Het 'transmissiebeginsel'
PaulPeucker
stranding bedreigde selectieschip, door historisch
Nederland met groeiende zorg vanaf de wal gade
geslagen, weer naar veiliger vaarwater te loodsen.
Wijlen de rca zal dit echter niet meer regarderen.
Uitgaande van de wettelijke selectiecriteria, neer
gelegd in artikel 3, lid 2, van het Besluit algemene
richtlijnen vaststelling vernietigingslijsten archief
bescheiden21 en in de wandeling aangediend als
het administratieve belang, het belang van recht-
of bewijszoekenden en het historisch belang, is zij
om zo te zeggen 'in het harnas' gestorven, ten ein
de toe pal staande voor die belangen zoals zij die
naar overtuiging meende te moeten verstaan. Die
arg denkt, vaar arg in 't hart.
Noten
1 Wetvan 3 juli 1989,Stb. 348.
2 Ook de voormalige rcb zag zich
om gelijke redenen genoopt tot
het houden van zo'n 'postume'
laatste vergadering ('s-Gravenhage,
11 dec. 1995).
3 Zie Jaarverslag 1990 Raad voor bet
CultuurbeheerRijswijk 1991,
dl. 11 p. 14.
4 Ibidem pp. 16-17.
5 Vgl. Archiefraad Verslag 1989-1989,
sl. [Rijswijk] s.d. [1991], pp. 2-4,6,
11 -12.
6 Zie hierna §4.
7 Vgl-Jaarverslagi993eni994Raad
voor het Cultuurbeheer, Rijswijk
1995,dl. I,pp. 25-29.
8 Tijdens de parlementaire behande
ling van het onderhavige wetsont
werp werd de aanvankelijke bena
ming 'Raad voor het Cultuurbe
leid' gewijzigd in 'Raad voor
cultuur' (rc).
9 NL degenen wier namen van een*
zijn voorzien.
0 NI. in de jaren 1974-1980 en in het
tijdvak van 1.10.1987-1990.
1 Bij voorbeeld alleen al in 1994 niet
minder dan elf!
2 Leden van Cie. 111 waren in de
jaren 1994-1995 mevrdrsE.A.G.
van den Bent, drsj. Dijkstra, prof
dr P. M. M. Klep en dhr P. M. H.
Waters. Voorzitter was de voorzit
ter van de rca, secretaris de secreta
ris van de rca.
13 De Archiefraad werd weliswaar
eind 1968 ingesteld, maarvingzijn
werkzaamheden de factors in
1969 aan.
14 Uiteraard zegt deze quantitatieve
maatstaf niets over de inhoud van
de bedoelde adviezen. Critici van
de rca zullen dan ook kunnen op
merken, dat de Archiefraad op één
pagina meer substantieels en ge
wichtigs vermocht te debiteren dan
de rca op tien
15 Via de reeds gepubliceerde en nog
te publiceren jaarverslagen van de
rc b en de rca is een gedetailleer
der beeld van deze verschillende
soorten adviezen te verkrijgen.
16 De jaarverslagen van de rcb, waar
in die van de rca zijn opgenomen,
verschenen reeds over de jaren
1990-1994. Inhetin 1995 versche
nen verslag van de rcb over de ja
ren 1993 en 1994 (vglnt. 7) is
evenwel wegens overbelasting van
de secretaris van de rca in 199 5
geen jaarverslag van de rca als
afdeling 11 van de rcb over deze
beide jaren opgenomen. Deze
beide jaarverslagen zullen alsnog
in 1996 verschijnen, al dan niet in
combinatie met het jaarverslag van
de rcb en zijn afdelingen over
199 5De rca heeft eraan gehecht
de traditie van de Archiefraad tot
integrale publicatie van zijn uit
gebrachte adviezen als bijlage bij
zijn jaarverslagen voort te zetten,
omdat deze doorlopende reeks ge
publiceerde adviezen een belang-
rijkeen frequentgeconsulteerde
documentatiebron vormt m.b.t.
het archiefbeleid en het archief
recht hier te lande.
