JEZET INTERNATIONAL BvbA
Een grootschalige berging van 170.000 stuks
Chinees export-porselein en 127 staafjes goud
in een paar maanden tijd volgde, zonder dat
enig archeologisch onderzoek werd verricht
Na een afweging van kosten en haten
besloten de opdrachtgevers uiteindelijk om
verder af te zien van hergingspogingen
CONSERVATION ENGINEERS
"PLANORAMA"® Archiefkasten en -modules.
Verkoopadres:
SIMBA ALUMINIUM B.V. - Postbus 235 - 4730 AE OUDENBOSCH
Telefoon 0165-320242/44 - Fax 0165-320262
- Deze archiefkasten en -modules worden geproduceerd van onderhoudsvrij,
geanodiseerd aluminium, in elke breedtemaat (max. 6 mtr.), dieptemaat (max. 2.5 mtr.) en
hoogtemaat!
- De laden van deze kasten en modules zijn verkrijgbaar in de hoogtematen: 10, 20, 30,
53, 64, 75, 86, 97, 108, 119, 130, 174, 218, 262, 306, 350, 526 en 570 mm.
Voor meer informatie hierover kunt U kontakt met ons opnemen.
- Ook voor de bodems van deze laden kunt U een keuze maken uit
diverse diktes en inerte materialen.
42,
3300 retourreizen ondernamen. Tij
dens deze overtochten zijn meer dan
250 schepen verloren gegaan. Daar
naast werden veel schepen ingezet op
de intra-Aziatische vaart, waarbij er
ook tientallen schipbreuk leden. De zes
kamers waaruit de VOC bestond
(Amsterdam, Delft, Enkhuizen,
Hoorn, Rotterdam en Zeeland) en de
Heren Zeventien, die de hoofddirectie
vormden, beheerden ieder hun eigen
archieven. Daarnaast arriveerden
jaarlijks vanuit Azië en Kaap de Goede
Hoop vele meters archief, bestaande
uit journalen, missiven, resoluties,
scheepssoldijboeken, monsterrolen
VOC was in 1983 nog niet voorhan
den2, maar de inhoud van de 1200
meter aan archieven was al wel gro
tendeels geordend en beschreven door
mevrouw Meilink-Roelofsz.
Goudmijnen op de zeebodem
Met behulp van onze getranscibeerde
en in het Engels vertaalde beschrijving
van het vergaan in 1727 van het met
tin en ivoor geladen VOC-schip
Risclamontdekte Hatcher in december
1983 daadwerkelijk een wrak voor de
Maleise kust. Dit succes vormde aan-
etcetera. Voor de geschiedenis van de
Nederlanders in Azië en van veel
Aziatische landen zelf vormen deze
series 'overgekomen brieven en pa
pieren' de belangrijkste bron voor
onderzoek. Zij geven een beeld van de
handel en het leven in de diverse fac
torijen, de contacten met de plaatse
lijke machthebbers en bevolking en
het netwerk van de VOC tussen de
verschillende landen. De inhoudsopga
ven van deze ingekomen series zijn op
initiatief van inventarisator mevrouw
Meilink- Roelofsz uitgetypt en in
totaal 35 delen gebundeld. De meeste
zijn samengesteld aan de hand van de
oorspronkelijke inhoudslijsten en
geven een beschrijving van ieder docu
ment afzonderlijk. Voor naar plaats en
tijd goed afgebakende onderwerpen of
gebeurtenissen, zoals het vergaan van
een bepaald schip waarvan naam,
plaats en jaartal bekend zijn, vormen
zij een goede ingang. De gebundelde
inventaris van de archieven van de
leiding om ons nader onderzoek te
laten verrichten naar een ander in het
archief gevonden wrak, de Geldermal
sen. Dit schip was, afkomstig uit China
en geladen met onder andere thee,
zijde en porselein tegen een toenmalige
waarde van 714.963:2:8 en met 147
staafjes goud, op 3 januari 1752 op een
rif tussen Singapore en het eiland
Banka gelopen en gezonken. Van de
112 opvarenden wisten er 32 de ramp
te overleven en Batavia te bereiken.
