[35]
D.E. Collings H.P. Rothfelder, 'The Einsatz-
stab Reichsleiter Rosenberg and the Looting of
Jewish and Masonic Libraries during World War
n'Journal ofLibrary History 18 (1983), 21-36, en
H. Keiler, 'Die Hohe Schule - Eine nationalsozia-
listische Planungsutopie', Quatuor Coronati Jahr-
buch^i (1994), 155-182.
Ondanks het overheersende gevoel van teleurstel
ling, kan ik de vakbroeders uit het archief- en bi
bliotheekwezen toch aanraden het boekje te lezen
en zeker het openingscitaat van H.M. van Rand
wijk ter harte te nemen. Men doet er dan echter
goed aan het te lenen bij de bibliotheek, want
62,50 neertellen voor een boekje van iets meer dan
100 pagina's, fragmentarisch geïllustreerd met
zwart-wit afbeeldingen, met een lay-out die het ni
veau van een laserprint nauwelijks ontstijgt, en dat
bovendien na ettelijke malen gebruik al tekenen
van 'ontbinding' begint te vertonen, is toch wel
een erg grote aanslag op de portemonnee.
Frans Rikhof.
Inventaris CPN
margreet schrevel, Inventaris van het archief
van de Communistische Partij van Nederland (cpn)
1940-1991, waarin opgenomen het archief van Mar
cus Bakker 1940-1992 [iisg Werkuitgave 27] (Stich
ting Beheer iisg, Amsterdam 1994), met index,
io6blz.,iSBN 90.6861.098.8.
In 1986 verscheen bij het Internationaal Instituut
voor Sociale Geschiedenis Van bron tot boek. Appa
raat voor de geschiedschrijving van het communisme
in Nederland. In dit 'apparaat' was ook een 'inven
taris van het archiefvan de cpn' opgenomen.1 Aan
deze 'inventarisatie' was heel wat vooraf gegaan:
eind jaren zeventig was er bij het wetenschappelijk
bureau van de cpn, het Instituut voor Politiek en
Sociaal Onderzoek (ipso), een werkgroep ge
vormd, voornamelijk bestaande uit gevorderde ge
schiedenisstudenten en jonge historici, die onder
zoek wilde doen naar de geschiedenis van de cpn.
Openstelling van het CPN-archief - tot dan toe fei
telijk onbespreekbaar - werd daartoe noodzakelijk
geacht. In 1982 werd geconcludeerd dat daarover
alleen een besluit genomen kon worden als het ar
chief geïnventariseerd en geordend was. Daarom
'stortte een tiental leden van de ipso-geschiedenis-
groep zich op de ordening', aldus de inleiding op
Van bron tot boek. Onder de titel 'inventaris' werd
in dit boek een ongenummerde lijst van de archief
bestanden opgenomen die diende als oriëntatie in
een enorm fichesbestand met in totaal 10.349 ge_
nummerde beschrijvingen. Dat Margreet Schrevel
bij haar inventarisatiewerkzaamheden moest con
cluderen dat 'de duizenden uiterst gedetailleerde
beschrijvingen van de Geschiedenisgroep in de
praktijk van de inventarisatie niet bruikbaar ble
ken' (p. xv) bewijst eens te meer dat het ordenen
en beschrijven van archieven een vak apart is dat
men beter niet aan onbevoegden kan overlaten.
De inventarisatie door Margreet Schrevel (verbon
den aan het IISG waaraan het archief in bewaring is
gegeven) geschiedde in opdracht van de 'Stichting
tot beheer van de archieven van de cpn', die daar
toe subsidie had verworven van het Prins Bernhard
Fonds en het ministerie van Binnenlandse Zaken.
Het gaat in feite niet om 'het' CPN-archief, maar
om 'een grotendeels achteraf gevormde verza
meling van archiefbestanden van uiteenlopende
partij-organen en -functionarissen' (p. xi). Van
consequente archiefvorming is pas sprake sinds
omstreeks 1970; voor die tijd werd uit zelfbescher
ming weinig op papier vastgelegd en nog minder
bewaard. Het archiefgedeelte van vóór 1940 is zelfs
geheel verloren gegaan. Naar schatting de helft van
de nummers is van na 1970. De inventaris is op
gebouwd in drie delen (afgezien van enkele aan
hangsels): een deel met stukken uit de periode
1940-1945 (nrs. 1-207); een deel 1945-1991 (nrs.
