Ammassalik staan de
geweren naast de ingang van
het archiefdepot
ln 1970 hlies een zware storm het gemeentehuis
omver. Hierbij verdween het toen nog jonge archief
van de gemeente. Dat betekent niet dat daarmee
ook het verleden van Ammassalik is weggeblazen
Door Elio Pelzers
18
19
Archiefvorming in een Groenlandse gemeente
De dossiervorming ziet er op het eerste gezicht perfect uit. Er zijn gevorderde plannen om documenten te
scannen en een digitaal archief te starten. Dit verwacht je niet op zon afgelegen plek in de arctische
wereld van Groenland, waar in de zomer reusachtige ijsbergen in de baai drijven en zo nu en dan onge
node ijsberen worden geschoten. Wie verwacht dat Groenland een Derde Wereldland is, komt -ook op het
terrein van de archiefvorming- bedrogen uit.
De gemeente Ammassalik, gelegen aan de oostkust van
Groenland en wat betreft omvang vijf maal groter dan
Denemarken, is één van de achtien gemeenten van het land,
dat met zijn home rule status een geïntegreerd deel van Dene
marken is. De gemeente bestaat uit het dorp Ammassalik en
een zevental gehuchten. Het aantal inwoners is voor Neder
landse begrippen zeer beperkt. Op 1 januari 1997 woonden
er bijna 3000 mensen in de gemeente,
Het gemeentehuis
A mmassalik op Groenland
waarvan meer dan de helft in het dorp. Officieel werd de
gemeente in 1963 ingesteld, maar de Eskimogemeenschap -
de Groenlanders preferen de naam Inuits boven Eskimo's-
was al veel langer aanwezig. Rond 1884 kwam de inheemse
bevolking hier voor het eerst in aanraking met westerlingen,
toen een Deense expeditie, op zoek naar bewoningsresten
van Vikings, hun aanwezigheid opmerkte. De Denen troffen
destijds zo n 400 Inuits aan, die hoofdzakelijk leefden van de
jacht op zeehonden en visserij. Thans leven veel inwoners
van Ammassalik nog steeds van dezelfde activiteiten, zij het
met sterk gemoderniseerde middelen. Hoewel daarnaast
aanzienlijk wat mensen werk vinden in de dienstverlening en
bij de overheid, komt er veel werkeloosheid voor. In het dorp
met de kleurrijke houten huisjes klitten de jongeren op
pleintjes verveeld bijelkaar en zitten volwassenen schijnbaar
doelloos langs de straat. Achter de gekleurde wanden speelt
het werkelijke leven zich af, waar een toerist alleen maar
naar kan gissen.
Zware storm
Het poolweer kan aan de oostkust van Groenland sterk en
snel variëren en is zelfs op het archiefbeheer van doorslag
gevende invloed. In 1970 blies een zware storm het ge
meentehuis omver. Hierbij verdween het toen nog jonge
archief van de gemeente. Dat betekent niet dat daarmee ook
het verleden van Ammassalik is weggeblazen. Er is er veel
historisch onderzoeksmateriaal over Ammassalik voorhan
den. Zo hebben bijvoorbeeld Parijse onderzoekers hier in het
verleden omvangrijk etnografisch onderzoek gedaan. In het
streekmusueum Tasiilap Katersugaasivia), dat in de oude
kerk gevestigd is, bevinden zich talrijke oude voorwerpen en
foto's uit de regio, deels afkomstig van expedities en het
Arktisk Institut in Kopenhagen. Frede Duvander, vice-
gemeentesecretaris, die mij tijdens mijn bezoek aan de
gemeente te woord staat en rondleidt, vermoedt dat de
lokale kerk, de openbare school en het hospitaal oudere
archiefbescheiden dan de gemeente bezitten.Tegenwoordig
is het archief van de gemeente veilig en verantwoord
opgeborgen in een kelderdepot in het gemeentehuis dat
dateert uit 1990. De archiefruimte is via een wenteltrap
bereikbaar. In een hoek naast de depotdeur staan tijdens
mijn bezoek twee geweren. Duvander merkt op dat deze
geweren niet van de archiefbeheerder zijn, maar van de
gemeentelijke hondenvanger. De Inuits gebruiken op grote
schaal honden om tijdens het lange winterseizoen sleeën te
Ajukutooq met zijn vrouwen en kinderen voor hun tent in het Ammassalik
District, juli 1906. (foto: W. Thalbitzer, Danish Polar Institut nr. Al 7804)
trekken. De trekhonden liggen tijdens de zomer aangelijnd
binnen de bebouwde kom, waar ze een onmisbaar en vast
onderdeel zijn van het dorpsbeeld. Ook auditief zijn ze niet
te missen. De op wolven gelijkende honden kunnen soms
secondenlang angstaanjagend huilen.
