was dat halverwege de rit werd verordonneerd dat
van de beoogde principiële herziening van wet en
besluit - in feite de verplichting tot aanstelling van
een gemeentearchivaris - geen sprake mocht zijn.
De vergadering in 's-Hertogenbosch is historie. We
zijn nu 21 jaar verder, en saddermaar ook wiser en
'gewest' heet tegenwoordig 'regio'. Daarmee zou de
kous, mijn verhaal, afkunnen zijn en mijn tijd niet
vol. Laat ik daarom uitleggen waarom regiovor
ming wel onderwerp van debat mag zijn en nog
steeds geen onderwerp voor een standpuntbepaling
door een ledenvergadering van de, en dat is veran
derd, Koninklijke van.
Om te beginnen een paar steekwoorden. Ik vereen
voudig de werkelijkheid door de volgende aanna
mes te accepteren: u weet wat het verschil tussen be
heer en zorg voor archieven inhoudt. Wanneer ik
beheer zeg bedoel ik de optelsom van beide. Lokale
bestuurders zijn niet zo genuanceerd, ik ook niet.
Wanneer ik rijk zeg bedoel ik rijk oude en nieuwe
stijl. Provincie Rotterdam staat voor provincie nieuwe
stijl zoals bekend een provincie met grote bevoegd
heden. Gewoon provincie staat voor de huidige pro
vincie oude stijl, dus voor een provincie met be
perkte bevoegdheden. Gemeente blijf ik gemeente
noemen, ongeacht de stijl. De waterschappen laat
ik vandaag buiten beschouwing. Tot op heden lij
ken ze in de publieke discussie nauwelijks bij het
onderwerp betrokken te worden.
Wij archivarissen bij lokale overheden zijn in de
loop der tijden pragmatisch gebleven. Misschien
wel omdat we keer op keer met eigen ogen hebben
gezien hoe de hoge heren die in hoge bomen klim
men, eerst vrolijk op de wind heen en weer zwiepen,
en met hun hoge hoeden zwaaien. Helaas, al na kor
te tijd moeten ze de bomen stijf omklemmen, want
het waait daarboven deksels hard, kennelijk te hard,
ook voor hun hoeden, want die scheuren al snel in
stukken. Wij, boomkijkers, zien verrast de resten
van de stukgewaaide hoeden voorbij komen, nu
eens een stuk rand, dan weer een stuk hoed. Geluk
kig weten de hooggeklommenen zich in hun hoge
en inmiddels benarde positie te handhaven. Ik ver
klap geen geheim dat ervaren boomkijkers steeds
weer constateren dat de meeste hoge heren zich
meer lijken in te spannen voor het bemachtigen van
de resten van andermans hoed dan voor het veilig
stellen van hun eigen hoed. Een enkeling weet zich
niet als boomklever te handhaven en stort jammer
lijk en jammerend omlaag. Wij, met de beide benen
op de grond, bevinden ons in een goede positie om
de les van dit verhaal te leren: hoe hoger de boom en
hoe hoger de hoed, des te langer en aantrekkelijker
de zweeftocht van de flarden en des te tragischer de
val. Waarom deze beeldspraak?
Wat er ook bestuurlijk in Nederland wordt gereor
ganiseerd, het maakt voor het archiefbeheer niet
uit, zolang een goed beheer maar wettelijk wordt
voorgeschreven en, belangrijker, zolang een goed
archiefbeheer maar wordt gepraktiseerd. Van goed
archiefbeheer kan alleen sprake zijn wanneer dat
beheer op alle bestuurlijke niveaus wordt uitge
voerd door competente collega's, toegerust met de
noodzakelijke middelen. Onze herhaaldelijk uitge
sproken wens om te komen tot een sluitend net van
archiefbeheer op alle bestuurlijke niveaus komt niet
voort uit de behoefte werkgelegenheid te creëren,
dat zou een op zich prettig zijdelings effect kunnen
zijn. Nee, de wens komt voor uit de opvatting dat
een respect voor de, helaas zo dikwijls geprostitu
eerde, openbaarheid met zich meebrengt dat alle
burgers zich verzekerd kunnen weten van een goed
archiefbeheer, niet alleen op rijks- en provinciaal ni
veau, maar ook op gemeentelijk niveau. En dat zij
zich óók verzekerd kunnen weten van een goed be
heer van dat deel van ons culturele erfgoed dat ar-
chiefwotdt genoemd. Naar de opvatting van de ge
meentearchivarissen behoort onze energie zich te
richten op de realisering van dat sluitende net, en
niet op de verdeling van de macht.
Hoe weerbarstig is soms de werkelijkheid. Wij we
ten allen dat het gezegde het totaal is meer dan de som
der delen gewoonlijk wordt aangehaald in de opta-
tieve zin. Zo ook door mij. Wat schort er dan aan?
Veel, teveel. Laat ik proberen deze verzuchting toe
te lichten, en wat dit al met regionalisering te ma
ken heeft.
