Repertorium 100 Jaargangen Nederlands Archievenblad
1892-1996 op CD-ROM.
nederlands
archieven
blad
Alan Lemmers, Techniek op schaal. Modellen en het tech
nologiebeleid van de Marine 1725-1885. De Bataafsche Leeuw
Amsterdam, 1996, 392 p., ill. ISBN 90.6707.423.3. fl. 56,-.
33
historische uitweidingen zoals over het
kadaster en paleografie. Wetenswaar
digheden die voor het verrichten van
onderzoek slechts in enkele gevallen
van praktisch nut zijn. Uitgebreid
aandacht krijgen ook de inschrijfproce-
dures en huisregels van de archief
diensten, des te opmerkelijker daar in
het hoofdstuk over literatuuronderzoek
met geen woord wordt gerept over
dergelijke regels in bibliotheken. Dat
wekt bijna de suggestie dat archieven
alles bij elkaar toch wel heel aparte
instellingen vormen!
De verklaring ligt in het overschrijven
van bovengenoemde Archief*wijzer
Helaas heeft het gebruik van deze
publicatie de auteurs niet voor enkele
missers behoed. Na vermeld te hebben
dat het woord archief zowel een
archiefbewaarplaats aanduidt als een
archief in de zin die de archieftermi
nologie eraan geeft, vervolgen zij: "in
de derde betekenis wordt het woord
archief gebruikt om een verzameling of
collectie papier aan te duiden die door
één persoon of instelling is verzameld:
het archief van het gemeentebestuur X
of van de vereniging Y' (p. 52). De
beginnende vrijetijdshistoricus staat
daarmee meteen weer op het verkeerde
been. En ook valt af te dingen op de
bewering dat alleen sprake is van een
gemeentearchief als we te maken
hebben met een "zelfstandige dienst
met een gemeentearchivaris aan het
hoofd" (p. 53). Als dat letterlijk waar
was, zou Den Haag bijvoorbeeld allang
geen gemeentearchief meer hebben.
Ondanks deze kritische kanttekeningen
- waaraan ik nog best het een en ander
kan toevoegen - moeten we blij zijn dat
de Zuid-Hollandse amateur-historicus
thans beschikt over een handzaam en
prettig leesbaar werkje met een over
zicht van de belangrijkste zaken waar
mee hij bij historisch onderzoek
rekening moet houden. Dat het slechts
een aanzet vormt en dat vaardigheden
in de praktijk of met een cursus moeten
worden ontwikkeld, kan wellicht
worden onderstreept in het voorwoord
van een volgende (verbeterde) druk.
Kees Stal
In de jaren '70 zag een uitgebreid
gedrukt repertorium op het 'Neder
lands Archievenblad' het licht. Deze
index is aangevuld tot 1996 en in
1997 op CD-ROM gezet. Als we de
elektronische toegang op de CD-ROM
moeten geloven, verscheen er van het
gedrukte repertorium nooit een be
spreking in het Nederlands Archieven-
Repertorium
ioo Jaargangen
Nederlands
Archievenblad
1892-1996 au CD-ROM
blad. Van de digitale versie zal wél een
recensie in het Archievenblad verschij
nen. Waarschijnlijk alleen maar omdat
het opslagmedium nieuw is. Het staat
er ook nog zo duidelijk op: 'Reperto
rium op CD-ROM'. Ik realiseer me
dat als het er niet expliciet op staat, we
er nog steeds van uitgaan dat een
publicatie op papier is verschenen.
Hoewel overbodig, toch handig als de
CD-ROM in een catalogus belandt. Je
kunt dan aan de titel zien welk
opslagmedium gebruikt is.
De CD-ROM ziet er aan de buitenkant
verzorgd uit. Zowel het schijfje zelf als
de gedrukte bijsluiter zijn professioneel
vormgegeven en complementair aan
elkaar. Het installeren van het zoek
programma en de indexen is een fluitje
van een cent. Het installatieproces
wordt duidelijk uitgelegd op de laatste
bladzijden van de bijsluiter.
De applicatie zelf is een teleurstelling. Er
is weinig zorg besteed aan de vormge
ving van de schermen. Een menubalk
ontbreekt volledig en knoppen en tekst
zijn op een rommelige manier aange
bracht. Het hoofdscherm heeft 5 knop
pen. Door op de knop 'Inhoud CD-
ROM' te klikken wordt duidelijk dat
het verschijnen van de 100ste jaargang
van het Nederlands Archievenblad de
aanleiding is om de CD-ROM uit te
brengen. Achter de tweede knop be
vindt zich algemene informatie over de
KV AN. Een digitale folder dus.
De derde knop 'Zoeken in het reperto
rium' is natuurlijk belangrijk. Nu kun
nen we hopelijk alle voordelen van een
elektronisch overzicht gebruiken en
zijn we van de 'lineaire dwangbuis' van
een gedrukte publicatie verlost. Dit
blijkt inderdaad zo te zijn. Typ maar
wat in en het programma gaat zoeken.
Alle gangbare zoektechnieken zijn
beschikbaar: vrij zoeken, booleans (OR
AND), binnen een veld (alleen het
veld 'jaargang' is beschikbaar), delen
van woorden (jokers), etc. De rubrieks
benamingen die in het gedrukte
repertorium voorkomen zijn ook
geïndexeerd; dat leidt er toe dat een
zoekactie met bijvoorbeeld de term
'België' onder meer het volgende
antwoord geeft:
Verslagen van de Brabantse archivaris-
sendagen door J.M.F. IJseling c.s.
