5
Aanvullende bronnen
In paragraaf 2 is reeds een aantal gerelateerde bron
nen genoemd: journalen, leggers, manualen, bijla
gen, borderellen, opnameregisters enz. Deze stuk
ken maken deel uit van een normaal gasthuisar
chief. Speciale aandacht verdienen de bijlagen,
aangezien de waarde ervan door archivarissen en
onderzoekers niet altijd wordt onderkend. In de
archieven van rechtbanken bevinden zich soms
dossiers over procedures gevoerd tegen een fraude
rende of insolvente rentmeester.
Daarnaast noem ik enkele toetsingsbronnen. Wegens
de nauwe band met de plaatselijke overheid komen
we over gasthuizen veel gegevens tegen in de archie
ven van steden en dorpen. Het toezicht op het fi
nancieel beheer leidde ertoe dat ten tijde van de Re
publiek alle transacties met onroerend goed, zoals
verkoop, ruil, uitgifte in erfpacht, aflossing van
schulden enz., vooraf moesten worden goedgekeurd
door het stadsbestuur. Het hing verder van de inrich-
Kaart uit het door vader en zoon Van Geelkercken
gemaakte kaartenboek van het Arnhemse Sint Catha-
rina gasthuis uit 1635. Weergegeven wordt het bezit in
Apeldoorn. In 1988 bezat het gasthuis hier nog steeds
een boerderij. Daarnaast de oudste kadastrale kaart
van sectie F, 'Het Woud' in Apeldoorn met daarop in
getekend de door de Van Geelkerckens gekarteerde per
celen. Uit: G.B. Leppink, e.a. Van Geelkerckens
Kaartboek van de landerijen van het Sint Catharinae
Gasthuis in Arnhem (1635), vergeleken met de oud
ste kadastrale kaarten (1832) (Arnhem, 1988) 98
ting van deze besturen af, welk lichaam deze machti
gingen kon afgeven. Met name wanneer de regenten
van het gasthuis tot een omvangrijke transactie
wensten over te gaan, werd de zaak eerst grondig on
derzocht. De daaruit resulterende rapporten ('me-
moriën') geven vaak een goed inzicht in de exploita
tie van het patrimonium. Ook inventarislijsten van
voorwerpen aanwezig in het gasthuis kunnen dienen
om de gegevens uit de rekening te toetsen.
In de negentiende eeuw dienden de besturen
van gasthuizen voor transacties met onroerend
[96]
goed ook nog eens toestemming te vragen aan Ge
deputeerde Staten. In het archief van dit college
kan men dus ook gegevens aantreffen, zij het dat
dit bestuurslichaam zich doorgaans zal hebben be
perkt tot een marginale toetsing.
In topografische plaatsbeschrijvingen is vaak een
beschrijving van een gasthuis opgenomen.6
De in de rekeningen voorkomende prijzen kunnen
worden getoetst aan de hand van officieel geregis
treerde of vastgestelde prijzen, met name van gra
nen (mercurialen, peggen e.d.) of aan de hand van
domeinrekeningen.
6
Speciale onderwerpen
Op micro-niveau zijn de gasthuisrekeningen een
onmisbare bron voor de geschiedschrijving van de
gasthuizen zelf. Van de meeste gast/ziekenhuizen
zijn thans monografieën beschikbaar. De oudere
titels hebben veelal het karakter van een gedenk
boek, de laatste jaren verschijnen er steeds meer
volwaardige bedrijfsgeschiedenissen. Al deze stu
dies leunen op de rekeningen. Hoe rijk aan ge
gevens deze bron is, valt te zien in de werken van
Kool-Blokland over de gasthuizen van Middelburg
(1990) en Kappelhof over het Bossche Reinier van
Arkel (1992).
Overgetekend deel van hel minuutplan van sectie F
"et Woud\ zevende blad, van de kadastrale gemeente
Apeldoorn Hieraan is toegevoegd één perceel van het niet
meer aanwezige achtste blad van deze sectie: no. 1372
(oorspronkelijk nummer, dat ook op een latere kaart
voorkomt). De percelen van het Gasthuis, voorkomende op
kaart no.9, zijn hierop met een lichtgrijze kleur aangegeven.
Voor legenda zie p.35.
Medisch historici hebben deze bron eveneens al lang
geleden gevonden. Overigens moeten zij lang en veel
zoeken om de her en der verspreide gegevens bijeen
te sprokkelen. Het zijn vooral bijzondere verrichtin
gen zoals het steensnijden, amputeren of andere ris
kante operaties die in de rekeningen afzonderlijk ver
meld worden. De bijlagen bevatten nogal eens factu
ren van apothekers met specificaties van geleverde
medicamenten en kunst- en hulpmiddelen.
Daarnaast noem ik een paar onderwerpen die op
het eerste gezicht ver van het gasthuis afstaan maar
waarbij de gasthuisrekeningen goede diensten
kunnen bewijzen.
[97]
