat te kunnen minstens over enige beheersing
van het Nederlands beschikken. Ook onderwijs in
de Nederlandse taal valt dus binnen het projectplan.
UNESCO bemiddelt
Tijdens de Algemene Conferentie van de UNESCO
in 1997 stelde Nederland voor om de VOC archie
ven op te nemen in het 'Memory of the World' pro
gramma van de UNESCO. De opzet van dit pro
gramma leent zich uitstekend voor het internatio
nale karakter van het VOC project waarbij cultu
reel erfgoed met behulp van technologie wereld
wijd toegankelijk wordt gemaakt. 'Memory of the
World' is immers bedoeld om bedreigde docu
menten vanuit de hele wereld veilig te stellen en
voor de toekomst te behouden, juist met behulp
van wetenschap en moderne technologie. UNES
CO coördineert het bijeenbrengen van partners
vanuit diverse hoeken om dergelijke projecten
van de grond te krijgen. Daarnaast is deze organi
satie in staat via diplomatieke kanalen te bemid
delen bij politiek moeilijk liggende situaties. Vol
gens prof. dr. Pieter de Meijer, die namens de UNESCO
een dergelijke rol in het VOC- project heeft, bestaan
er bijvoorbeeld in het nieuwe Zuid-Afrika bedenkin
gen tegen het overwegend witte karakter ervan. En
gezien het prekoloniale en het koloniale verleden
is het ook begrijpelijk dat het in Indonesië gevoe
lige snaren raakt. De UNESCO tracht door bemid
deling de politiek als het ware buiten culturele
projecten te houden. Wat betreft het TANAP pro
gramma en de Nederlandse intentie om de VOC
archieven in 2002 in aanmerking te doen komen
voor de lijst van 'Memory of the World', was de
inbreng van UNESCO om de verhouding tussen
Nederland en Indonesië uit een bilateraal span
ningsveld te halen en de contacten te depolitise
ren, dan ook onontbeerlijk.
Het jaar 2002 en verder
Een ambitieus programma, dat zijn de deelnemers
zich wel bewust. In ieder geval wil men het in
een tijdsbestek van zes jaar (1999 - 2005) gereali
seerd hebben. Dat kan alleen in nauwe samen
werking met en individueel afgestemd op de be
hoeften en mogelijkheden van elk van de deelne
mende landen. Tijdens het seminar in december
in Den Haag en Leiden is in ieder geval een prin
cipe-overeenstemming ondertekend door de aan
wezige wetenschappers, archivarissen en ambas
sadeurs bij de UNESCO. Daarbij is het van groot
belang dat de diverse onderdelen van het pro
gramma gelijk in de tijd opgaan om de beoogde wis
selwerking en meerwaarde voor alle betrokkenen
veilig te stellen. Een kapitale onderneming al met
al. Niet alleen wat betreft omvang, maar ook wat be
treft geldmiddelen. Maar dat is een ander verhaal. 3
Dit artikel kwam tot stand met medewerking van prof. dr. J.L. Blusse
(Rijksuniversiteit Leiden - IGEER), dr. J.E.A. Boomgaard (Gemeentearchief
Amsterdam), dr. P. Koenders (Algemeen Rijksarchief) en prof. dr. P.W.M. de
Meijer (UNESCO) die ik daarvoor hartelijk wil bedanken.
Wat wil het TANAP-
programma bereiken?
AprilT 999
Archievenblad 33
i
Vanaf het Jemenitische Mocha
tot aan het Oosterse keizer
rijk Japan en Zuid-Afrika in
het Zuiden zijn nog tal van
culturele overblijfselen van
het gemeenschappelijke, pre-
koloniale verleden van deze
landen en Nederland te vin
den. De meest in het oog
springende onderdelen van
dit cultureel erfgoed zijn wel
de kilometers lange archie
ven van de Verenigde Oost-
indische Compagnie. Niet
alleen bevatten deze veel
informatie over de praktijk
van deze Nederlandse multi
national avant la lettre en
haar verhouding tot de be
trokken partners, maar voor
al vullen zij lacunes in de in
heemse bronnen. Zo zijn zij
een onschatbare bron voor
de bestudering van de lokale
geschiedenis van de landen
waar de VOC haar vestigin
gen had. Voor het materieel
instandhouden en het we
tenschappelijk gebruik van
dit gemeenschappelijk erf
goed is voor de Nederlandse
overheid - het Algemeen
Rijksarchief en de universi
teit Leiden (IGEER) - een be
langrijke taak weggelegd.
Voor het behouden, toegan
kelijk maken en beschikbaar
stellen van de archieven en
het bestuderen ervan ont
wikkelden zij het Towards A
New Age of Partnership
(TANAP) programma, dat
internationaal onder de be
scherming van de UNESCO
en de International Council
on Archives (ICA) valt.
Door Nicoline J. Ekama van Dorsten
Een internationaal gezelschap: (foto: Rob Mostert)
!r'.:ri'<wllrinravu»fi(tn
liinnn rtlhrj A)
Miri7ifrr.nl
Memory of the world stelt bedreigde documenten velig
Het wil een brug slaan tussen
Nederland en de landen waar de
VOC grote vestigingen had en
daarnaast cultuur en wetenschap
met elkaar in verbinding bren
gen. Dat kan door universitaire
samenwerking en het ontsluiten
en bestuderen van de verspreide
VOC archieven. Hiermee wordt
concrete invulling gegeven aan
de verdieping van kennis van het
gemeenschappelijke erfgoed van
de betrokken landen. Het pro
gramma heeft tevens als doel de
internationale positie van de Ne
derlandse universitaire wereld
op het gebied van overzeese ge
schiedenis te versterken.
Deze doelstellingen zijn verder
uitgewerkt in onderdelen:
onderzoek en kennisontwik
keling
cultuurbehoud (met name
materieel toegankelijk maken
van de VOC archieven)
opleiding en onderwijs
kennisoverdracht
Welke uitgangspunten hanteert
het TANAP programma?
er zijn onderzoeksbeurzen
nodig voor studenten uit tien
Aziatische landen met histori
sche banden met Nederland en
Zuid-Afrika;
er zijn opleidings-en onderwijs
programma's nodig in Azië;
er moet een structuur van kennis
uitwisseling en voortgangsrap
portage tot stand komen door
het houden van jaarlijkse work
shops en een slotcongres in
2002
om de VOC-archieven in
Nederland, Azië en Afrika te
kunnen gebruiken, moeten zij
allereerst gekoppeld en digitaal
ontsloten kunnen worden.
