De zichzelf documenterende mens
Wat maakt dit voorbeeld nu duidelijk? Het plaatsen van berich
ten door Strelkov op de social media kan worden beschouwd als
een vorm van documenteren die zich voltrekt in de wild frontier.
Het is Strelkov zelf die berichten plaatst, verandert en verwijdert.
Het individu dat zichzelf in het openbare domein documenteert
doet dat vanuit allerlei particuliere motieven en belangen,
die vanuit het perspectief van het documenteren van de
samenleving, het grotere geheel, problematisch kunnen zijn.
Het is in dit voorbeeld te danken aan het geïnstitutionaliseerde,
op het documenteren van de samenleving gerichte initiatief van
het Internet Archive, dat de zelf documenterende activiteiten van
Strelkov in het publieke domein op een systematische wijze
geregistreerd werden. Dat gebeurde niet automatisch, maar
nadat iemand met kennis van het Oekraïense conflict de
webpagina van Strelkov aanmerkte als het documenteren waard.
Hiermee is een dimensie aan het documenteren 'van zichzelf'
toegevoegd die als een bewuste vorm van documenteren van
de samenleving kan worden gezien.
Het voorbeeld illustreert waarom ik liever niet spreek
van een samenleving die zich in toenemende mate zelf
documenteert. We kunnen zeggen dat mensen zichzelf in
toenemende mate documenteren, maar voor het werkelijk
documenteren van de samenleving blijft mijns inziens toch een
actie van buitenaf nodig, al was het alleen maar om te
voorkomen dat het documenteren van het eigen handelen
steeds verder wordt opgeschoond ten behoeve van het
particuliere kortetermijnbelang.
In Pompeï zijn nog zo'n 11.000 verschillende graffiti terug te
vinden. De mensen die hun boodschappen zo'n 2000 jaar
geleden in muren en vloeren kerfden hadden misschien wel
gehoopt maar nooit kunnen bevroeden dat hun sporen zo
veel eeuwen later nog steeds gelezen kunnen worden. Ze
vormen een mooi bewijs van de onbedwingbare en universele
behoefte van de mens om tekenen van zichzelf na te laten. Je
zou het een primitieve, maar nooit verdwenen vorm van zichzelf
documenteren kunnen noemen. Tweets zijn in zekere zin te
beschouwen als de digitale variant van de in steen gekerfde
graffiti en sinds de Library of Congress zich heeft ontfermd over
het voortbestaan van alle tweets die iedere dag weer in de
Verenigde Staten worden verstuurd (en dat zijn er gemiddeld
zo'n 400 miljoen per dag), is de kans groot dat deze beschikbaar
blijven voor de toekomst. Door de actie van de Library of
Congress vallen het individuele documenteren en het
documenteren van de (facetten van) de samenleving voor een
deel samen.
Mensen documenteren zichzelf op vele manieren. Naar
de wijze waarop individuen zich documenteren is het nodige
onderzoek gedaan. Het blijkt dat mensen een toenemende
behoefte hebben om dingen over zichzelf vast te leggen
wanneer een versnelling van het leven plaatsvindt. Dat laatste
lijkt zeker van toepassing op onze tijd met de enorme
veranderingen die de digitale revolutie teweeg heeft gebracht.
Maar ook eerder in de geschiedenis zijn pieken waar te nemen.
Geïnspireerd door het werk van Reinhardt Koselleck en Maurice
Halbwachs hebben de Rotterdamse historici Baggerman en
Dekker onderzocht hoe mensen zichzelf in de loop van de tijd
hebben gedocumenteerd. Ze stellen vast dat de 19e eeuw een
exponentiële toename kende van egodocumenten maar ze
rekenen af met het idee dat dit het gevolg was van een
bovenmatige gerichtheid op het eigen gevoelsleven. Naast
persoonlijke verslagen troffen ze dagboeken en andere
egodocumenten aan die op een welhaast zakelijke manier waren
ingericht, vooral een feitelijke inhoud kenden en allesbehalve
een obsessieve preoccupatie met het emotionele zelf
