en zilveren gebruiksvoorwerpen, portretten en kle
ding van de sultans: dat alles is hier ondergebracht.
Maar daarnaast bevinden zich zowel een archief als
een bibliotheek in het Topkapi. In een hoek rechts
naast de Begroetingspoort Babüsseldmwaar te
genwoordig de kaartjescontrole plaatsvindt, ligt het
gebouw waar in het verleden de oude voorraadka
mers ten behoeve van de keukens waren Kiler-i
Amirè)Nu ligt hier het archief van het Topkapi Sa
rayi, te beschouwen als het familiearchief van de
sultans, met gegevens over de sultans, hun vrouw-
(en), kinderen en de hofhouding. Daarnaast zijn er
wat documenten die betrekking hebben op staats
zaken.7 De correspondentie met buitenlandse sta
ten is niet erg omvangrijk en bestaat grotendeels uit
felicitatie-en condoleantiebrieven. Na de dood van
elke sultan werden de documenten samen met de
voorwerpen (kleding, sieraden, e.d.) uit zijn rege
ringsperiode, overgebracht naar de Binnenste
Schatkamer Enderun HazinesiHet oudste stuk
betreft een officiële donatie van sultan Orhan
(1348), het jongste de mededeling, ondertekend
door Mustafa Kemal, dat het sultanaat afgeschaft
werd. In totaal gaat het om meer dan 15 5 000 docu
menten en bijna 11 000 katernen en delen. Een stu
diezaal bevindt zich hier ook. Het binnenkomen
van dit archief voor onderzoek geldt als zeer lastig.
Omdat het geen staatsarchief is en niet onder het
Ministerie van Algemene Zaken valt (zoals de hier
na beschreven archieven) maar onder het Ministe
rie van Cultuur, kent het eigen regelgeving. Een
probleem voor de continuïteit is dat de staf door
sterfgevallen de laatste jaren sterk gekrompen is en
niet is aangevuld.8
Van de bibliotheek van de sultans neemt men aan
dat het ontstaan ligt in de tijd van de hiervoor al ge
noemde Mehmed 11. Hij was een groot verzamelaar
van zowel oosterse als westerse geschriften. Tegen
woordig omvat de zeer zeldzame verzameling onge
veer 3500 handschriften, zowel in het Arabisch,
Turks en Perzisch, als in het Grieks en Latijn.9 Nog
steeds gaat het onderzoek naar de handschriften
voort. Lange tijd heeft men in het Westen gedacht
...De bibliotheek van het Topkapi Sarayi. Foto in:
S.Türkoglu, The Topkapi Palace
[218]
dat werken die als verloren beschouwd werden, zo
als delen van Livius en Polybius en zelfs het origine
le Mattheüs-evangelie, mogelijk in Istanbul te vin
den moesten zijn. Tot dusverre heeft het onderzoek,
dat zowel door Turkse als buitenlandse onderzoe
kers wordt verricht, nog geen hoop gegeven op der
gelijke grote ontdekkingen. Van Latijnse werken
zijn exemplaren van Seneca's Epistolaezn de Cosmo-
grnphia van Ptolemeüs, boven water gekomen.10
Voor de museumbezoekers is een mooi deel van de
verzameling, namelijk van gekalligrafeerde en geïl
lustreerde handschriften, te bezichtigen in een van
de paleisgebouwen. Deze gaan terug tot de negende
en tiende eeuw (Kufi-schrift uit Egypte)
Tenslotte: naast al de hiervoor genoemde schat
ten moet zeker nog de topografische collectie van
het Topkapi genoemd worden. Hier vond begin de
ze eeuw een belangwekkende ontdekking plaats:
een zeekaart van Piri Ibn Haji Memmed (bekend
als Piri Reis) uit 1513, met daarop de westkust van
Europa en Afrika en een groot deel van Noord- en
Zuid-Amerika weergegeven. Volgens mededeling
van Reis zijn de gebruikte gegevens mede gebaseerd
op een kaart van Columbus.11
Staatsarchief
voor de Osmaanse Archieven
Niet ver van het Topkapi Sarayi, in dezelfde wijk
Sultanahmet, ligt de belangrijkste archiefinstelling
van Turkije: het Staatsarchief met de Osmaanse ar
chieven 77 C. Ba^bakanlik Devlet Arfvleri Genei
Müdürliigü/OsmanliArfvleriDe archieven en stu
diezaal zijn gehuisvest in een modern gebouw, waar
ongeveer 150000000 documenten liggen (de om
vang in meters is niet bekend).12 De studiezaal is
voorzien van zestig plaatsen, waarvan de tafels nog
al klein zijn uitgevallen. Rond de 2000 bezoekers
per jaar komen hier onderzoek doen. Naslagwerken
zijn in ruime mate aanwezig en de bibliotheek
grenst aan de studiezaal. Op personeelsgebied is de
situatie geheel anders dan in het archief van het
Topkapi: werkten er vóór 1985 vijftig mensen, nu
zijn dat er 600.
Het belang van dit archief is met name zo groot
vanwege het bijna zes eeuwen durende wereldrijk
van de Turken. Relaties met de Balkanlanden en
Iran naast handelsovereenkomsten met niet-Mos-
lim staten: voor veel landen ligt hier een belangrijk
deel van hun geschiedenis. Het gaat daarbij vaak
ook om bronnen die elders niet, of niet meer, be
waard gebleven zijn. De archieven van de Osmaan
se overheden in de veroverde gebieden zélf zijn voor
het grootste deel verloren of verspreid geraakt, met
uitzondering van enkele steden met een relatief
grote autonomie of een ontwikkelde bureaucratie
(Sofia, Caïro en Tunis).13 Dit is de reden waarom
historici uit het voormalige Oost-Europa, Griekse
en Israëlische, naast Westerse en uiteraard Turkse
onderzoekers, gebruik maken van de Osmaanse ar
chieven.
Het Staatsarchief voor de Osmaanse Archieven in
Istanbid. Foto: Directoraat Generaal voor de Staats
archieven
Hoewel er al sprake was van archiefvorming tijdens
de opkomst van het rijk in de veertiende eeuw en er
in Istanbul veertiende- en vijftiende-eeuwse stuk
ken aanwezig zijn, dateert het meeste materiaal van
na de verovering van Constantinopel.14 Het is mo
gelijk dat oudere stukken achtergelaten zijn in de
eerdere hoofdsteden Bursa en Edirne. In eerstge
noemde stad is nog een aantal documenten aanwe
zig. Wat betreft Edirne: het verhaal gaat dat tijdens
de Balkanoorlog van 1912 een belangrijke collectie
ten gevolge van Bulgaars artillerievuur verloren is
gegaan.15
Kern van de Osmaanse archieven vormen de be
standen van de raad van de sultan (Divdn-i Hü-
mdyünen van de grootvizier [Bdb-iA^afi). Wat be
treft de officiële correspondentie van de Osmaanse
[219]
