Summary
Guesthouse bills, historical source of
information Guesthouses are originally
typical christian institutes. They first occur during
the 4th Century. They offered free lodging and care
to the poor and travellers. The bills of these houses
offer a source of historical information. The author
of this article has worked with these bills in his
capacity as head of the City Archive of Den Bosch.
His experience and conclusions are for the benefit
of archivists and archive users.
Beredeneerde
literatuurlijst
[98]
Moten
[99]
Sinds circa 1930 worden gasthuisrekeningen op
grote schaal gebruikt door economisch historici.
Zij vinden hierin massa s, vaak zeer betrouwbare
gegevens over prijzen, lonen en pachten. Aange
zien de gasthuizen hun vrijkomende middelen be
legden in grondrenten (erf- en losrenten), hypo
theken en staatsleningen, kunnen de gasthuisreke
ningen ook dienen als bron voor een studie naar de
rentevoet. Het thans lopende onderzoeksproject
naar de nationale rekeningen onder leiding van
prof dr J.L. van Zanden maakt eveneens op grote
schaal gebruik van deze bron.
Landbouwhistorici vinden in de rekening niet al
leen cijfers over de hoogte van de pacht, maar ook
gegevens over de door de bestuurders gevolgde po
litiek in geval van rampen of conjuncturele tegen
spoed. Bouw en onderhoud van boerderijen kwa
men vaak ten laste van de eigenaar, zodat men in de
rekeningen informatie mag verwachten over aard,
herkomst en hoeveelheid gebruikte bouwmateria
len. 7
Sociaal historici kunnen de rekeningen gebruiken
bij hun onderzoek naar het verschijnsel armoe
de; een gasthuis was immers een armenzorginstel-
ling8.
Het proefschrift van Coopmans (1964) bewijst
dat ook rechtshistorici deze bron bij hun onder
zoek kunnen inschakelen bijvoorbeeld om te zien
of gasthuizen als zogenaamde dode handen werden
beschouwd en hoe de controle van het financieel
beheer verliep.
Soms kochten de gasthuizen ook kunst aan of ga
ven zij kunstenaars opdrachten. Op grote schaal
gebeurde dit bij de rijke stedelijke gasthuizen in de
Zuidelijke Nederlanden. Deze schaften op grote
schaal kunstwerken aan, zoals schilderijen, meubi
lair en goud- en zilverwerk. Bij het Bossche Groot
Gasthuis ontstond vermoedelijk door schenkin
gen van aftredende regenten in de loop van de
achttiende eeuw een uitgebreid zilveren servies,
dat diende ter opluistering van de grote jaarlijkse
maaltijd, tijdens welke de aankomende en vertrek
kende bestuurders zichzelf feteerden.9
j.g.w.f. bik, Vijfeeuwenmedisch
leven in een Hollandse stad (Assen,
19 5 5een nog steeds veel geciteerd
werk over de geneeskunst in
Gouda met het accent op de perio
de van de Republiek; behandelt ook
het Goudse Catharijnegasthuis.
j.p.a. coopmans, De rechtstoe
stand van de Godshuizen te 's-Herto-
genbosch vóór 1629 (Den Bosch,
1964); standaardwerk over de
rechtsgeschiedenis van het gast
huis.
c.M. HOGENSTijN, Sint Elisabeths-
gasthuis en Brinkgreven. Geschiede
nis van de psychiatrische ziekenhui
zen te Deventer(Deventet, 1987);
voorbeeld van een monografie over
een krankzinnigengesticht/psy-
chiatrisch ziekenhuis.
j. hvizenga, Memorabele men
sen en momenten uit de geschiedenis
van de intramuralegezondheids-
z0rg(Lochem, 1991naslagwerk
met korte geschiedenissen van
alle in 1991 in Nederland nog
bestaande ziekenhuizen, psychia
trische ziekenhuizen, verpleeg
huizen en revalidatieklinieken.
d. jetter, Grundzügeder
Hospitalgeschichte (Darmstadt,
1973); de auteur is specialist in
het onderwerp gast-/ziekenhuis-
geschiedenis.
IdemGrundzüge der Geschichte
des Irrenhauses (Darmstadt, 1981);
zie het commentaar bij de vorige
titel.
