Behoud
van bewegend beeld.
Filmconserveringeen vak
apart.
Het gaat daarbij dus juist niet om het be
houden van het oorspronkelijke object, maar
om de informatie. Je zou het kunnen verge
lijken met het verdoeken van een schilderij
Bibliotheek Studiecentrum
Nederlands Filmmuseum
32
door Charles Jeurgens
33
steden, waar men het laatste nieuws kon vernemen. Zij flo
reerden voor en na de Tweede Wereldoorlog tot de opkomst
van de televisie in de jaren zestig. Het NFM heeft ongeveer
22 blikken van 300 meter in de collectie die tot aan de rand
zijn gevuld met titels van films, wedstrijden en aankondigin
gen van speciale voorstellingen, niet interessant genoeg om
te conserveren. Maar daartussen bevonden zich ook leaders
van Cineac zelf die het laatste nieuws aankondigden, want
dat mocht men indertijd toch vooral niet missen. Van deze
typerende leaders selecteerden wij de beste kopieën en
stelden een rol 'Bits Pieces' samen om dit gedeelte van de
vertoningscultuur van de Cineacs veilig te stellen. De overige
zuiver typografische titels zijn gedigitaliseerd voor studie
doeleinden.
Simpelweg beeldschoon
Selectie op cinematografisch belang en/of artistieke kwaliteit
houdt in dat we onze ogen open houden voor alle soorten
filmmateriaal, ongeacht onderwerp of genre. Daartoe dwingt
de collectie ons ook: hij bevat weinig gerenommeerde
op cinematografische appreciatie selecteren van materiaal,
vinden we met name terug in de 'Bits Pieces'. Dit is een
reeks van fragmenten van meestal een minuut en zelden
geïdentificeerd, die in hun genummerde volgorde een bonte
verzameling zijn van curieuze, onbekende of onverwachte
stukjes filmgeschiedenis.
Een belangrijk verzameldomein van het NFM is de anima
tiefilm, een tak van de filmindustrie waarbij tekeningen of 3
dimensionale objecten worden gefotografeerd om met 24
afdrukken per seconde de illusie van bewegen te creeëren.
Volgens bronnen werd de eerste animatiefilm geproduceerd
in 1906 in Amerika. Meestal was hij ook hier een onderdeel
van het filmprogramma in de bioscoop totdat deze leeg
liepen in de jaren '60 en televisie de animatie overnam. Ik
denk dat het weinig uitleg nodig heeft dat de animatiefilm
cinematografische en artistieke kwaliteiten bezit. Muziek en
geluidseffecten spelen er een grote rol in; in het maakproces
komt muziek en geluid zelfs éérst en het beeld daarna.
Afhankelijk van nieuwe inzichten en onderzoeksresultaten is
het wellicht nodig om het NFM selectie- en conserveringsbe
Filmarchief van 52 miljoen meter en een prachtige museale collectie
oeuvres en meesterwerken, maar juist zeer veel onbekende,
korte en onvolledige films. Snippers die we met net zoveel
aandacht onder de cinematografische loep houden en conser
veren als ze de toets doorstaan. Ook als de maker onbekend
is of de herkomst duister, maar het filmmateriaal zo intrige
rend, verrassend of simpelweg beeldschoon is dat het naar
het oordeel van de toeschouwer een verrijking is van de
filmcultuur. De avontuurlijkheid van die visie, van dit zuiver
leid in de toekomst bij te stellen. Maar de lijn die we tot de
dag van vandaag volgen kan worden toegepast op zowel de
acetaatcollectie als de allernieuwste filmprodukties en
experimenten.
medewerkster filmheheer 'Nederlands Filmmuseum
Zoals Daidalos en Ikaros de eeuwige hunkering van de mens om te kunnen vliegen symboliseren, bestaat
er eenzelfde verlangen als het gaat om het streven de tijd in beelden te vangen. Sinds mensenheugenis
dienen de schilder- en tekenkunst als middel om gepasseerde momenten te vereeuwigen, maar pas met de
uitvinding van de fotografie, ruim 150 jaar geleden, leek de mens voor het eerst de tijd werkelijk te kun
nen vasthouden. Iets meer dan vijftig jaar later was hij zelfs in staat vele momenten achter elkaar vast te
leggen en opnieuw te tonen. De illusie van de opnieuw beleefde realiteit was geboren. Toen enkele decen
nia later ook het geluid kon worden gevangen en samen met het beeld worden weergegeven, beschikte de
mens over alle ingrediënten die nodig zijn om de beleefde werkelijkheid tot in het oneindige te kunnen
herhalen.
In Nederland zijn tal van instellingen
die films beheren en beschikbaar stel
len. Hieronder zijn gespecialiseerde
instellingen als het Nederlands Audio
visueel Archief (NAA) en het Neder
lands Filmmuseum (NFM), maar ook
vele archiefdiensten beheren naast
geschreven documenten av-bronnen,
waaronder films. Het is onbekend
papieren erfgoed veel filmmateriaal
verloren is gegaan. Volgens een
rapport van de Raad voor Cultuur is
veel nitraatfilm door brand verwoest,
uit angst ervoor vernietigd, wegge
gooid na de overgang van de stille film
naar de geluidsfilm of anderszins
verloren gegaan. Er zijn dus nogal wat
factoren in het spel die het streven om
hoeveel film- en geluidsopnamen in de
Nederlandse musea en archieven be
waard worden; het NAA start binnen
kort een grootscheepse inventarisatie
van film-, video- en geluidsopnamen
om inzicht te krijgen in de aard en
omvang van de gehele collectie in
Nederland en in de eventuele achter
standen bij de conservering (zie
Nieuws uit het Veld). Nu al is duide
lijk dat in vergelijking met het
wat ooit is vastgelegd tot in het
oneindige te herhalen behoorlijk
frustreren.
Cultuurhistorisch bewustzijn
Tegen het doelbewust weggooien van
films valt weinig anders te beginnen
dan het culturele belang ervan te
benadrukken. De rol van de publieke
omroepen in deze kwestie is in voor
gaande artikelen uitgebreid besproken.
Gelukkig drong in de jaren tachtig het
besef steeds meer door dat met weg
gooien een belangrijk deel van het
culturele erfgoed vernietigd werd.
Vanaf 1990 besloten omroepen steeds
vaker de originele uitzendband in het
Film- en Beeldbandarchief te depone
ren, soms aangemoedigd door het
beleid van het archief om omroepen
voor iedere ingeleverde volle Ampex-
band een lege band terug te geven.
Sinds 1992 legt het archief vooraf
geselecteerde televisieprogramma's
vast op archiefbanden. Jaarlijks groeit
het aantal bewaarde televisie-uren met
3400 en de totale collectie televisiema
teriaal bevat nu circa 30.000 uur film
en 95.000 videobanden.
Veilig opgeborgen
De films en filmfragmenten die in de
archiefbewaarplaatsen of musea belan
den met het doel ze voor de eeuwig
heid veilig te stellen, overleefden de
dreiging van vernietiging door weg
gooien dan wel, maar daarmee zijn ze
102/6 Augustus 1998
