B
zijn afzonderlijke depots voor de archieven en bi
bliotheek ingericht. De archiefstukken zijn gebor
gen in houten - dus brandgevaarlijke - kasten en
stellingen, hetgeen verraadt dat de moderne eisen
aan een goede archiefzorg kosten met zich meedra
gen, die het EBG-budget te boven gaan. Toch is de
ebg, geheel in overeenstemming met haar traditie
om zichzelf financieel te bedruipen, er nimmer toe
overgegaan om bij de (Oost-)Duitse overheid aan
te kloppen voor ondersteuning. En daar is men
trots op!
Na de grootscheepse concentratie in 1764, vloei
den mettertijd steeds nieuwe archieven naar het
Uniteitsarchief. Rond 1940 heeft de laatste grote
overdracht van archieven, die gevormd waren sinds
1894, plaatsgevonden. Hoewel plannen voor een
nieuwe omvangrijke verhuizing van ondermeer de
archieven van het district Bad Boll naar Herrnhut
in de maak zijn, is er tot op heden mede vanwege
een nijpend ruimtegebrek geen uitvoering aan ge
geven. Aangezien de depots tot de nok toe gevuld
zijn met archieven en boeken, is de zolder noodge
dwongen ook als opslagruimte in gebruik geno
men.
Ruimtegebrek is niet het enige beheerspro
bleem. Jaren geleden is gestart met de microver
filming van de notulen van de Uniteitssynoden.
Daarvoor werden in eerste instantie films van
Oostduitse makelij gebruikt. Vanwege de recente-
lijke sterke economische neergang in Oost-Duits-
land zijn deze films moeilijk te verkrijgen en is de
dienst enige tijd geleden overgeschakeld op films
van westers fabrikaat. Helaas passen deze films niet
op de nog aanwezige Oost-Duitse apparatuur.
Voor de onderzoekers is op de eerste verdieping
een kleine studiezaal ingericht. Volgens opgave van
de Uniteitsarchivaris ontvangt het Uniteitsarchief
jaarlijks zo'n 1000 bezoekers uit binnen- en buiten
land. Na de Duitse eenwording in 1990 is het aantal
bezoekers niet noemenswaardig gestegen, ondanks
het feit dat reizen in de voormalige ddr thans veel
minder omslachtig is. Het bestellen van fotoko
pieën van stukken is pas na de 'Wende' mogelijk ge
worden. In de DDR-tijd was het de Hernhutter ar
chiefdienst evenals andere archieven ten strengste
verboden om zelf aan zulke verzoeken te voldoen.
Wanneer een onderzoeker kopieën van archiefstuk
ken wenste te ontvangen, dan moest daarvan een
film gemaakt worden, die vervolgens uitsluitend
geleverd werd via in Postdam gevestigde ambtelijke
molens. Geld werd daarvoor niet gerekend. Alleen
tegen overhandiging van een film van na de oorlog
in beslag genomen Oost-Duitse archiefstukken,
die in Washington (vs) berusten, werd de Duitse
film vrijgegeven.11
Het archiefdepot was in eerste instantie vooral
bedoeld om het conglomeraat van bestuursarchie
ven op centraal niveau te bewaren. De basis vormt
het huis- en familiearchief van Zinzendorf (1700-
1760), gevolgd door bescheiden van de Uniteitssy
noden sinds 1764, de permanente instanties, zoals
het Unitats-Aeltesten-Conferenz(\}n\te\ts Oudsten-
raad) met de rechtsvoorgangers en opvolgers vanaf
174112 en ondersteunende departementen voor de
zending, onderwijs, diaconale aangelegenheden,
kerkelijk-religieuze vraagstukken en financieel-eco-
nomische zaken.13 Sinds de verzelfstandiging van
de Europees-continentale provincie in 1856 treedt
het Hernhutter depot tevens op als bewaarplaats
van de provinciale bestuursarchieven14, hoewel
door de Duitse deling in 1945 en de daaruit voor
