Ove\
Jheid
in commercie
door Joyce Pennings en Elio Pelzers
Mensen
26
27
Eind 1995 stelde de werkgeversorganisatie VNO-NCW de toenemende problematiek van oneerlijke con
currentie door commerciële activiteiten van de overheid publiekelijk ter diskussie. Dit veroorzaakte een
stroom van klachten bij het VNO-NCW onder andere over archiefdiensten van overheden. Ondertussen
stelde minister Wijers van Economische Zaken een werkgroep Markt en Overheid in die onlangs advies
C. Noordam
Waarschijnlijk als één van de eerste Ne
derlandse archieforganisaties van de over
heid verricht het Gemeentearchief Amster
dam sinds de jaren tachtig commercieel
werk op het gebied van archiefbeheer.
Deze activiteiten zijn ondergebracht bij de
afdeling Inspectie, Registratuur en Acqui
sitie, een afdeling die het -met Noordam
aan het hoofd-duidelijk voor de wind
gaat. Om welk soort werk gaat het?
Het archiefburo Voorzee D.T.S. Waalwijk is
een van de vele archiefbewerkingsbureau's in
het zuiden des lands. Er werken acht mensen.
De helft van de archieven die worden bewerkt,
betreffen dynamische en semistatische archieven
van de overheid. Wat vindt archivaris en
teamleider M.J. Voorzee van het commercieel
bewerken van archieven door openbare
archiefdiensten
M.J. Voorzee
"Dat kan zijn de detachering bij de registraturen van ge
meentelijke diensten, schoningswerkzaamheden in semi
statische archieven en dergelijke. Deze activiteiten zijn
ontstaan naar aanleiding van gemeentelijke reorganisaties,
zoals de decentralisatie sinds 1981. De afdeling begon met
twee mensen en we zijn nu met meer dan vijftien!" De kri
tiek van het bedrijfsleven trekt Noordam zich niet al te zeer
aan. Hij meent dat Amsterdam het netjes heeft geregeld:
"Wij brengen onze klanten van buiten Amsterdam BTW in
rekening. Ik zou het onzuiver vinden als dat niet gebeurde,
maar binnen het gemeentelijk apparaat hoeft dat niet. In
1995 heeft de fiscus ons op dit punt doorgelicht en hele
maal in orde bevonden." Noordam zegt verder dat het
gemeentearchief niet met belastinggelden commercieel
werk verricht. "Wij hebben dat strikt gescheiden. Het
personeel op de commerciële projecten verdient er zijn eigen
salaris. Dat komt dus niet ten laste van de gemeentelijke
begroting. Ook zaken als opleiding, computers, zelfs de
huur van het gedeelte van het gebouw waarin zij werken
komen ten laste van die projecten." De projectmedewerkers
zijn in dienst van de gemeente en dus ambtenaar. "Ik denk
dat wij een redelijke set arbeidsvoorwaarden bieden die het
zelfde zijn als die van andere ambtenaren in Amsterdam.
Men kan bij ons tot drie schalen doorlopen." Tot slot bena
drukt Noordam dat er in personele zin een strikte scheiding
bestaat tussen inspectie- en projectwerkzaamheden.
"In Brabant zijn er ook openbare archiefdiensten die op hun
begroting inkomsten opvoeren voor het commercieel be
werken van archieven. Deze markt is blijkbaar interessant;
er komen steeds meer instellingen die een graantje proberen
mee te pikken. Binnen de wereld van particuliere archief-
bewerkingsbureau's is de discussie over het commercieel
werken van de overheid dan ook actueel.
In principe mag de overheid van mij de markt wel op, als ze
dat maar onder gelijke voorwaarden doet als particulieren.
Zo berekent de overheid vaak geen omzetbelasting. Verder
zou ik graag zien dat grote bewerkingsprojecten openbaar
worden aanbesteed. Een project als dat van de bewerking
van het archief van de Nederlandse Spoorwegen had bij
voorbeeld openbaar aanbesteed moeten worden. Het is mij
wel eens opgevallen dat men bij openbare archiefdiensten
soms al is geïnformeerd over de offertes van particuliere
bureau's. Daardoor is er geen sprake meer van eerlijke con
currentie als zo'n dienst besluit zelf zo'n project te gaan uit
voeren. Hier speelt de mijns inziens ontoelaatbare verstren
geling van twee functies - die van inspecteur en die van
commerciële archiefbewerker - een belangrijke rol. Ten
slotte zou het juist zijn als iedereen die zich op deze markt
begeeft, werkt volgens van te voren vastgelegde normen.
Zo worden wij bij het bewerken van semistatische archieven
van de overheid geacht de richtlijnen van het LOPAI te
hanteren."
uitbracht. De werkgroep stelt voor dat overheidsinstellingen hun commerciële
activiteiten minstens onder gelijke marktcondities aanbieden, maar eigenlijk
zouden moeten afstoten of privatiseren.
Het Archievenblad vroeg enige betrokkenen om hun mening.
