Archiefvormers en de samenleving: een kwestie van gezichtspunt
In het college over relevante theorieën over waardering en selectie werd Mind over Matter van
Terry Cook besproken. Het is een artikel dat iedereen die de samenleving wil documenteren
zou moeten lezen. Archivarissen hebben archief lange tijd gewaardeerd, schrijft Cook, "according to
theories of value defined by users or by the expectations of future use. This approach by definition
decontextualizes the record from the internal, organic relationship of its creation and imposes instead
an external standard for judging value". Archivarissen moeten overheidsarchieven waarderen vanuit
het perspectief van de overheid, vanuit de functies en taken van de overheid die die archieven hebben
ondersteund en vanuit de interactie met burgers waar de uitvoering van die functies en taken toe
heeft geleid. Daarbij moet de centrale vraag zijn welke van die functies moeten worden
gedocumenteerd en niet welke documentatie moet worden bewaard.
Bij Cook moet je goed op de voetnoten letten, die niet zelden een uitvoerige verwijzing naar
relevante literatuur, maar soms ook een uitvoerige toelichting op zijn standpunt bevatten. "In the
discussion that follows", schrijft hij in noot 31 ter toelichting van het bovenstaande: "I am adopting the
terminology of the citizen interacting with the state, which is appropriate to government records at all
levels. I do this only to save the reader excessive qualification at each point it is mentioned. I believe
the model [het model van de structureel-functionele selectie, die uitgaat van de context van herkomst
TT] may be applied equally well to other institutions, where the terminology might more appropriately
be the university and the student, the business and its clients, the church and its parishioners, the
union and its members etc., rather than the citizen and the state. I hope that this terminological
short-cut will not be forgotten, or lead to accusations that's the model is exclusively for government
records, or unduly statist, or susceptible to political interference." Zoals we overheidsarchieven moeten
waarderen vanuit het gezichtspunt van de overheid, zo moeten we van Cook archieven van andere
archiefvormers waarderen vanuit het gezichtspunt van die archiefvormers.
Archieven zijn tegelijkertijd representaties en instrumenten van macht. Dat geldt voor archieven van
overheden, maar even zo goed voor archieven van bedrijven, verenigingen en particulieren. Archieven
laten zien hoe de archiefvormer zijn macht tegenover zijn omgeving heeft aangewend en hoe hij die
macht in geschrifte heeft bevestigd. Archief vormen is je omgeving vormen naar jouw beeld en
gelijkenis. Een archief moet dan ook in de eerste plaats vanuit het gezichtspunt van de archiefvormer
worden begrepen. Elk ander gezichtspunt, of het nu het gezichtspunt is van de samenleving of van de
archivaris, is een vorm van recontextualisering die de betekenis van het archief verandert.
