Hauptstaatsarchiv Dresden
Het massieve gebouwencomplex van het Haupt
staatsarchiv in Dresden is gebouwd tussen 1912 en
1915 en is gelegen aan de Archivstrafie in Dresden-
Neustadt. Het werd niet getroffen bij het grote
bombardement op Dresden in de nacht van 13 op
14 februari 1945. De ontvangst door dr Reiner
Grol?, directeur van het Hauptstaatsarchiv, was al
lerhartelijkst. Eerst hield hij een uitvoerige inlei
ding over de geschiedenis en de organisatie van het
archiefwezen in Saksen en met name over de veran
deringen in het archiefwezen na de 'Wende' van
herfst 1989 en de daaropvolgende Duitse eenwor
ding in oktober 1990. Hierna volgde een rondlei
ding door het gebouw langs de archieven en een
speciaal voor ons gemaakte tentoonstelling in de
imposante, gelambrizeerde kaartenzaal. De oudste
oorkonde uit 948 kon niet getoond worden maar
wel een oorkonde uit 971 van Otto II, een fraaie in
gekleurde atlas van vestingen in Friesland, Brabant
en Vlaanderen uit de zestiende eeuw en ook een
met foto's verlucht dagboek van de reis van de laat
ste vorst van Saksen naar het oostelijk front in
1917.
Bij de ingrijpende staatshervorming van 1834 werd
op 26 april van dat jaar het Königlich Sachsisches
Hauptstaatsarchiv in Dresden opgericht. Het pre
dikaat koninklijk verdween in de loop der jaren
maar de rest van de naam bleef in gebruik tot 8 mei
1945, toen deze werd gewijzigd in Sachsisches Lan-
deshauptarchiv. Na de opheffing van de deelstaat
Saksen in 1952 werd het kortaf Staatsarchiv maar
recent is oude naam Sachsisches Hauptstaatsarchiv
in ere hersteld.
Niet alleen de naam veranderde, ook het perso
neelsbestand onderging na de 'Wende' wijzigingen.
Alle medewerkers, van hoog tot laag, hadden zich te
onderwerpen aan een 'Überpriifung'. Enkele mede
werkers die voor de Staatssicherheitsdienst bleken
te hebben gewerkt, vertrokken. Ook onderging het
personeelsbestand een verjonging. Gevolg van deze
ontwikkelingen was wel dat expertise verloren is ge
gaan.
De deelstaat (Freistaat) Sachsen is weer ingesteld
op 3 oktober 1990, toen de voormalige DDR zich in
de vorm van vijf nieuwe deelstaten aansloot bij de
Bondsrepubliek. Op archiefgebied werd bepaald
dat de oude uit 1976 daterende archiefwet van de
ddr voor de deelstaat Saksen van kracht bleef tot
er een nieuwe wet zou zijn. Het nieuwe 'Archivge-
setz ftir den Freistaat Sachsen' dateert van 17 mei
1993.1 Het is een prestatie dat deze wet er zo snel is
gekomen want de regering van Saksen ziet zich
voor zoveel opgaven gesteld. De nieuwe aan het ar
chiefwezen gestelde taken en het feit dat het op de
maatschappelijke verhoudingen en de centralisti
sche structuren van de ddr toegesneden archief
recht niet verenigbaar is met de opbouw van Sak
sen, vereisten een snel totstandkomen van nieuwe
archiefwetgeving.
Het archiefwezen valt onder het Sachsisches Staats-
ministerium des Innern, waar een Referat Archiv-
wesen de schakel vormt naar de archiefdiensten. In
het verleden opgedane slechte ervaringen met dit
ministerie leidden tot vergeefse pogingen om het
archiefwezen onder te brengen bij een ministerie
van wetenschappen of direct onder de Staatskanse-
larij. Het Staatsarchiv in Saksen heeft hoofdvesti
gingen in Dresden en Leipzig, die op gelijke voet
staan. Daarnaast zijn er dependances in Bautzen,
Chemnitz, Freiberg en Gleichau, terwijl onlangs
een hulpdepot in Kamenz in gebruik werd geno
men. Daarnaast zijn er Kreis- en Stadtarchive. Er
geldt een overbrengingstermijn van dertig jaar, ter
wijl stukken in de regel ook na dertig jaar openbaar
worden.
Opvallend is dat voor archivalia uit de periode 8 mei
1945 tot 2 oktober 1990 een andere regeling geldt.
Een ieder kan deze stukken nu al inzien met inacht
neming van het 'Datenschutzgesetz'. Dit betekent
dat stukken, of kopieën daarvan, alleen ter inzage
worden gegeven na het onleesbaar maken van gege
vens betreffende personen. Dit geldt echter niet
voor voormalige ambtsdragers en hun medewer
kers. Deze gegevens zijn openbaar.
Het is goed zich te realiseren dat in Duitsland de
deelstaten inzake het archiefwezen zelfstandig zijn.
Het is een aangelegenheid, waarbij wetgeving op
federaal niveau ontbreekt. De archivarissen van de
deelstaten ontmoeten elkaar echter tweemaal per
jaar op informele basis. Daarnaast is met name tus-
[308
Het uit 1 pi5 daterende gebouwencomplex van het
Haupstaatsarchiv te Dresden. Foto: B. Hijma
meer ook archieven van politieke partijen en vak
bonden. Hoewel nu is vastgelegd dat dit soort ar
chieven onder de archiefwet vallen, is het toch zaak
goed in de gaten te houden dat geen archieven verlo
ren gaan, wanneer bijvoorbeeld voormalige staats
bedrijven in nieuwe, particuliere handen overgaan.
Nadrukkelijk vallen de archieven van de kerken ge
heel buiten dit kader. Ook in de ddr, hadden de
kerken in principe volledige zeggenschap over hun
archieven.
De archieven van de Stasi, de vroegere staatsveilig
heidsdienst van de ddr zijn ook een heel ander
verhaal. De archiefwetgeving van de deelstaten
heeft over deze archieven niets te zeggen. Deze ar
chieven vallen onder de regering in Bonn en wor
den beheerd, ontsloten en geanalyseerd door de re
geringsgevolmachtigde Joachim Gauck, dominee
en voormalig burgerrechtactivist uit Rostock, en
zijn medewerkers.
sen de archivarissen van de deelstaten Saksen en
Beieren een goede samenwerking tot stand geko
men.2 Een heel ander verhaal zijn de archieven van
de Bondsregering die onder het Bundesarchiv in
Koblenz vallen, met tegenwoordig een dependance
in Potsdam.
Paragraaf 4, lid 2 van de nieuwe archiefwet be
paalt dat archieven van voormalige 'staatliche oder
wirtschaftsleitenden Organe, der Kombinate, Be-
triebe, Genossenschaften und Einrichtungen. Dies
gilt auch ftir Archivgut der Parteien, gesellschaftli-
chen Organisationen und juristischen Personen'
'Archivgut' zijn geworden en onder het beheer val
len van de Staatsarchive. In de archieven van de
voormalige staatsbedrijven zitten op hun beurt ar
chieven van hun in 1945 of daarna genationaliseer
de rechtsvoorgangers. Grofi gaf voorbeelden van
tot diep in de negentiende eeuw teruggaande be
drijfsarchieven met een schat aan informatie die
'opeens' te voorschijn zijn gekomen, of het nu gaat
om een fabriek van muziekinstrumenten of van
volkskunst in het Ertsgebergte.
Fascinerend is dat er in principe niets vernietigd is
bij de nationalisaties in 1945 en latere jaren. Onder
deze paragraaf vallen naast bedrijfsarchieven onder
[309