208-1475); en een deel bestaande uit door CPN-ka-
merlid Marcus Bakker verzamelde stukken (nrs.
1476-1715). Aangezien in de oorlog natuurlijk
geen archief kon worden bijgehouden, bestaat het
eerste deel uit toevallig bewaard gebleven of later
verzamelde stukken betreffende deze periode. Het
tweede deel vormt dus het hart van deze inventaris.
Volgens de regels van de kunst worden de stukken
onderscheiden naar algemene aard (vergaderstuk
ken en correspondentie) en bijzondere onderwer
pen. In een overzichtelijke orde treft men in de
[34]
laatste rubriek stukken aan over partijpolitieke
aangelegenheden, 'partijstrijd', 'propaganda', 'be-
drijvenwerk', en andere voor de communisten ty
perende activiteiten.
Is met deze inventaris de verwachting van de ipso-
groep waargemaakt dat geschiedschrijving over de
cpn nu mogelijk wordt? Voor een deel wel, maar
voor goede geschiedschrijving is de informatie-
waarde van het geïnventariseerde archief toch te
beperkt. In de eerste plaats, omdat uit een bijge
voegde 'lijst van overige archieven in bezit van de
Stichting tot beheer van de archieven van de cpn'
blijkt dat er nog een groot aantal archieven en ar
chiefbestanddelen van verwante instellingen, par
tijdistricten en personen op inventarisatie wacht.
Het is te hopen dat de Stichting daarvoor ook de fi
nanciële middelen kan vinden. In de tweede
plaats, omdat zich heel veel archiefmateriaal be
treffende de cpn bevindt in het Moskouse archief
van de Communistische Internationale. Dit is nu
in de vorm van kopieën en microfilms ook bij het
iisg te raadplegen2, maar nog niet ontsloten. In de
derde plaats, omdat het materiaal eenzijdig partij
politiek en bestuurlijk van aard is. Voor de politieke
geschiedenis was de cpn (lange tijd voornamelijk
een afgeleide van Moskouse richtlijnen en lande
lijk van weinig betekenis) echter aanzienlijk min
der belangrijk dan voor de sociale.3 In bepaalde re
gio's was de cpn sterk geworteld in bedrijven en
arbeidersbuurten, bijvoorbeeld in Amsterdam, de
Zaanstreek en Oost-Groningen. Regionale sociale
geschiedschrijving van dit soort gebieden in de
twintigste eeuw is niet goed mogelijk zonder gede
tailleerde kennis van de geschiedenis van de cpn
als sociale beweging.4 Daarvoor zijn onder andere
bronnen van politie- en veiligheidsdiensten, zoals
de bvd, onontbeerlijk. Het is ook om die reden te
hopen dat vernietiging daarvan voorkomen wordt.
Ad Knotter
Noten
1 Cor Boet etal. (red.), Van bron tot
boek. Apparaat voorde geschied
schrijving van het communisme in
Afe&r/tfW(iPSO-Stichting beheer
iisg, Amsterdam 1986) 14-22.
2 Zie o.a.'Moskouse cpN-archieven
en archief-Wijnkoop in Amster
dam', Historisch Nieu wsblad 4/6
december 1995P-9-
3 Watdatbetreftishetjammerdat
de recente geschiedenis van de
CPN doorGerVerripszo eenzijdig
gericht is op politieke verwikkelin
gen aan de top: Ger Verrips,
Dwars, duivels en dromend. De
geschiedenis van deern 1958-1991
(Amsterdam 1995).
4 Ter oriëntatie kan ik aanbevelen:
Tijdschrift voor Sociale Geschiedenis
18,2/3, juli 1992, themanummer
Regional Implantation of the Labour
Movement in Britain and the
Netherlands. Papers presented to the
seventh British-Dutch Conference on
Labour History, Groningen 1990.
