k
1 y' -• - JI (j lx j A
RIJK STELEGRAAF
VERKORTINGEN VOOR BETAALDE DIENSTAANWIJZINGEN
D Dringend PC Kennisgeving Ont- GP Poste Restante
RPx Anuvoord betaald vangst MP Eigenhandig
x (bedrag) TC Collationneeiing LX Gcluktelegram
XP Bode betaald TR Telegraaf restant RM Overneming
J^OTA. IIET RIJK VERGOEDT GEEN SCHADE, VEROORZAAKT DOOR HET IN HET
18 VERMINKING O:
E VERTRAGING IN DB OVERKOMST VAN EEN TELEGRAM.
TELEGRAM
H+33 v. SS? APELOlSp 5,_7 1 31 1,
IK TEEL JJ EO E OAT IK HE 0 F N HET NAVOLGENDE TELEGRAV, ZOND AAM DE RYKS EN V./>
GEYEEMTEARCH IVAR IS-SEN IM NOORD E'M Zll IDHOLLANO EN ZEELAND STOP ÜE TEKST LUIDDE ALS
DLGT STOP MITS DIT NIET REEDS nqOR DEM ALGE KEEN EN FYKSARCH I VAR 18 13 GE IN S T PU E
VERZOEK IK lv_.N VERBAND yE T OVERBRENGING DER VOOR GENEALOGISCH ONDERZOEK VAN -
BE LANGZYNDE ARCHIEVEN IN OPDRACHT VAN DEN SECRETARIS GENERAAL VAN HET DEPARTEMENT
VAN OPVOEDING WETENSCHAP EN KU LTU U RBESCHE PM ING O.V VERVA A RD G I NG VAN EEN INVENTARIS
LYST DEP ONDER U BERUSTENDE RETROACTA BïIRGERLYKE STAND EN- GAARDE RSARCHIEVEN STOP
LYST J_N VIERVOUD VERDELGENDE NU.VVER EN KORTE WSCHRYVING VAM ELK REGISTER STOP
VERWACHT TWEE EXEMPLAREN VAN OEZE LYST VOOR z7 JANUARI AAN MYN ADRES BRINKLAAN (8
APELDOORN STOP
DiKECTEU.fi VAN DEN CENTRA LEN DIENST VOOR. S IB S E K IJ N 0 E GET L TEN CATE.
CZ^>
Ontvangen te 's-GRAVENHAGE (met vermelding van draad, datum, tijd en paraaf).
1 Indien letters en cijfers, of breuken en geheel e getallen, zijn verbonden door een dubbele streep j "°^,'r7 (Grooc) Lia>8-',"-K9'i
CT AAN DEN A LGE NEE MEN RYKSA'RCH IVA R IS 6LEYENBURG 7 DENHAAG U yil ^7^ra00E,«-
aan personen of instellingen buiten de lijst kon de
Secretaris-Generaal van owe machtiging verle
nen. Voor de gemeentearchieven lag deze bevoegd
heid in die tijd bij burgemeester en wethouders
van de betrokken gemeente en in hoger beroep bij
de Secretaris-Generaal van Binnenlandse Zaken.
Dat er verschillende instanties bij betrokken wa
ren, is misschien aanvankelijk een vertragende fac
tor geweest, maar verhinderde de uitlening aan de
CDS uiteindelijk niet.40
Op verzoek van dr Vollmer werd in september
1941 door Secretaris-Generaal Van Dam van owe
aan de Rijkarchivarissen een doorlopende machti-
gingverleend tot uitlening aan de cds
...in verband met het op kaart brengen van
gegevens uit Joodsche huwelijks- en overlij-
densregisters, besnijdenisregisters enz. bene
vens uit registers betreffende aanneming van
vaste geslachtsnamen van Jooden.
Het ging hier om het aanleggen van een 'joden-
cartotheek'. Ook verzocht Vollmer aan het depar
tement van Justitie om ambtenaren van de Burger-
Telegram van L. C. ten Cate, directeur cds, aan
de Algemeen Rijksarchivaris, met verzoek hem op zeer
korte termijn inventarislijsten te zenden van retro-ac-
ta Burgerlijke Stand en van gaardersarchieven. ara
2.14.03, inv. nr. 62
lijke Stand op te dragen een opgave te doen van
registers van aanneming van vaste geslachtsna
men van joden. Via de provinciale Rijksarchieven
moesten deze inventarissen worden opgezonden
aan de cds. Vollmer spande zich als steeds in voor
toegankelijk maken van archieven. Ook de Alge
meen Rijksarchivaris had een maand eerder geen
bezwaar gemaakt tegen de uitlening aan, c.q. tijde
lijke deponering bij de cds omdat 'aldaar vol
doende waarborgen [zijn] voor veilige berging van
de archiefstukken'. Zag Bijlsma het gevaar niet of
kon hij niet weigeren?41
Ten Cate had de steun van Rauter, hoofd van de Si-
cherheits Dienst (sd) en kon in de praktijk archief
stukken in beslag nemen. Hij had ook toegang tot
de Rijksinspectie voor de Bevolkingsregisters waar
zich de duplicaten van 20.000 persoonsformulie-
[72]
ren bevonden. Er waren eind 1941 aI 300.000 fi
ches verzameld door de cds, de helft ervan betrof
Westindische joden. In 1944 had de cds 20 per
soneelsleden, waarvan 11 NSB-ers.42 In januari
1944 werd door Ten Cate een lijst opgesteld van
(in zijn ogen) 'betrouwbare en vakkundige genea
logen 33 Nederlanders en één Belg stonden er
op.4i Ook heeft hij, uitgegevens van het Algemeen
Rijksarchief, een boekje samengesteld met alle
joodse inwoners van 26 joodse gemeenten in Over
ijssel.
