Een
uni
Handleiding in het Bulgaars
PMOBOflGTBO
door Stefka Slavova-Petkova
26
27
Op 8 mei jl. ontving prof. dr. Eric Ketelaar, op bezoek in de Bulgaarse hoofdstad Sofia, uit handen van dr.
Stefka Slavova-Petkova een zeer zeldzaam exemplaar van de in 1912 in het Bulgaars verschenen editie van
de Handleiding voor het ordenen en beschrijven van archieven door Muller, Feith en Fruin. Een prachtig
geschenk voor de Archiefschool bij het honderdjarig bestaan van onze Handleiding. Stefka Petkova,
docent archivistiek aan de Universiteit van Sofia, zet de geschiedenis van deze nauwelijks bekende
Bulgaarse Handleiding uiteen.
In 1912 verscheen te Sofia bij de uit
geverij Nadezda 'Rukovodstvo za
klasirane u opisanie na arhivite': de
Bulgaarse editie van de beroemde
Handleiding voor het ordenen en be
schrijven door S. Muller, J.A. Feith en
R. Fruin (1898). In de literatuur wordt
deze uitgave in het Bulgaars nooit ge
noemd. Mij is althans geen enkele
verwijzing ernaar bekend. Indien ik
Dr S. Muiier Fr.. Dr fl. Feith et
Dr R. Fruin Th. Hz.
- <5
K/ifiCtfPRHE H onhCHHWE
HR flPXHBHTfe.
npfcSER-h tn-b 'ÜPEHCRH
UHWr-bp-b non-fa HmiEBb;
yiHTBOH Ui 1H Cè<J>. fivpm. fiS:
1« HHMDBHHK'b cipH B (t.
:a rHMUOSHO
ai. Cotf>nn
frangaise "(Paris, 1993, p. 20) de drie
vertalingen van het begin van de XXe
eeuw, die in het Duits, het Italiaans en
het Frans genoemd, naast de sedert
1940 verschenen vertalingen in het
Engels en in het Portugees.
Zelfs in Nederland lijkt het alsof men
niet beschikt over volledige gegevens
over vertalingen. Anders is niet ver-
klaarbaar dat het artikel van
E. Ketelaar, in de Miscella
nea Carlos Wijffels versche
nen (Archives et Bibliothè-
•- j ques de Belgique, t. LVII,
f nrl-2, 1987, p 255), dezelfde
vijf vertalingen opsomt die
wij ook in het Franse hand-
boek aantreffen.
De Bulgaarse vertaler Dimitri
1 Pop Iliev was geen archivaris,
C O <t' H S
netaTHkt» ..Hiuewii.v
1412 r.
met deze uitspraak enig auteur onrecht
aandoe, betreur ik dat ten zeerste. Wel
worden in nieuwe en complete hand
boeken zoals "La pratique archivistique
If maar leraar Frans. Hij ge
bruikte de Franse editie (door
Cuvelier en Stein), verschenen
I in 1910 bij A. de Jager in Den
Haag. Zelfs de in de Franse
l i editie door De Jager opgeno-
1 men advertentie voor de
Duitse editie van 1905 is in de
Bulgaarse uitgave overgeno
men. Het is mogelijk dat De
Jager zelf om commerciële
redenen een exemplaar heeft
gestuurd naar iemand in Bulgarije.
Ook is het mogelijk dat de voorberei
dingen voor het Congres te Brussel van
1910 een invloed hebben gehad. De
Nationale Bibliotheek van Bulgarije
(die tevens de Nationale Archieven
beheerde) werd in 1909 lid van het
Internationaal Instituut voor de Bi
bliografie. In augustus 1910 heeft deze
Bibliotheek haar hoofd conservator
dr Nicolas Mihof naar het congres in
Brussel gestuurd. Volgens het 'woord
vooraf van de Bulgaarse vertaler werd
de opdracht voor de vertaling bij hem
ingediend op 23 juni 1910.
De vertaling zelf was een initiatief van
Bulgaarse intellectuelen en niet van de
Nederlandse uitgever. De uitgave
werd opgedragen en betaald, zo zegt
de vertaler, door de directeur van de
Nationale Bank van Bulgarije, Christo
Tschakalov. Dit laatste feit is de basis
geweest van een nogal luchthartige
bewering dat de Bulgaarse bankiers
wilden terug kunnen vallen op richt
lijnen voor het beheer van hun dyna
mische archieven en de uitgave als het
ware per ongeluk in het werk hebben
gesteld (zie Maria Kouzmanova,
Historia na archivite i organizatia na
archivnoto delo v Bulgaria, Sofia,
1966, p. 43)
Zelf schetst de vertaler de onstaansge-
schiedenis in een breder kader. Hij
onderstreept in zijn inleiding dat het
hoofd van de Nationale Bank een "ver
lichte man" was die zich naast al zijn
werkzaamheden ook boog over de "do
cumentatie van ons kleine koninkrijk".
