derzoekers hebben ten behoeve van bedrijfstakstu
dies archievenoverzichten samengesteld. In een be
perkt aantal gevallen zijn de resultaten hiervan door
middel van publikaties voor een breed publiek toe
gankelijk gemaakt.7
Met financiële steun van de Kamers van Koophandel
en Fabrieken, het Nederlands Instituut voor het
Bank-en Effectenbedrijf (nibe) en het Verbond van
Verzekeraars heeft het neha in de loop van de jaren
'80 - naast de passieve registratie - een begin gemaakt
met de actieve registratie: de registratie van bedrijfs
archieven die door de ondernemingen zélf worden
beheerd. Deze registratie-aktiviteiten resulteerden in
een drietal bronnenoverzichten over het bank- en
verzekeringswezen en een overzicht van de Kamers
van Koophandel en Fabrieken in Nederland.8
Op basis van deze ervaringen heeft het neha eind
1989 het initiatief genomen om de historische be
drijfsarchieven van de 10000 grootste Nederlandse
ondernemingen te traceren.9 Hiervoor zijn met be
hulp van de gegevens van de nv Databank van de
Kamers van Koophandel en Fabrieken middelgrote
en grote bedrijven geselecteerd, evenwichtig ver
deeld over alle bedrijfstakken.
Deze registratie-activiteiten hebben een driedelig
doel. In de eerste plaats het bieden van een hulpmid
del bij de acquisitie door het openbaar archiefwezen.
In de tweede plaats onderzoekers een apparaat in
handen te geven waarmee ze snel geïnformeerd kun
nen zijn over de verblijfplaats, omvang, inhoud en
toegankelijkheid van een bedrijfsarchief. En niet in
de laatste plaats 'zendingsarbeid' onder onderne
mend Nederland om de aandacht te vestigen op het
cultuur-historisch belang van bedrijfsarchieven.10
In totaal zijn er door het neha op dit moment ruim
5000 bedrijfsarchieven geregistreerd in het zoge
naamde Bedrijfs Archieven Register van het neha, af
gekort barn (zie tabel 1).
Tabel 1 Overzicht van door het BARN geregis
treerde bedrijfsarchieven onderverdeeld naar
bedrijfsklassen op basis van de Standaard Be
drijfs Indeling (SBI) van het Centraal Bureau
31
32
van de Statistiek (CBS).11
33
34
SBI-code Bedrijfsklasse
Aantal
35
36
11
Kolenmijnbouw
12
37
12
Aardolie-en aardgaswinning
40
en-exploratie
5
51
19
Overige delfstoffenwinning
47
52
20/21
Voedings-en genotmiddelen
61/62
industrie
567
63/64
22
Textielindustrie
308
65/66
23
Kledingindustrie
68
71
24
Leder-, schoen-e.a. leder-
72
warenindustrie
32
73
25
Hout-en meubelindustrie
108
74
26
Papier-en papierwaren-
75
industrie
90
76
27
Grafische industrie, uitgever.
314
77
28
Aardolie-industrie
8
81
29
Chemische industrie
163
30
Kunstmatige en synthetische
garen-en vezelind.
1
Rubber-en kunststof-
verwerkende industrie 36
Bouwmaterialen-, aarde-
werk-englasindustrie 171
Basis metaalindustrie 25
Metaalproduktenindustrie 195
Machine-industrie 107
Elektrotechnische industrie 28
Transportmiddelenindustrie 95
Openbare nutsbedrijven 319
Bouwnijverheid 225
Bouwinstallatiebedrijven 55
Groothandel 497
Tussenpersonen in de handel 19
Detailhandel 369
Spoorwegen 45
Wegvervoer 305
Zeevaart 90
Binnenvaart 74
Luchtvaart 16
Hulpbedrijven van het vervoer 85
Communicatiebedrijven 19
Bankwezen 307
Totaal 4805
[88]
Hierbij gaat het zowel om bedrijfsarchieven die door
het openbare archiefwezen worden beheerd als om
archieven die nog bij de ondernemingen berusten.
In zestien delen zijn de bewaard gebleven bedrijfsar
chieven beschreven en gerubriceerd. Het zoeken
naar een bedrijfsarchief is daarmee teruggebracht tot
het inzien van een overzichtelijke 20 centimeter op
de boekenplank. In iedere publikatie is tevens een
beknopte historische inleiding opgenomen van de
betreffende branche.
