Bespreking van boeken
Oud-rechterlijk archief
j.f.a. wassink, Inventaris van het oud-rechterlijk
archief van Weert 1400-1/pd, Weert, 1994 (Inventa
risreeks Gemeentearchief Weert, nr. 1) 324 pp.
Aan de vooral sinds de jaren tachtig sterk gegroeide
reeks inventarissen van Limburgse schepenbank
archieven werd eind 1994 een nieuwe toegevoegd:
de inventaris-Wassink van het schepenbankarchief
van Weert c.a.
Aan de eigenlijke inventaris gaat een beknopte in
leidingvan negentien paginas vooraf, waarin onder
meer ontstaan en ontwikkeling van deze bank en
haar competentie, de wijze van procederen in civiele
en criminele zaken, de zogenaamde vrijwillige
rechtspraak en de overige taken van dit gerecht
summier geschetst worden. Voor een rechtshistori
cus moge dit beknopte exposé op meer dan één
punt (de ontwikkeling van het hoger beroep, het
jaargeding, de onderscheidene procesvormen in ci-
vilihus) iets onbevredigends hebben wegens z.i. te
vergaande simplificaties en het ontbreken van ele
menten en dimensies, die hij geneigd is als essen
tieel te beschouwen, hij beseffe, dat zulks de prijs is
van een blijkbaar noodzakelijke beperking tot een
kleine twintig pagina's en van de voor andere ge
bruikersgroepen gewenst Gemeinverstandlichkeit.
Dan sla zo'n betweter maar zelf de hand aan de
ploeg: de belangrijkste bronnen en literatuur zijn in
de noten vermeld. Wèl valt te betreuren, dat de au
teur hier en daar een eigenlijk ontoelaatbaar gebrek
aan juridische kennis en inzicht verraadt. Zo op p.
11, waar hij 'de vrouw, procederend naar mark-
recht' rechtsbevoegd noemt in plaats van handehngs-
bevoegd en op p. 15, waar hl] schout en schepenen,
notarissen en enige andere daartoe bevoegden ge
rechtigd noemt akten te laten passeren in plaats van
te passeren. Helaas is het niet de eerste keer dat ik
over zulke'missers' de staf moet breken (vgl. nab 88
(1984) p. 269). De 'richtlijnen voor gebruikers' aan
het slot van de inleiding behelzen in feite slechts een
- op zich zeer nuttige - verwijzing naar ten gemeen-
tearchieve raadpleegbare aanvullende geautomati
seerde gegevensbestanden en uitdraaien (wat een
woord...) daarvan. De overige bestaan immers
slechts uit veredelde 'tips' over de 'belangwekkende
informatie', die diverse potentiële gebruikersgroe
pen in deze archivalia kunnen aantreffen, smaak
makers, die m.i. in een inventaris niet thuishoren.'
Wat de inventaris zelf betreft: het eigenlijke sche-
penbanksarchief2 telt 4827 nummers, waarvan de
hoofdmoot gevormd wordt door 3^27 civiele en
659 criminele procesdossiers, en kent een hoofdin
deling in enerzijds stukken betreffende de organisa
tie (1), anderzijds stukken betreffende de taken van
de schepenbank (11). Elk van beide hoofdbestanden
is in een aantal rubrieken ingedeeld, waarvan de be
titeling in verband met de daaronder voorkomende
beschrijvingen van categorieën stukken uit rechts
historisch oogpunt weieens vragen oproept. Zo is
rubriek ia getiteld 'Rechtsregels', maar lezing van
de omschrijvingen van daaronder figurerende in
ventarisnummers wijst uit, dat het hier óók gaat om
stukken betreffende het te Weert c.a. geldende (ma
teriële en formele) costumiere recht, dat de sche
penbank diende toe te passend Valt dat nog onder
de 'organisatie' van de schepenbank?4 Merkwaardig
doet ook aan de betiteling van rubriek ic (Aanstel
ling procureurs'); niet alleen omdat procureurs
plachten te worden toegelaten, maar ook omdat in
deze rubriek mede opgenomen blijken te zijn akten
van visitatie door schepenen van gewonde perso
nen'... Verwondering wekt ook s inventarisators
implementatie van het onderscheid tussen de ru
brieken UB ('Vrijwillige rechtspraak') enne ('Ove
rige akten', namelijk van de schepenbank). Dat in
UB geprotocolleerde transportakten, testamenten,
volmachten, attestaties, huwelijkse voorwaarden en
schuldbekentenissen voorkomen, zal niemand ver
bazen. Wèl, dat men onder 11c opnieuw attestaties
en volmachten, alsmede benoemingen van voogden
[50]
aantreft. Was dat laatste geen geijkt bestanddeel van
de voluntai re j urisdictie?
