^ÉBI
e o on
e m a n
audio visueel
Archievenblad
Nederlands Audiovisueel Archief test digitale terbeschikkingstelling naar school en universiteit
Het Archievenblad van augustus 1998 was geheel gewijd aan audiovisuele archivering in Nederland. De
oprichting van het Nederlands Audiovisueel Archief in 1997 en de - moeizame - totstandkoming van dit voor
audiovisuele archivering belangrijke nationale instituut met zijn taken op het terrein van selectie en conserve
ring kwamen uitgebreid aan de orde. En passant werd ook het streven naar een grotere openheid van de col
lecties voor onderwijs en wetenschap en andere vormen van niet-commercieel gebruik genoemd. Hiertoe
heeft het NAA twee projecten geïnitieerd die zijn gericht op een optimale beschikbaarheid van audiovisuele
bronnen op scholen en op de universiteit: NAA in de Klas en NAA in Academia.
Voor beide projecten geldt dat zij zijn gebaseerd
op het zogenaamde 'video on demand'-principe.
De gebruikers krijgen via een gesloten netwerk
(intranet) toegang tot geselecteerde delen van de
NAA-collecties. Voor het basis- en voortgezet on
derwijs wordt hiertoe het gesloten digitale on-
derwijsnet 'Kennisnet' benut, voor het hoger-
en wetenschappelijk onderwijs het netwerk van
de provider van het Nederlandse hoger onder
wijs 'Surfnet'. Een selectie van beeld- en geluids
documenten uit het archief staat - gereed voor
consultatie - stand by op een 'video-server'. Om
de gebruiker in staat te stellen een keuze te ma
ken uit het aanbod krijgt deze toegang tot de
NAA-catalogus AVAIL 2). In AVAIL kan de gebrui
ker door middel van trefwoorden of op full text
zoeken naar bruikbaar materiaal. De resultaten
worden in de vorm van catalogus-beschrijvingen
zichtbaar in een resultatenlijst. Indien een docu
ment 'video on demand'-beschikbaar is, staat dat
aangegeven door een televisie- (voor beeldmate
riaal) of radio-icoontje (voor geluid). Na een klik
NAAir, ,0
op het icoontje verschijnt het bewegend beeld
en geluid van het gewenste document binnen
vijf seconden real time en - zo men wil - full
screen op het computerscherm. De gebruiker
kan het fragment stopzetten of heen en weer
schuiven. Ook kan hij een minuten- en seconden-
teller aanklikken om snel een fragment te vin
den. Vervolgens kan hij de resultaten van het
onderzoek opslaan in een persoonlijk digitaal
dossier.
Peperduur
Ditzelfde zoekstramien biedt docenten de moge
lijkheid om het materiaal in hun eigen lessen in
te bouwen. Via een eenvoudige applicatie kun
nen zij geschreven tekst, verwijzingen naar au
diovisuele documenten en de links waarmee de
ze documenten real time naar het eigen werksta
tion worden gehaald, in een lesmodule combine
ren. Educatieve uitgevers tenslotte hebben de mo
gelijkheid om via ditzelfde procédé zoekpaden
naar op de NAA-server beschikbare audiovisuele
documenten in hun teksten te incorporeren.
Het moge duidelijk zijn dat het niet de bedoeling
is de enorme hoeveelheid materiaal die door het
NAA wordt beheerd, in zijn geheel op deze wijze
on line aan te bieden. De vraag van de klant - in
dit geval de instellingen die met de proef mee
doen - is bepalend voor de selectie van het mate
riaal dat het NAA in eerste instantie 'video
on demand' aanbiedt. Omdat het (vooralsnog)
om een peperduur procédé gaat (een uur video
digitaliseren en encoderen zodat het op een
server stand by kan worden gezet kost ongeveer
Fl. 2000,=), springen we voorlopig zuinig met het
28 Archievenblad
Februari 1999
honoreren van individuele verzoeken om materi
aal om. Zeker in het beginstadium zullen kwanti
tatieve criteria bepalend zijn, waarbij geldt dat
een zo groot mogelijk aantal leerlingen en studen
ten een verhoudingsgewijs beperkte hoeveelheid
gedigitaliseerd materiaal consulteert. Wel ligt
het in de bedoeling om naast historisch beeld en
geluid ook zeer recent televisie- en radiomateriaal
(het 8-uur journaal van gisterenavond) te gaan
aanbieden. 'NOB-interactive' - partner in beide
projecten - biedt momenteel al 'delay-tv' facilitei
ten aan binnen het zogenaamde 'snelnet', een
proef waarmee duizend huishoudens in Amster
dam via de telefoonkabel video on demand' krij
gen aangeboden. Op die wijze is het toch moge
lijk binnen relatief korte tijd een substantieel aan
bod te realiseren.