[64], 52, 144, [65], 176-178, [68],
114, [69], 223-224, [71], 213-215,
[72], 154-158, [74], 5-35, [75], 52-
57, [76], 52, 279-282, [78], 152-155,
[82], 60-64,[83], 54-58 [84], 151-
153, [86], 85-88, [87], 78-81.
Hoewel de inhoud van dit lemma niet
helemaal abracadabra is (jaargang
tussen vierkante haken, gevolgd door
bladzijden), komt deze presentatie
slordig over. Moeilijker verklaarbaar is
87e jaargang 1983
waarom het zoeken naar bijvoorbeeld
'IJseling' dit antwoord oplevert:
Henderikx, P.A. De Lek en de
Hollandse IJsel in de vroege middel
eeuwen. Jaargang 84, pagina's 229-
247.
In het resultaatscherm is in het veld
'auteur' nooit meteen de schrijver van
het artikel te vinden. De schuifbalk
moet daar even voor opschuiven.
Je kunt zelfs op lidwoorden zoeken.
Het systeem meldt dan altijd dat er
100 artikelen zijn gevonden die 'vol
doen aan de zoekterm'. Dit zijn er
natuurlijk veel meer. Waarom geeft
het systeem niet het werkelijke aantal
keren dat de zoekterm voorkomt? Nog
beter zou het zijn als er een 'ruiswoor
denlijst' toegevoegd was waarop niet
gezocht kan worden. Uiteraard horen
lidwoorden in deze lijst thuis.
Om de CD-ROM verder te vullen zijn
er ook digitale fotokopieën -ook wel
images genoemd- opgenomen. Images
nemen relatief veel opslagruimte in
beslag. Van de 991 bestanden die op
de CD-ROM staan, zijn er maar liefst
930 in image-vorm. Het grootste deel
bestaat uit 100 jaarredes. Deze zijn
alleen op jaartal toegankelijk. Hoewel
de images van de jaarredes goed lees
baar zijn, blijven de sporadisch voorko
mende grafische gedeelten kwalitatief
onder de maat. Daarnaast zijn er 11
digitale zwart-wit foto's van gewichtig
kijkende mannen, die waarschijnlijk
iets met het Nederlands Archiefwezen
te maken hebben.
Toch smaakt de CD-ROM naar meer.
Bijna alle mogelijkheden die een
elektronische publicatie kan bieden
zijn beschikbaar. Soms wat verstopt,
maar toch... Het is natuurlijk handig
om alle auteurs en titels van artikelen
ooit verschenen in het Archievenblad
onder de knop te hebben, maar het is
nog veel mooier als de artikelen zelf te
zien zouden zijn. Herstructureren en
digitaliseren van de teksten is echter
een niet te onderschatten 'detail'. De
kosten van gegevensstructurering en
digitalisering kunnen een veelvoud zijn
van de kosten voor systeemontwikke
ling en CD-ROM vermenigvuldiging.
Maar je kunt het beter goed doen of
anders helemaal niet. Wellicht gaat
van het repertorium op CD-ROM een
emancipatorische werking uit en kan
zij een bijdrage leveren aan de tot
standkoming van nog meer en betere
digitale gegevensontsluitingstech
nieken.
René van Horik
Nederlands Instituut voor
Wetenschappelijke Informatiediensten
Leiden
Techniek op schaal is een bijzonder boek.
Het is namelijk de eerste wetenschap
pelijke studie die gewijd is aan een
collectie van ruim 1.600 voornamelijk
technische modellen, waaronder veel
scheepsmodellen. Deze collectie, de
zogenaamde 'Marinemodellenkamer' -
want daarover gaat het boek - bevindt
zich sinds 1889 in het Rijksmuseum.
De kiem van de verzameling werd
gelegd door J.P. Asmus, die als
equipagemeester werkzaam was op het
Marine-etablissement in Amsterdam.
Dit complex van scheepswerf en
gebouwen ligt aan het Oosterdok en
bestaat tegenwoordig uit het markante
gebouw 's Lands Zeemagazijn (nu het
Nederlands Scheepvaartmuseum) en
de huidige Marinekazerne aan de
Kattenburgerstraat.
De modellen stammen hoofdzakelijk
uit de periode 1725-1885, enkele
scheepsmodellen zijn ouder en dateren
uit de 17de eeuw. De meeste modellen
werden vervaardigd om nieuwe
technische kennis vast te leggen. De
onderwerpen betreffen de bouw en
reparatie van oorlogsschepen, voortstu
wing, ontwikkeling van het geschut,
kustverdediging, seinwezen en diverse
andere onderwerpen die van belang
waren voor de Nederlandse defensie
ter zee. Na de overbrenging naar het
Rijksmuseum leidde de collectie een
kwijnend bestaan in het museumde
pot, wat leidde tot aanzienlijke schade.
Een aantal jaren geleden kwam de col
lectie gelukkig opnieuw in de belang
stelling te staan, mede als gevolg voor
de toenemende belangstelling voor
101/1 januari/februari 1998