vloeiende splitsing van de Europese provincie de
bescheiden van het district Bad Boll in dit kuuroord
ondergebracht zijn. Het ligt evenwel in de bedoe
ling met een bestuurlijke samenvoeging ook de pa
pieren bij elkaar te brengen. Archieven van plaatse
lijke instellingen, waaronder die van de Hernhutter
broedergemeente en het archief zelf, scholen en vor
mingsinstituten uit vele Duitse gemeenten, en per
soonlijke stukken als levensbeschrijvingen hebben
eveneens onderdak gekregen. Tenslotte bezit het ar
chief een uitgebreide bibliotheek, een geëxposeerde
collectie kunst- en historische voorwerpen, die be
trekking hebben op de geschiedenis en zendings
werken van de ebg, en een topografische atlas be
staande uit foto's, dia's, ansichtkaarten, munten, ze
gels en topografische kaarten.15
Toen in 1764 de Uniteitssynode het besluit tot de op
richting van een centraal archief nam, is ter uitvoe
ring hiervan nog in datzelfde jaar een vijfman tellen
de archiefcommissie Unitats-Archiv-Collegiumin
het leven geroepen onder het bezielende voorzitter
schap van Abraham von Gersdorf. Hoewel hij niet
als zodanig betiteld wordt, is hij wegens zijn vele ar-
[314]
met grote voortvarendheid aan het werk. Niet alleen
haalde zij van heinde en verre archieven naar Zeist
maar tegelijkertijd werd de ordening en beschrij
ving krachtdadig ter hand genomen lang voordat
de nu gemeengoed zijnde archivistische principes
geformuleerd waren. Von Gersdorf c.s. hadden zo
hun opvattingen hoe de Uniteitsarchieven bewerkt
dienden te worden. Bestemmingsbeginsel en respect
des fonds waren hun vreemd; zij rangschikten alle
bescheiden op onderwerp volgens naar wat later als
het 'pertinentiebeginsel' zou worden aangeduid.19
Alle stukken werden ondergebracht in vierentwin-
ting rubrieken.20 Toch zijn enkele archieven, waar
onder die van de Unitats-Missions-Diakonie (1753-
1894) en de Missions-Deputation (1762-1789) aan
de Pertinenz-dwang ontsnapt. Met de opkomst van
de moderne archivistiek aan het einde van de negen
tiende eeuw is het rubriekensysteem verlaten en se
dertdien wordt het bestemmingsbeginsel als uit
gangspunt gehanteerd.
Als hoofdtoegang op de rubrieksgewijs ingedeel
de archiefbestanden legde Von Gersdorf tussen
1765-1767 een GeneraLkatalogaan met een uit vier
lijvige banden bestaand Spezielrepertorium als na-
chivistische werkzaamheden eigenlijk als de eerste
Uniteitsarchivaris te beschouwen. Erich von Ranzau
werd in 1767 als de eerste archivaris benoemd. De
archiefcommissie, die nadien hoogstwaarschijnlijk
nog alleen als controlerend en adviserend lichaam
gefungeerd heeft, is twee jaar later opgeheven. Von
Ranzau staat aan het begin van een ononderbroken
lijn van archivarissen tot op de dag van vandaag.16
Sinds 1975 staat mw Ingeborg Baldaufaan het hoofd
van een zeven personen tellende formatie. In de
archieven zijn buiten mw Baldauf een hulp-archiva
ris en een secretaresse, beiden in deeltijd, werkzaam.
Voor de bibliotheek zijn vijf parttime hulpkrachten
beschikbaar.
De archivaris was tot het einde van de 19e eeuw
verantwoording verschuldigd aan de Uniteitssyno
de.17 Momenteel valt het beheer onder de Directie
van het district Herrnhut, die volgens de Kerkorde
van 1987 belast is met het opstellen van een be
heersreglement. Voor de instandhouding van de ar
chiefbewaarplaats zijn evenwel alle provincies aan
sprakelijk.'8
De archiefcommissie ging na constituering direct
[3U]