Via tafels van de procesdossiers in civiele en crimi
nele zaken - mèt de geschilpunten, een term die in
civdibus beter op zijn plaats lijkt dan in criminali-
bus-, een namenindex van procespartijen en een in
dex op de 'geschilpunten' in de processen (bijlagen
i-iv) heeft de inventarisator zich beijverd - het zij
met erkentelijkheid vermeld - de massa van dossiers
beter toegankelijk te maken. De laatstgenoemde in
dex lijkt geïnspireerd op die van VennerS, uiteraard
mutatis mutandis. Niet elke verandering schijnt mij
overigens een verbetering. Waarom bij voorbeeld
een hoofdje 'Persoonsrecht', waar kennelijk perso
nen- en familierecht bedoeld zijn? En waarom komt
onder dat hoofdje één geval voor van 'bezwaring
[van] onroerend goed' (p. 307) - ging het soms om
pupillair' goed? -, terwijl soortgelijke gevallen on
der zakenrecht ontbreken? Of moeten we die zoe
ken onder 'verbintenissenrecht' bij 'stellen onder
pand' (pp. 315-316)? Nu op de Brabantse Archiva-
rissendag 1994 opnieuw over 'nadere toegangen' in
het kader van rechterlijke archieven gediscussieerd
is (vgl. nab 98 (1994) 312), zou het m.i. verre van
onnut zijn als er over zulke juridische 'toegangen'
eens een studieconferentie van archivarissen en
rechtshistorici georganiseerd zou worden.
Wie recenseert dient critisch te zijn. Vandaar mijn
voorgaande opmerkingen. Die doen niet af aan
mijn eindoordeel, dat Wassink een goed bruikba
re, ja zelfs een bepaald 'gebruikersvriendelijke' in
ventaris geproduceerd heeft. Gebruikersgroepen
als genealogen en lokale historici zullen er best mee
kunnen werken. Rechtshistorici trouwens ook. De
eerstgenoemden zullen punten en puntjes als hier
boven gereleveerd niet of amper opmerken en
laatsgenoemden behoren ex professio beter te we
ten. Wèl toont ook dit geval weer eens aan - maar
dat bij wijze van obiter dictum - hoe broodnodig
een althans elementaire juridische en rechtshistori
sche kennis is bij het inventariseren van rechterlij
ke archieven®, een taak, waarvoor in beginsel elke
archiefambtenaar, de 'hogere' zowel als de 'midel-
bare', kan komen te staan
O. Moorman van Kappen
Moten
1 Om ieder misverstand te voorko
menuiteraard heb ik alle begrip
voor, dar ook - om niet te zeggen:
juist - gemeentearchivarissen he
den ten dage aan 'marketing' en
public relations' moeten doen.
Stijgende bezoekersaantallen vor
men immers een 'hard' gegeven in
de overlevingsstrijd. Zo'n 'werving'
bedrijve men evenwel liever in ver
schijningsaankondigingen en
voorlichtingsmateriaal of- nóg
gerichter - in op stimulering van
archiefbezoek gerichte 'demon
stratieve artikelen, bij voorbeeld
in lokaal-historische periodieken.
2 Als annexa zijn inbegrepen de ge
deponeerde archieven van enige
notarissen en van de leenkamer
van Weert, Nederweert en Wes-
sem, weinig omvangrijke en tame-
lijk fragmentarische bestandjes.
Omdat in verband met deze leen
kamer tevens keurmedige en hof-
goederen vermeld worden (p. 3 5
nrs. 4834-4836) rijst de vraag of
deze leenkamer niet tevens - zo al
niet voornamelijk - als zogenaamde
laathof fungeerde.
3 Vgl.inv.nrs2, 3,4,7,9-13.
4 De bovenaan p. 17 gegeven toelich-
ting op de rubriek 'rechtsregels'
komt mij niet overtuigend voor:
alle onder deze rubriek opgenomen
archiefstukken zouden 'specifiek
betrekking hebben op de organisa
tie van de schepen bank' - q uod
m.i. non - en [op] het functioneren
van de rechtspraak in Weert'.
Immers, deze stukken hebben óók
betrekkingop 'rechtsregels'van
niet-procesrechtelijkeaard. De
uitdrukking 'het functioneren van
de rechtspraak' komt mij te vaag,
te 'opgerekt' en te onbepaald voor.
Als betiteling van rubriek ia zou ik
- als die 'rechtsregels' dan al uit
gangspunt zouden moeten zijn -
geprefereerd hebben[Stukken
betreffende] Rechtsregels met
betrekking tot inrichting en com
petentie van de schepenbank,de
rechtsgang en het door haar toe te
passen recht'o.i.d.
5 G.H.A.Venner, Inventaris van het
archief van het Hoofdgerecht Roer-
mondi4$9-ij()6 (Maastricht, 1987;
Inventarisreeks Rijksarchiefin
Limburg nr. 3 8) bijlage v, pp. 43 5
vlg.
6 Ofliever, van archieven, die qua
inhoud van specifiek juridische
aard zijn, een aanmerkelijk ruimere
soortaanduiding.
[51]
