n
n
Sparren met spelbrekers
Documenteren van de samenleving
Deviantie als graadmeter voor een evenwichtige
archiefcollectie
Maaike Lulofs
In het kader van het atelier Documenteren van de Samenleving
heb ik me georiënteerd op de bemoeienissen van openbare
archiefdiensten met particuliere archiefvormers en met andere
particuliere actoren. In het bijzonder richt ik me op een groep
actoren die ik als devianten wil benoemen. In onderstaande
bijdrage licht ik mijn gezichtspunt toe. Ik begin met een korte
begripsafbakening en plaats het onderwerp tegen de
achtergrond van nationale en internationale ontwikkelingen.
Ten slotte verbind ik aan mijn bevindingen enkele suggesties
voor onderzoek.
In het atelier stond de volgende vraag centraal: Wat is de rol
van de archivaris in een samenleving die zichzelf documenteert?
Deze formulering werd gekozen om recht te doen aan
de uiteenlopende wensen, vragen en achtergronden van de
verschillende atelierdeelnemers. Een brede vraagstelling kan
vruchtbaar zijn in een omgeving waar een vrije
gedachtewisseling plaatsvindt. Om elkaar goed te begrijpen, is
het vervolgens belangrijk om duidelijk te maken wat men onder
de gehanteerde begrippen verstaat. Ik beperk me hierna tot een
afbakening van de begrippen die voor mijn oriëntatie relevant
zijn: actor, documenteren, samenleving, representatief en
deviantie. Voor url's van de webpagina's die deze begrippen
omschrijven en definiëren verwijs ik naar het einde van dit artikel.
In mijn inleiding gebruik ik de term actor. In de archivis-
tische gedachtewisseling komt dit begrip in een aantal
betekenissen voor. Eén daarvan suggereert betrokkenheid bij
archiefvorming. Ik gebruik het echter in een ruimere betekenis:
iets of iemand die handelt. In relatie tot documenteren van de
samenleving gaat het dus om personen, groepen of instellingen
die handelen in de samenleving. Definities van het begrip
documenteren stellen die activiteit gelijk aan onderbouwen,
staven, met bewijsstukken staven, vastleggen van gegevens en
verzamelen en vastleggen van informatie. De term samenleving
verschilt van het aanpalende begrip maatschappij. Het eerste
legt de nadruk op de mensen die er deel vanuit maken, terwijl
bij het laatste meer ruimte is voor instituties, staat en staatsinstel
lingen. Meer dan de term gemeenschap suggereertsamenleving,
volgens mij, een fysiek aspect of geografische afbakening.
Het Projectplan Atelier Documenteren van de Samen
leving sluit, in navolging van Archief 2020 en anderen, aan bij het
rapport Gewaardeerd Verleden van de Commissie Jeurgens uit
2007. Als antwoord op een breed gevoerde discussie binnen de
archiefsector beschrijft dit rapport een methodiek die beoogt
recht te doen aan archieven als bronnen voor historisch
onderzoek. De commissie richt zich daarbij uitdrukkelijk ook op
acquisitie en veiligstelling van particuliere archieven. De aldaar
gekozen formulering documenteren van de samenleving is
nadien min of meer in zwang gekomen. Het is dus van belang
om na te gaan wat de commissie hieronder verstaat. Hoofdstuk 4
van het rapport behandelt de vraag in hoeverre archivarissen de
samenleving zouden moeten documenteren. In het bijzonder
de formulering van de aangepaste selectiedoelstelling lijkt hier
ter zake: "De waardering, selectie en acquisitie van archieven
moet volgens de commissie als doel hebben het bijeenbrengen
en veiligstellen van bronnen die het voor individuen,
organisaties en maatschappelijke groeperingen mogelijk maken
hun geschiedenis te ontdekken en het verleden van staat en