Verbonden met de cds was ook Jurriaan van Toll.
Hij was secretaris van het Nederlandsch Verbond
voor Sibbekunde (nws), met onder anderen Ten
Cate en Pama als medebestuursleden. Van Toll
werkte aan het verzamelen, beschrijven en rubrice
ren van gegevens over genealogische verzamelin
gen. Het betrof onder andere de verzamelingen in
de bibliotheken van bijvoorbeeld het Algemeen
Rijksarchief, de Hoge Raad van Adel en de Univer
siteit van Amsterdam, maar ook die van de cds en
het nws. Het zal duidelijk zijn welk doel het werk
van Van Toll moest dienen: de cartotheek van de
CDS.
De CDS tegengewerkt
Ook door het Ministerie van owe werd druk uitge
oefend op de archiefdiensten om de cds ter wille te
zijn. Diverse malen lijkt er echter een vertragings
strategie gevoerd te zijn. Men wachtte lang met be
antwoorden van brieven of verwees Ten Cate naar
een andere instantie. Een oproep van Ten Cate aan
de Rijksarchivarissen van Noord- en Zuid-Holland
en Zeeland in januari 1944 tot opgave van inven
tarislijsten van retro-acta Burgerlijke Stand, werd
door de Algemeen Rijksarchivaris geweigerd 'aan
gezien voor het doel, door u met de lijsten beoogd,
gebruik kan worden gemaakt van den gepubliceer
de inventarissen'.44 Bijlsma's houding was in I944
duidelijk minder behulpzaam dan in 1941
Uit de correspondentie van de Algemeen Rijksar
chivaris blijkt een enkele maal verzet tegen de cds
binnen de archiefdiensten. Bijvoorbeeld in het na
jaar van 1942. Toen was er door een CDs-mede-
werker het register voor aanneming vaste ge
slachtsnamen te leen gevraagd bij het gemeentear
chiefvan Vries (provincie Drenthe). Dit was door
de burgemeester geweigerd. Zijn motivering hier
voor was tweeërlei: ten eerste zou de veiligheid van
de stukken niet gewaarborgd zijn en bovendien
was er een ander exemplaar in het Rijksarchief in
Assen aanwezig. De cds maakte deze zaak aan
hangig bij de Secretaris-Generaal van Binnenland
se Zaken en via diens ambtgenoot bij owe werd
Bijlsma om advies gevraagd. Deze vond dat de bur
gemeester te ver gegaan was in zijn bezorgdheid en
dat de stukken in Assen nog minder gemist kon
den worden. Het register moest toch worden uit
geleend maar er waren inmiddels wel enige maan-
den overheen gegaan.45
Een jaar larer, in oktober 1943, had de Rijksar
chivaris in Overijssel, A. Haga, onenigheid met de
plaatsvervangend gemachtigde voor afstammings
bewijzen over betaling voor afschriften van akten
(van vóór 1750). Omdat er niet betaald werd 'heb
ik sindsdien alle aanvragen om afschriften van den
gemachtigde onbeantwoord gelaten' schreef Haga.
Ook in 1944 volharde hij hierin, 'zonder dat ik ook
maar één rappèl kreeg',46
Het jaar daarop klaagde Ten Cate zelf over het
Rijksarchief in Overijssel met betrekking tot op
treden van personeelsleden. Zij zouden traag en
onwelwillend zijn. Een verklaring van de Rijksar
chivaris aldaar dat de naam Godschalk ook bij
niet-joodse families voorkomt en dat het 'waar
schijnlijk juist is dat de betreffende persoon van
Nederduitse voorouders afstamt' viel verkeerd bij
Ten Cate. Haga wees de beschuldigingen van de
hand. Bijlsma ondersteunde hem in een brief aan
de Secretaris-Generaal, door bij de formulering op
waarschijnlijk' de nadruk re leggen. Over het laks
optreden van het personeel liet hij zich niet uit.4?
Vervalsingen
Ook ten aanzien van beschuldigingen door Ten
Cate van vervalsingen hield Bijlsma de boot af.
Het ging om bijschrijvingen in bij kerken berus
tende registers en andere retro-acta van de Burger
lijke Stand. Ten Cate verzocht nietigverklaring of
[73]