Barrières slechten
De toegang tot audiovisueel materiaal voor on
derwijs- of onderzoekdoeleinden is aan nogal wat
beperkingen onderhevig. Een belangrijke belem
mering zit in de kosten die gepaard gaan met het
verkrijgen van een gebruikslicentie. Het consulte
ren van beeld- of geluidsbronnen in een van de
beschikbare consultatiecabines van het NAA in
Hilversum of Amsterdam is nu al mogelijk, en
financieel gesproken geen probleem. Studenten
kunnen gratis van die service gebruik maken, en
andere onderzoekers betalen een zeer redelijk
tarief. Het wordt pas lastig wanneer een docent
of student het materiaal, waarvan de rechten voor
het overgrote deel bij de publieke
omroepen berusten, mee wil ne
men naar klas of collegezaal. Dan
zijn er forse tarieven in het geding,
waarbij men al gauw moet denken
aan honderden guldens voor een
uur video. Voor dat probleem bie
den NAA in de Klas en NAA in Academia in prin
cipe een oplossing. Immers, de beeld- en geluids
bronnen die op-rle server gereed staan voor
gebruik, worden nooit gedownload op het werk
station van de gebruiker. Alleen het zoekpad (de
link) kan worden opgeslagen in het digitale dos
sier, de lesmodule of het lesboek. Er wordt geen
materiaal naar een nieuwe drager gekopieerd, een
belangrijk argument voor het NAA in zijn onder
handelingen met de organisaties van rechtheb
benden ter zake van billijke tarieven voor cul
tuur-historisch hergebruik van zijn collecties.
eHSHESL
ssxzsssxgag
Daarnaast biedt video on demand nog meer -
vooral technische - voordelen. Downloaden met
al zijn ongewenste effecten (urenlang wachten
op bewegend beeld, crashende computers,
beheers problemen) is binnen dit systeem niet
alleen ongewenst, maar ook helemaal niet nodig.
Omdat het zoekpad naar een document wel kan
worden bewaard, is het materiaal te allen tijde
oproepbaar. Ook het beheersprobleem voor de
instellingen (het managen van een eigen me
diatheek, inclusief het ontsluiten Toegankelijk
maken en technisch op orde houden van een
steeds omvangrijker wordende collectie audiovi
suele dragers) is van de baan. Het NAA neemt dat
probleem - op een professionele manier - voor
zijn rekening.
De pilots
NAA in de Klas is in zijn eerste opzet gericht op
de vakken Nederlands en geschiedenis binnen de
Tweede Fase van het havo/vwo, en op onderde
len voor de Basisvorming. Het concept is bij uit
stek geschikt voor het vernieuwde onderwijs
zoals dat momenteel vorm krijgt in het Stu
diehuis (zelfstandig leren).
Voor NAA in Academia denken
we in dit stadium nog flink na
over een werkbare vorm. Als
voorbeeld kan wellicht een
Britse proef dienen die momen
teel wordt genomen door de
LIniversity of Glasgow, in samen
werking met het British Film Institute en de
British Universities Film and Video Council. In die
proef stelt het National Film and Television
Archive een geringe hoeveelheid beeldmateriaal
(ongeveer 30 uur) ter beschikking, compleet met
de benodigde metadata (aangeboden via de zoge
naamde Dublin Core-standaard). Eerstejaarsstu
denten Film- en Televisiewetenschap kunnen in
de college- of studiezaal via 'video on demand'
gebruik maken van dit materiaal.Aan het eind van
het huidige collegejaar worden de eerste testre
sultaten van dit gebruik in de praktijk verwacht.
De vraag van de klant
is bepalend voor de
selectie van het materiaal
Februari 1999
Het NAA ontstond uit een fusie
tussen het bedrijfsarchief van de
publieke omroepen, en twee
openbare archiefinstellingen,
het filmarchief van de RVD en de
Stichting Film en Wetenschap.
Samen met de vierde fusiepartner
- het Omroepmuseum - kreeg het
NAA een belangrijke publieke
taak: zijn audiovisuele collecties
toegankelijk maken voor cultuur
historisch hergebruik. Wanneer
het NAA in 2003 de deuren van
zijn nieuwe gebouw - inclusief
mediamuseum - op het Hilversum-
se Mediapark opent, zal de toe
gang voor 'het grote publiek'
concreet vorm krijgen. Het be
dienen van de onderwijs- en we-
tenschapsmarkt is momenteel al
speerpunt van beleid. Daarom
heeft het NAA twee proefpro
jecten opgezet die tot doel heb
ben de toegang voor scholieren,
docenten en onderzoekers tot
zijn collecties zo optimaal mo
gelijk te maken. Met optimaal
wordt hier vooral bedoeld: aan
sluitend op de behoeftes die bij
deze gebruiksgroepen bestaan.
Impliciet beoogt het Nederlands
Audiovisueel Archief met deze
tests tevens de voornaamste
barrières die de toegang tot au
diovisuele bronnen voor onder
wijs en wetenschap nog steeds
belemmeren, te slechten. Ten
slotte wil het NAA met de pro
jecten NAA in de Klas en NAA in
Academia een begin maken met
een volledig digitale vorm van
dienstverlening, zoals die het
komende decennium voor alle
gebruiksgroepen gestalte zal
krijgen. Tegen deze achtergrond
is het een groot voordeel dat kan
worden aangesloten bij ontwik
kelingen op het terrein van In-
formatie- en Communicatie Tech
nologie (ICT) die momenteel bin
nen het onderwijs spelen.
Door Pim Slot*)
F4e fio F^-a/r: [JKp
Aöicis |a]Wp .'.'rii itmt ril>r.7
HM - I I
E
'welkom Lij het Hodor
•er allé tnogeiijke onderwerpen. 1- Hint zelf:
een piojoc (dossier stopper, _-odit ;c er later
Je l unt op ergon houtje naar programma's over
jouw ondo-werp zoeken, na dan op '.-elf roeken'
Je l unt ook module; li.-.--n. els jou.-, school die
gebruikt. Klik dan op 'module;' of
~3
8WJSRSKSWST
'SSSSSU.