In werkelijkheid heersten in Bulgarije
in de eerste decennia van deze eeuw
hoge verwachtingen op archiefgebied.
Tal van door regeringen en parlemen
ten ingestelde commissies hebben
goede voorstellen voor archiefwetten
opgesteld. De bedoelde wetgeving
hield centralisatie in zoals die elders in
Europa al bestond. Zelfs maakte de
hoogleraar Dimitar Agoura een reis
naar Parijs om de opleiding van archi
varissen aan de Sorbonne te bestude
ren. De belangstelling voor archieven
was in het begin van de eeuw groot en
betrof niet alleen de dynamische
archieven.
Hetzelfde fenomeen deed zich trou
wens ook voor bij de vertaling en uit
gave van de Handleiding in het
Engels. In het voorwoord staat:
"American archives, long neglected,
are beginning to receive the attention
that their importance warrants.
Studies have been made of the
quantity and character of the records,
repositories haven been built, archival
agencies have been set up, and the
determined and fruitful movement is
under way to compensate for past
indifference (Manual for the
Arrangement and Description of
Archives, New York, 1940, p 5). De
uitgaven van de Handleiding en de
belangstelling ervoor correspondeerden
met werkelijke behoeftes.
De uitgave van de Handleiding in het
Bulgaars was aanvankelijk de enige
uitgave in het Slavisch. Een vertaling
in het Russisch (de meest gesproken
Slavische taal) volgde pas in 1931, op
basis van de Franse versie van de
Handleiding. Een getypt exemplaar is
nog te raadplegen in de bibliotheek
van het Instituut voor geschiedenis en
archivistiek in Moskou (MGIAI). Toch
was in de jaren '20 in Rusland de be
langstelling voor het Nederlandse
werk al flink aangewakkerd naar aan
leiding van de afkondiging van een
decreet betreffende centralisatie van de
archieven in Rusland (1 juni 1918).
Dit decreet en de opkomst van een net
van rijksarchieven waren de oorzaak
van diepgaande discussies over allerlei
problemen van de professie waaronder
die van de integriteit van de archief
fondsen. Naar aanleiding van één van
die discussies verscheen een uitgebreid
artikel van de hand van LA. Goloubt-
sov in het tijdschrift "Arhivnoe delo"
(1925, nr II, p 17-40; nr III-IV, p 82-
102) getiteld "De Nederlandse archi
varissen en de problematiek ordenen
en beschrijven". De analyse van de
Handleiding was voorzien van vertaal
de passages. In de Russische literatuur
opgaven betreffende de geschiedenis
van de archivistiek werden voortaan
citaten uit de Handleiding genoemd
met verwijzing naar het artikel van
Goloubtsov.
Het is evident dat er zich enkele pro
blemen voor deden met deze vertaling
zoals dat trouwens ook het geval was
geweest met alle andere vertalingen.
De Franse uitgave van Jos. Cuvelier en
Henri Stein meldt ook in zijn 'woord
vooraf"In de hiervolgende vertaling
zal men enkele technische termen
tegenkomen, echte neologismen,
onbekend in de Franse terminologie en
vreemd klinkend voor de Franse lezer.
Na ampele overweging heeft men
besloten de termen te handhaven
ondanks bezwaren, omdat die termen
uit het Nederlands geen Franse
equivalent kennen. Het was niet mo
gelijk om op een andere manier de
oorspronkelijke gedachte van de
auteurs van de Handleiding weer te
geven". De vertaling in het Bulgaars
van de Handleiding heeft een eerste,
nog bescheiden, woordenboek van de
archivistische terminologie in Bulgarije
mogelijk gemaakt. De bladzijden 187
tot 190 (op 2 kolommen) bevatten een
"Lijst van weinig bekende en moeilijke
woorden uit de Handleiding met hun
betekenis". Niet alleen zijn hierin ter
men als polder, rubriek, ex officio,
pièce, röle verklaard en gedefinieerd,
ze kregen ook voor het eerst een equi
valent in cyrillisch schrift. Zo hebben
alle vertalingen van de Handleiding,
de Bulgaarse inbegrepen, een enorme
invloed gehad op de archivistische ter
minologie, alsmede op de standaardisa
tie van de archivistische basisbegrip
pen, waardoor de communicatie op dat
gebied tussen landen verbeterd is.
In de heruitgave van dit artikel, in zijn
'The Archival Image. Collected essays'
(Hilversum 1997) noemt Ketelaar op
p. 43 wel de Bulgaarse vertaling uit
1912 en de Chinese uit 1959.
Vertaling/bewerking: drs. S. Maarschalkerweerd, prof. dr. F.C.J. Ketelaar
102/4 JUNI 1998