A.c.M. kappelhof,'Het Bossche
Geefhuis. Het inkomen uit het
vermogen van de Tafel van de
HGeest van Den Bosch 1450-
181 o'in: Varia Historica Braban-
ticax (19 811 - 5 4; dit artikel gaat
niet over een gasthuis, maar over
een extramurale armenzorginstel
ling; de opmerkingen op pp. 6-11
en 13-18 over de rekeningen van
de Bossche Tafel van de HGeest
zijn niettemin ook van toepassing
op gasthuisrekeningen.
a.c.m. kappelhof, Reiniervan
Arkel 1442-1992. De geschiedenis
van het oudstepsychiatrische zieken
huis van Nederland(Den Bosch,
1992); voorbeeld vaneen mono-
grafieovereen 'dolhuis' datzich
na 1842 ontwikkelde tot een krank
zinnigengesticht en sedert circa
1970 tot een psychiatrische kliniek;
met veel aandacht voor de pre-psy-
chiatrische periode.
J.L. KOOL-BLOKLAND, DeZOfg
gewogen. Zeven eeuwen Godshuizen
in Middelburg. (Middelburg,
199°); voorbeeld van een mono
grafie over het weeshuis en het al
gemeen gasthuis in een provincie
stad; is gebaseerd op het zeer rijke
fonds van de Middelburgse Gods
huizen.
j.k. van der korst, Omlijfen
leven. Gezondheidszorgen genees
kunst in Nederland circa 1200-1960
(Utrecht/Antwerpen, 1988); een
recent en zeer bruikbaar overzicht
van de geschiedenis van de Neder
landse gezondheidszorg met daar
in ook veel gegevens over gasthui
zen.
G. maréchal, De sociale enpolitie
ke gebondenheid van het Brugse
hospitaalwezen in de middeleeuwen
(Kortrijk-Heule, i978);goedge
documenteerde analyse van de
juridische status en de werking
van de belangrijkste Brugse gast
huizen gedurende de middel
eeuwen.
N.W. posthumus,Nederlandsche
prijsgeschiedenis (2 dln.; Leiden,
I943'I9<M);dit standaardwerk is
voor een belangrijk deel gebaseerd
op gasthuisrekeningen.
ch. verlinden enj. craey-
beckx, Dokumenten voorde
geschiedenis van prijzen en lonen in
Vlaanderen en Brabantxinc-
xvmeeeuwiqdln.; Brugge, 1959-
1973); de pendant van Posthumus
voor Vlaanderen.
1 Zo werden bij het Bossche Groot
Ziekengasthuis de afzonderlijke
vermogens van de nonnen en de
twee kapelaans die aann het huis
verbonden waren geconfisceerd en
beheerd door de rentmeesters van
degeestelijkegoederen. Degoede-
ren van de 'arme siecken' bleven
echter ongemoeid.
2 HJ. Smidt, De wet tot regeling van
het armbestuur volgens de wetten van
28junij 1854 (Staatsblad no 100) en
1junij 1870 (Staatsblad no 87
(Winschoten, i87t);H. Fukkink,
De Armenwet 1912 in teksten uitleg
(IJmuiden, 1912).
3 H. Scholtes, 'Armoede en de tafel
van de HGeest te Bergen op Zoom
1477*15 36', in: Studies uit Bergen
opZoom,\u (1979) 54-82.
4 Zie het in de literatuurlijst opge
nomen werk van Posthumus.
5 j. M. Verhoeffi De oude Nederlandse
maten en gewichten (Amsterdam,
1982). Een ideetje voor de Stichting
ArchiefPublikaties?
6 Zie voor een vroeg voorbeeld uit
159^D. de Moulin, I. H. van
Eeghen en R. Meischke, Vier
eeuwen Amsterdams Binnengasthuis
(Amsterdam, 1981) 64-66.
7 A. C. M. Kappelhof,'De hoeven
van het Bossche Geefhuis. Op
bouw, beheer en liquidatie van een
omvangrijk hoevenbezit', in:
Noordbrabants Historisch Jaarboek, 1
(1984)83-142.
8 Th. A. Wouters, Van bedeling tot
verheffing. Evolutie in houding
tegenover de behoeftige mens te
's-Hertogenbosch 1874-1912
(Tilburg, 1968).
9 Zie de catalogus Verzamelingen van
de openbare onderstand Pro Civitate
(Brussel, 1961).