Hun relaas, opgetekend in de 'overge
komen brieven en papieren', vermeldt
dat het schip vermoedelijk op de
zogenaamde 'Geldria's Droogte' lek
gestoten was en eenmaal weer in open
zee ten onder gegaan. In de archieven
van de VOC konden we van de
Geldermalsen onder meer de bouw, de
heenreis naar en alle reizen in Azië, het
verblijf in China, de exacte beschrij
ving van de lading, de namen van de
opvarenden en de gekozen route
achterhalen. Voor de bepaling van de
exacte vindplaats bleken twee, later
zelfs drie verslagen aanwezig te zijn'.
Een zoektocht in de zomer van 1984
op het rif 'Geldria's Droogte' leverde
Hatcher niet de Geldermalsenmaar het
wrak van een Chinese jonk uit rond
1640 op. Van de zeebodem kwamen
Porcelein van de 'Geldermalsenzoals
(foto: Christie's Amsterdam)
aangetroffen door de bergers op de bodem van de Zuid-Chinese Zee
2. De archieven van de Verenigde Oostindische CompagnieThe Archives of the Dutch East India Company (1602-1795), eds. R. Raben en J.C.M.
Pennings, Den Haag 1992
zie voor de geschiedenis van de GeldermalsenC.J.A. Jörg, The Geldermalsen .History and PorcelainGroningen 1986.
duizenden stuks porselein die bij vei
ling meerdere miljoenen opbrachten.
Met dit geld was Hatcher in staat
verbeterde apparatuur aan te schaffen
en in de zomer van 1985 de zeilroute
van de Geldermalsen te volgen en het
wrak op het rif Stellingwerf in de
Riouw-archipel in de Zuid-Chinese zee
te lokaliseren. Een grootschalige
berging van 170.000 stuks Chinees
export-porselein en 127 staafjes goud
in een paar maanden tijd volgde,
zonder dat enig archeologisch onder
zoek werd verricht. Eenmaal in Neder
land weigerde Hatcher gegevens over
het schip en de exacte vindplaats te
verstrekken en bewees daarmee niet
geïnteresseerd te zijn in de door hem
opgespoorde Oostindivaarders, maar
uitsluitend in de waarde van hun
lading4.
Kosten en baten
In 1995 werd ik opnieuw benaderd om
voor een internationaal offshorebedrijf
archiefonderzoek te doen in het VOC-
archief. Het bedrijf was benieuwd of er
in de Aziatische wateren niet nog een
aantal wrakken zouden liggen om met
behulp van moderne bergingstechnie
ken te bergen. De opbrengst van de
lading en de publiciteit daaromheen
zouden de te maken kosten wel
dekken. Gezien de ervaringen met
Hatcher werd bedongen dat eventuele
bergingen op een archeologisch
verantwoorde wijze verricht zouden
worden. Inmiddels waren we dus tien
jaar verder en was het VOC-archief
nog beter toegankelijk geworden door
het verschijnen van de inventaris en de
verfilming van een groot deel van de
bescheiden. Ook het gebruik van de
computer bood me de mogelijkheid
om in een relatief korte tijd alle
informatie uit de jaren '80 in een
spreadsheet te zetten en met nieuwe
gegevens aan te vullen. In totaal 292
vergane schepen zijn ingevoerd en
geselecteerd op regio, mogelijke lading
en de aanwezige bronnen. Hieruit
kwamen 49 schepen tevoorschijn die
wat betreft ligging en archeologische
en commerciële waarde interessant
leken. Na uitgebreid onderzoek
maakte ik van 23 een rapport. Geen
van deze schepen had echter de
gewenste 'miljoenenlading' aan boord.
Na een afweging van kosten en baten
besloten de opdrachtgevers uiteindelijk
om verder af te zien van bergingspo
gingen. En een eventuele kostbare,
archeologische berging zag men al
helemaal niet zitten.
In die periode vond de de Britse mari
tiem archeoloog Mensun Bound het
wrak van het VOC-schip Nassau bij
Maleisië. Een bewijs dat er gelukkig
ook nog steeds wrakken gezocht
worden waarbij niet de commerciële
belangen voorop staan.
1 zie hierover onder andere een cahier uitgegeven door de Nederlandse Museumvereniging te Amsterdam, getiteld: Plundering, of verrijking
van de scheepvaartgeschiedenis?Amsterdam 1987.