P. Janssen
De bezorgdheid van de het VNO-NCW
betrof dus ook werkzaamheden van archief
diensten van overheden. Door zich met
commerciële dienstverlening bezig te houden
concurreren zij in toenemende mate en op
oneerlijke wijze met de particuliere onderne
mer. Peter Janssen, secretaris economische
zaken van het VNO-NCW verwoordt het
standpunt vanuit de benadeelde onderne
merszijde en ondersteunt het advies van de
werkgroep Markt en Overheid.
"De overheid heeft vanuit haar nutstaak een aantal voorde
len waarover de marktsector niet beschikt. Die voordelen
worden bijna per definitie ook gebruikt bij de commerciële
activiteiten, waardoor er geen evenwichtige verhoudingen
op de markt zijn. Dat betekent oneerlijke concurentie. Het
gaat om fiscale bevoordeling en gedwongen winkelnering.
Daarmee bedoel ik dat de nutstaak en vaak ook de commer
ciële taak aan de overheidsorganisatie voorbehouden wor
den. De particuliere onderneming komt daardoor niet eens
tot een fatsoenlijke aanbesteding, omdat ze niet gevraagd
wordt. Verder zijn subsidies en het gebruiken van alle fa
ciliteiten door overheidsdiensten vanuit de nutszaak ook
bestemd voor de commerciële dienstverlening. Janssen
heeft ook kritiek op het combineren van controlerende en
uitvoerende taken door de overheid. Dit laatste raakt de
archiefinspecties. De werkgroep Markt en Overheid onder
voorzitterschap van prof. M.J. Cohen stelt in een tussen
rapport aan minister Wijers voor de commerciële activitei
ten van overheidsdiensten af te stoten of te privatiseren.
Janssen kan zich hierin vinden en wil de prioriteit leggen bij
archiefdiensten. "Het VNO-NCW heeft zoveel klachten
binnengekregen uit de branches archiefbewerking en -on
derhoud dat wij er hard over denken het ministerie van Eco
nomische Zaken te vragen een onderzoek in te stellen." Hij
wijst er op dat particuliere archief- en restauratiebureaus
nog steeds bij zijn organisatie terecht kunnen met klachten.
J. Sterken
100/1 JANUARI 1997
Een van de vormen van concurrentiever
valsing die het VNO noemt, betreft res
tauratiewerkzaamheden door rijks- en
gemeentearchieven. J. Sterken onderschrijft
deze kritiek. Hij begon bijna 17 jaar geleden
een eigen restauratie-atelier en werkte daar
voor als restaurator bij het Rijksarchief in
Gelderland. Aijn atelier heeft tien restaura
toren in dienst en leidt daarnaast ook
stagiaires van de opleiding Restauratoren op.
"Onze kosten kunnen inderdaad hoger uitvallen dan bij de
overheid. Zo zijn wij volledig BTW-plichtig en vallen wij
onder het inkomstenbelastingregime. Verder moeten wij zon
der subsidie alle faciliteiten zoals gebouw, gas, water, licht etc.
bekostigen en lopen ook privé alle risico's. Dit geldt niet voor
de overheid. Met ons belastinggeld financieren wij eigenlijk
een deel van de overheidskosten. In feite bevoordelen wij dus
onze eigen concurrentie. Verder werkt de overheid als een non
profit instelling met behoudsmedewerkers en andere zwaar
gesubsidieerde arbeidsplaatsen. Deze zijn niet beschikbaar
voor particuliere ateliers. Ook werkt het in ons nadeel dat
potentiële opdrachtgevers regelmatig onze offertes voorleggen
aan "onafhankelijke" deskundigen van een openbare archief
dienst. De visie van een onafhankelijke restaurator kan ver
helderend werken en inzichten verbeteren en daar is natuurlijk
ook geen enkel bezwaar tegen. Het wordt pas vervelend als de
opdrachtgever denkt werkelijk met een onafhankelijke instel
ling te maken te hebben en daarbij al gauw denkt, het is de
overheid, dus vertrouwd. Het is mijn atelier en ook andere
meer dan eens overkomen dat een gemeente met ons restau
ratieplan en onze offerte naar een restaurator van een openba
re archiefdienst stapte voor een onafhankelijk en deskundig
advies en dat deze restaurator vervolgens zelf de opdracht be
sloot uit te voeren. Zo raakt de overheid haar imago van onaf
hankelijkheid en betrouwbaarheid natuurlijk wel snel kwijt.
Particuliere ateliers worstelen al jaren met dit probleem en
durfden geen openbaar standpunt in te nemen omdat dat het
wel eens tegen hen zou gaan werken. Ik ben blij dat deze dis
cussie door het VNO nu in de openbaarheid is gebracht. Ove
rigens ben ik er van overtuigd dat indien wij mee mogen doen
met het maken van offertes en restauratieplannen wij de bij
klussende overheid zullen pareren met onze geweldige erva
ring en praktische deskundigheid."