Het zal u nu niet meer verwonderen dat naar mijn
mening de aanstaande Archiefwet in deze vorm
van mij niet hoeft. Fijn dat de definities zijn aange-
202
scherpt... ook zonder dat worden archieven ge
vormd en beheerd. Fijn dat de Rijksarchiefdienst
een beter statuut gekregen heeft.dat regardeert de
gemeenten niet. Fijn dat de overbrengingstermijn is
verkort.de meeste gemeenten - met een gemeen
tearchivaris - hanteren die, of een nog kortere, al
jaren. Kortom... fijn dat het rijksbelang, of beter
de rijksachterstand, in de herziening alle aandacht
gekregen heeft. Miserabel dat de minister van wvc
daarmee opnieuw heeft gedemonstreerd onvol
doende oog te hebben voor het landsbelang. Mi
serabel dat de minister het kennelijk niet nodig
vond te bewerkstelligen en te garanderen een goede
openbaarheid der archieven en daarmee onder meer
van een reële controleerbaarheid van alle bestuurs
lagen, dat wil zeggen rijk, provincies, èn gemeen
ten. Wie de krant aandachtig leest, weet dat ook op
gemeentelijk niveau de controleerbaarheid niet van
ieder belang ontbloot is. Dezelfde krantenlezer zal
het ook opgevallen zijn dat de hoge heren in de hoge
bomen de krant niet kunnen lezen - daarvoor zijn
zij te hooggeklommen. Op hun niveau vallen alleen
de koppen nog maar op, hoe half of sterk hun lees
bril is.
Als pragmatisch man begrijp ik niet hoe de minister
aan de ene kant er naar kan streven archieven na
twintig jaar onder het regime van de Archiefwet te
brengen en aan de andere kant er niet voor zorgt dat
er tegelijkertijd een kwalitatief goed apparaat op
poten wordt gezet, een apparaat dat nodig is om de
wet uit te voeren. Ik kan het als pragmatisch man al
leen begrijpen wanneer ik veronderstel dat minis
ters louter letterknechten in dienst hebben, letter
knechten die luide de krant spellen waardoor het
verband van wat zij de boom in roepen teloor gaat.
Maar zo'n veronderstelling wil mij niet aan. Er
moet een logischer verklaring zij n
Pragmatisch als ik ben, wachtte ik dus gespannen
op de kans bij uitstek voor onze minister om open
baarheid en cultuurbehoud gelijkelijk te dienen. Ik
wachtte op de opvattingen van de minister inzake
de reorganisatie van het binnenlands bestuur, ofwel
de regelingen die getroffen gaan worden ten aan
zien van het kloppend hart van Nederland, de bron
van onze welvaart, de wereldhaven Rotterdam, en
omliggend platteland. Met andere woorden, ik ver
trouwde er op dat de minister zich zou rehabiliteren
in de wetgeving rond de regionalisatie. Want laat de
herziening van de archiefwetgeving dan niet prin
cipieel mogen zijn of heten, van de voorgestane re
giovorming kan dat moeilijk worden ontkend. De
ze herziening biedt bij uitstek de mogelijkheid om
een sluitend net te bewerkstelligen. Nu weet ik best
dat de ontwikkelingen vooralsnog betrekking zul
len hebben op de grote stedelijke gebieden en dat
het omringende archivarisloze platteland statistisch
weinig relevant is, maar daar wonen ook boomkij
kers, en zij hebben dezelfde rechten.
Uit de beschikbare stukken kunnen we conclude
ren dat het systeem van drie bestuurslagen dat ons
openbaar bestuur kenmerkt, gehandhaafd blijft,
ook de benamingen blijven dezelfde. De bevoegd
heden veranderen. De bevoegdheden van de provin
cie Rotterdam en van analoog te construeren pro-
vincies-nieuwe-stijl zijn een optelsom van de be
voegdheden van de provincies-oude-stijl en van een
aantal bevoegdheden van de inliggende gemeenten,
al dan niet te vermeerderen met een aantal door het
rijk over te dragen bevoegdheden. De resterende be
voegdheden van de inliggende gemeenten worden
na hun herverkaveling aan de nieuwe onderhorighe
den opgedragen. Zij blijven wel gesierd met de titel
van gemeente maar vertonen inhoudelijk een grote
gelijkenis met de huidige deelgemeenten.
Deze herziening is geen gril, nee, zij komt voort uit
de behoefte het openbaar bestuur beter te organise
ren, dichter bij de burger te brengen, op menselijke
maat te stoelen. Zoals vaker worden de problemen
ook dit keer vooral benaderd op hun vorm en min
der op hun inhoud. Maar dat terzijde. Het ligt voor
de hand dat in deze nieuwe bestuurlijke situatie on
ze bestuurderen - en wijzelf óók - voor het archief
beheer zullen streven naar een doelmatige organisa
tie van inhoud en vorm. Gezien de uitdagingen
waarvoor het vak zich ook overigens gesteld ziet,
ligt het alleszins in de rede om qua infrastructuur te
streven naar grotere eenheden voor alle werkproces
sen, dus selectie, verwerving, materieel beheer en
intellectueel beheer en naar een fijnmazig net voor
de feitelijke beschikbaarstelling.
Het ligt derhalve in de rede dat gestreefd wordt ar-
[203]
