Honderd
regels van
honderd jaar
Restauratie-Atelier
Helmond B.V.
Hoeveel respect heeft De Handleiding nog?
voor restauratie en conservering van
papier, leer en perkament
Boeken, in leer en perkament
Charters en zegels
Prenten en tekeningen
Kaarten en affiches
Massaconservering
Vrijblijvende offertes
Vacuüm-vriesdrogen
ondersteuning bij calamiteiten
24 uur bereikbaar bij brand- en waterschade
06-575.896.31
Panovenweq 40. 5708 HR HELMOND (ND
Tel: 0492 - 55 39 90 Fax: 0492 - 55 24 42
19
Door Pauline van Hezik, Agnes Jonker, Charles Jeurgens en Laurens
Priester
Honderd jaar geleden - het drieman
schap nam ruimschoots de tijd voor
uitgebreide correcties in de drukproe
ven - verschenen de honderd regels
voor het ordenen en beschrijven van
archieven in druk. Haars ondanks
groeide deze Handleiding voor het orde
nen en beschrijven van archieven uit tot
een monument van archiefwetenschap.
Dit, volgens Muller, Feith en Fruin
zelf, vervelende en naargeestige boek
oefende een grote invloed uit op de
praktijk van het inventariseren van
oud archief in Nederland. De Handlei
ding kan beschouwd worden als de
eerste codificatie van de moderne
archiefwetenschap. Honderd jaar later
viert de KVAN het eeuwfeest van de
Handleiding door de publicatie van
Tekst en context van de Handleiding voor
het ordenen en beschrijven van archieven
van 1898. Een bundel die naast de
heruitgave van de oorspronkelijke
tekst bijdragen van het driemanschap
Peter Horsman, Eric Ketelaar en Theo
Thomassen over de context van de
Handleiding bevat.
Honderd en een jaar geleden begon de Groningse drukkerij Erven B.
van der Kamp met het zetten van een door S. Muller Fz., J.A. Feith en
R. Fruin Th.Az. geschreven manuscript dat het Nederlands archief
wezen voorgoed zou veranderen. Hoe staat het tegenwoordig met de
bekendheid van dit pronkstuk van de vaderlandse archivistiek?
meeste archivarissen al lang was bijge
zet in de archiefkelders. Verder had het
Archievenblad weinig behoefte om,
zonder hier duidelijkheid over te krij-
naar leeftijd, geslacht, opleiding (27
middelbaar en 14 hoger), werkkring
(algemeen rijksarchief/rijksarchief in de
provincie/gemeente- en streekarchief/
Wereldberoemd, behalve in
Nederland?
In hoeverre speelt de Handleiding nog
steeds een rol van betekenis? Wie
gebruikt haar nog? Is de Handleiding
passé of is zij springlevend? Hoe staat
het met de bekendheid van dit pronk
stuk van de vaderlandse archivistiek; is
zij wereldberoemd, behalve in Neder
land? Vragen waar het Archievenblad
ter ere van dit herdenkingsjaar graag
antwoord op wilde hebben. Bij een
aantal redactieleden bestond het
vermoeden dat de Handleiding door de
Het driemanschap Muller, Feith en Fruin, ook wel bekend als MF&F, founding fathers van de 'vervelende,
naargeestige' honderd jaar oude honderd regels
gen, als vanzelfsprekend mee te zingen
met de lofliederen die ongetwijfeld
over dit hoogbejaarde stuk zouden
worden uitgestort.
Dit alles inspireerde de redactie om
door middel van een aselecte, repre
sentatieve steekproef zonder terugleg
ging, 41 archivarissen, getrokken uit
de Almanak telefonisch te enquêteren.
De populatie is behoorlijk gespreid
waterschapsarchief/ overige overheid/
overige niet-overheid) en functie
(diensthoofd/afdelingshoofd/inventari-
sator/dienstverlener). De steekproef is
naar leeftijd onder te verdelen in drie
groepen: 40 jaar 11
40-45 jaar 15
45 jaar 15
De ondervraagden kregen vier gesloten
en één open vraag voorgelegd. De
resultaten zijn met de hand verwerkt
door medewerkers van Bureau
@stat.rating, een Gronings bureau
met een gevestigde reputatie op het
gebied van archi-statistisch onderzoek.
Hoezo verouderd?
Een ruime meerderheid van de onder
vraagden (tweederde) is het eens met
de stelling 'De Handleiding is verou
derd en toch nog bruikbaar'. Waar dat
oordeel op is gebaseerd mag Joost
weten, want evenzovelen zeggen de
Handleiding nooit te gebruiken. Een
verklaring voor deze merkwaardige
uitkomst ligt mogelijk in de opleiding
van de beroepsgroep van archivarissen.
In deze indringende fase aan het begin
van de loopbaan voltrekt zich het
socialisatieproces tot professioneel
archivaris. De adspirant-archivaris
raakt hier zozeer doordesemd met het
gedachtengoed van de 'founding
fathers' van de archivistiek dat nadien
het raadplegen van hun standaardwerk
vrijwel overbodig is. Het is natuurlijk
ook goed mogelijk dat de geënquêteer
den een sociaal wenselijk antwoord
gaven.
Stelling en kernbegrip
Aan nieuwe richtlijnen lijkt dringend
behoefte te bestaan. Maar liefst 80%
van de ondervraagden stemt volmon
dig in met de stelling 'De hedendaagse
archiefpraktijk heeft behoefte aan
nieuwe richtlijnen voor ordenen en
beschrijven'. De jongeren onder hen
(<40 jaar) zijn daarin meer uitgespro
ken dan de oudere leeftijdsgroepen:
alle jongeren op één na onderschrijven
deze stelling.
Slechts één van de ondervraagden
geeft ruiterlijk toe de Handleiding niet
te kennen, ruim de helft zegt haar
globaal tot redelijk goed te kennen.
Maar hoe grondig is die kennis?
Gevraagd naar één kernbegrip
struikelt bijna eenderde: ofwel zij
slagen niet er ook maar één te noemen,
ofwel zij komen niet verder dan een
term uit de titel van de Handleiding
('ordenen'). Tegelijkertijd is het
geruststellend dat de ruggengraat voor
het ordenen en beschrijven wordt
herkend door de overige onder
vraagden: een gelijke score van bijna
eenderde behalen de kernbegrippen
'respect voor de oude orde' en het
'herkomstbeginsel'. Enkelen tenslotte
noemen in dit verband de 'definitie
van archiefbescheiden'.
Stomverbaasd
Een statistisch significant verschil
levert alleen het onderscheid naar
leeftijd op. Alles bijeen genomen
oordelen jongeren het meest negatief
over de Handleidingde oudste groep
het meest positief. De overige variabe
len (geslacht, opleiding, werkkring)
zijn als onderscheidend criterium te
verwaarlozen.
<40 jaar 40-45 >45
jaar jaar
positief 15 6
neutraal 3 6 5
negatief 7 4 4
totaal 11 15 15
Het Archievenblad is stomverbaasd
over deze uitkomst. Hoe ouder de
archivaris, des te meer respect voor de
orde van de honderd jaar oude
honderd regels van MF&F. Het Bureau
@stat. rating hoeft niet te rekenen op
een vervolgopdracht. Een volgende
keer verwerken we de resultaten van
een enquête zelf wel!
102/9 NOVEMBER 1998