Tabel 2 Aantal archieven naar grootteklasse
en plaats van bewaring uitgesplitst naar open
baar archiefwezen (OA), particulier beheer
(PB) en beide (OA/PB)
Crootteklasse
OA
PB
OA/PB
Totaal
in meters
0-1
1084
150
27
1261
>1-10
482
282
31
795
>10-100
320
657
40
1017
>100-1000
42
297
29
368
>1000
16
2
18
onbekend
758
591
27
1346
2686
1963
156
4805
Op basis van tabel 2 kunnen de volgende conclusies
worden getrokken. Bijna 60% van de geregisteerde
bedrijfsarchieven of delen daarvan zijn in beheer bij
het openbaar archiefwezen
Wat betreft de omvang is - indien de categorie 'on
bekend' buiten beschouwing wordt gelaten - bij
na 60% van de geregistreerde archieven kleiner dan
10 strekkende meter. Het openbaar archiefwezen be
heert overwegend archieven met een omvang kleiner
dan 10 strekkende meter namelijk 1566; 362 archie
ven hebben een omvang gelijk aan of groter dan
10 strekkende meter. Voor de omvang van archieven
in particulier beheer geldt het tegenovergestelde: 432
archieven zijn kleiner dan 10 meter en 970 archieven
hebben een omvang groter dan 10 meter. In veel ge
vallen zal bij de archieven die door het openbaar ar
chiefwezen worden beheerd naast de 'natuurlijke' se
lectie een archivistisch verantwoorde schoning heb
ben plaatsgevonden. Dit zal in veel mindere mate het
geval zijn bij bedrijfsarchieven in particulier beheer.
Macro-selectie
Op verzoek van het Projectbureau Industrieel Erf
goed (pie) dat tot taak heeft de Minister van wvc te
adviseren over het selectief behoud van industrieel
erfgoed in Nederland, heeft het Nederlandsch Eco-
nomisch-Historisch Archief (neha) zich gebogen
over het probleem van de macro-selectie van be
drijfsarchieven. Onze bevindingen hebben wij vast
gelegd in Stap voor stap; een proeve van macro-selectie
inzake Nederlandse bedrijfsarchieven in acht stap
pen.11 Doel van deze studiewas het ontwikkelen van
een systematische, algemeen toepasbare, inhoudelijk
consistente en praktische methode van macro-selec
tie ten behoeve van negentiende- en twintigste-
eeuwse Nederlandse bedrijfsarchieven. Onder ver
antwoorde macro-selectie wordt verstaan, dat men
uit de overvloed aan bedrijfsarchieven zodanige keu
zen maakt dat met de uiteindelijk geselecteerde
archieven een representatieve beschrijving en verkla
ring gegeven kan worden van gebeurtenissen en ont
wikkelingen in het bedrijfsleven en van het bedrijfs
leven in relatie tot zijn omgeving.
Bij het ontwikkelen van een methode voor macro-se
lectie heeft het neha een tweetal voorwaarden ge
steld:
1 de methode dient algemeen toepasbaar te zijn,
dat wil zeggen dat de methode zodanige richtlijnen
biedt dat iedere archivaris op soortgelijke wijze kan
komen tot een bijdrage aan het proces van systema
tische en verantwoorde macro-selectie.
2 de geboden methode dient rekening te houden
met de bestaande structuur van het archiefwezen
(rijksarchiefdienst, streekarchieven, gemeentelijke
archiefdiensten en categoriale instellingen) en de
daaruit voortvloeiende verdeling van taken, verant
woordelijkheden en bevoegdheden ten aanzien van
het behoud en beheer van bedrijfsarchieven die deel
uitmaken van het industrieel erfgoed.
Het bovenstaande heeft een drietal implicaties:
1 de te ontwikkelen selectiecriteria dienen toepas
baar te zijn op het gehele veld van bedrijfsarchieven;
2 dit brengt met zich dat archivarissen zich bij de
selectie kunnen bedienen van bronnenmateriaal dat
in beginsel voor alle bedrijfstakken en voor alle be
drijven in Nederland aanwezig is;
[89]