17 Vgl. noot 16.
18 Vgl. laatstelijk: A. C. M. Kappel-
hof 'Over twee sporen naar één
doel? Beschouwingen bij de
'pivoT-discussie', in: nab 99
(1995) 164-173.
19 Deze zorgwekkende ontwikkeling
nooptede rca in haar stervensuur
nog tot een cride coeuraan het adres
van de Staatssecretaris van oc w in
haar (postume) advies nr. 449 d.d.
21.12.1995.
20 Bedoeld is de tot in 1987/1988 be
staan hebbende Directie Musea,
Monumenten en Archieven van
het ministerie van wvc (voordien
datvanCRM).
21 k.b. van 19 mei 1972, no. 7,
Stscrt. 109.
[22]
Korte tijd werd in de Nederlandse archivistiek de term 'transmissiebegin-
sel' gebezigd. Transmissie is het mee overgaan van de archiefstukken
wanneer functies en taken van de ene op de andere organisatie overgaan.
Dr Paul Peucker gaat in op het spanningsveld tussen het transmissie
beginsel en het bestemmingsbeginsel en geeft aan hoe binnen de 'contex
tuele benadering' van archieven de praktijk van transmissie ook moet lei
den tot een adequate beschrijvingsmethodiek.
1
Inleiding
In 1941 vond een ruil van archivalia plaats tussen
Nederland en het Duitse Rijk, waarbij archiefstuk
ken die betrekking hadden op het bestuur van de
Nederlanden, maar die in Duitsland of Oostenrijk
berustten, aan de Nederlandse Algemene Rijksar
chivaris werden overgedragen. Omgekeerd kreeg
de Duitse 'Staatsarchivdirektor' stukken uit de Ne
der landse Rijksarchieven die betrekking hadden
op taken die nu uitgeoefend werden door Duitse
instellingen. De toenmalige Algemene Rijksarchi
varis R. Bijlsma introduceerde in dit verband het
begrip transmissiebeginsel, 'namelijk dat archieven
bij overdracht of over gang van rechten of functiën
deze transmissie volgen'1
Daarmee gaf Bijlsma een naam aan een praktijk die
reeds lang in de Nederlandse archivistiek werd ge
volgd.2 Later zou Formsma, die zelf eerder van suc
cessiebeginsel had gesproken, de term transmissie
beginsel overnemen, waarmee hij tijdelijk een
plaats in de Nederlandse archivistiek gekregen
heeft Reeds in 1979 bleek het begrip een vroegtij
dige dood gestorven te zijn: in het Lexicon van Ne
derlandse archieftermen is het dan ook niet te
rechtgekomen.4 Toch zal het transmissiebeginsel
hier aan de orde komen en hoewel, zoals hieronder
blijken zal, het niet als beginsel beschouwd kan
worden, kan de discussie erover verhelderende in
zichten opleveren. Het is een probleem dat niet al
leen speelt bij archieven die afgesloten worden op
het moment dat de taken van de archiefvormer op
een opvolger overgaan, maar ook bij het trekken
van een scheidslijn in archieven die administratief
gezien doorlopen, ook na het moment van een or
ganisatorische wijziging.
2
Transmissie
Wat transmissie inhoudt, moge inmiddels duide
lijk geworden zijn: 'dat bij overgang van een functie
van een bestuur of persoon naar een andere desbe
treffende archiefbestanddelen mee overgaan'.5 Zo
kan een (overheids-)instelling opgeheven en haar
taken door een ander orgaan overgenomen wor
den. Het spreekt voor zich dat de opvolger de be
schikking wil hebben over informatie die onmis
baar is bij de uitoefening van de taak en dat onafge
dane stukken mee overgedragen moeten worden.
Een onderneming kan andere bedrijven over ne
men, waarbij de boekhouding meegaat omdat de
zaken doorgaan. Twee kerkelijke gemeentes kun
nen fuseren, waardoor het ledenbestand samenge
voegd wordt en het bezit op een rechtspersoon
[23 1