Geen praktisch nut
Het oud archief van de gemeente is nog niet overgedragen
aan het Nunatta Katersugaasivia Allagaateqarfialuhet Groen
landse Nationale Museum en Archief, dat zich in de hoofd
stad Nuuk, gelegen aan de westkust, bevindt. Volgens het
Statistical Yearbook of Greenland 1997 worden historische
documenten van overheids- en andere publieke instellingen
pas aan het Nationale Museum en Archief overgedragen als
ze geen praktisch nut meer
hebben. De bescheiden
moeten hun betekenis
voor de lopende administratie
van de betreffende instellingen
op het moment van overdracht
verloren hebben. Het transport
van het archief van de gemeen
te naar de hoofdstad gebeurt
hoogstwaarschijnlijk per vliegtuig of boot, omdat vervoer
over land per trein, auto of hondenslee uitgesloten is. De
centrale archiefdienst in de hoofdstad Nuuk heeft een stevige
vinger in de archivistische pap van de Groenlandse gemeen
ten. De gemeenten zijn gebonden aan door het Nationale
Museum en Archief opgestelde regels voor het archiefbeheer.
Deze regels schrijven ook een belangrijk deel van de dynami
sche archief-vorming voor. Een dergelijk centralistisch
archiefregime komt in meer Noordatlandsche landen voor.
De landelijke archiefdienst inspecteert de archieven van de
gemeenten geregeld om de toepassing van zijn regels te
controleren. Duvander zegt dat de inspecties niet vaak plaats
vinden. Tijdens zijn 13-jarige carrière in Ammassalik kan
hij zich twee inspecties herinneren. Het Nationale Museum
en Archief heeft zijn regels en opvattingen gebundeld in
enkele brochures, die in twee talen zijn gepubliceerd: in het
Groenlands en het Deens. Het Deens is de bestuurstaal. In
Ammassalik is de burgemeester een Inuit; de hoogste
ambtenaren zijn vaak Denen.
Verrast
A.J.M. den Teuling had, zo schreef hij in 1994 in het Neder
lands Archievenbladde indruk dat het koloniale verleden van
Groenland op het terrein van de archiefvorming heeft geleid
tot een achterstand ten opzicht van andere delen van het
Deense koninkrijk. Tijdens mijn bezoek aan de gemeente
Ammassalik ben ik verrast -ik geef toe dat het een vluchtig
bezoek was- door de zichtbaar smetteloze dossiervorming en
de modern ogende plannen. De dossiers van de centrale
bestuurdienst van de gemeente zijn opgeborgen in speciaal
ontworpen formulierachtige omslagen, waarop veel ruimte
aanwezig is voor archivistische informatie. De bescheiden in
de enkele dossiers die Duvander mij laat zien, zijn los gebor
gen in op archiefcode weggezette bundels van hanteerbare
omvang. Na verloop van tijd komen de dossiers in zuurvrije
dozen op vaste metalen stellingen in het depot terecht. Via
een dossierinventaris blijven ze toegankelijk. Selectie en ver
nietiging van gemeentelijke bescheiden gebeurt op planma
tige en systematische wijze en is gebaseerd op een selectie
lijst die uitgaat van categorieën documenten. De selectielijst
somt opvallend vaak het bewaren van voorbeeldmateriaal
op. Zo dienen bepaalde financiële bescheiden om de vijf jaren
integraal bewaard te blijven. Voor andere categorieën geldt
weer dat sommige gemeenten verplicht zijn ze volledig te
bewaren. Zo mogen Ammassalik en drie andere gemeenten
bijvoorbeeld correpondentie over het bevolkingsregister niet
vernietigen. In een land met maar 55.000 inwoners kan men
dit principe zonder al te veel problemen toepassen.
Plannen voor de toekomst
Duvander, die als vice-kommunaldirektor ook leiding geeft aan
de post- en archiefafdeling, weet precies aan te geven waar
de digitale documentaire informatievoorziening in zijn ge-
100/8 oktober 1997
