Vierde plenaire zitting:
Dollar redt congres - Bert Looper
De vierde sessie, een verzamelzitting met voor
drachten over de samenwerking van archiefdien
sten en andere culturele organisaties ten dienste
van maatschappij en samenleving, bracht mij op
de valreep nog even in congresstemming. Maar
echt 'lekker' heb ik niet in het congres gezeten.
Wel liep ik steeds weer de grote congreszaal bin
nen, maar ik kon maar niet geboeid raken door de
sprekers of het gesprokene. Integendeel, het leek
erop alsof de organisatie er alles aan had gedaan
om uit de verste hoeken van de wereld de meest
ongeïnspireerde anti-entertainers naar Montreal
te halen. Ik doel dan niet alleen op de grotendeels
belabberde sprekers, maar vooral ook op de bloe
deloze wijze waarop discussies en interventies in
het programma waren opgenomen. Ik zou dan ook
hierbij iedereen willen oproepen het volgende
congres in China te boycotten als er niet een dras
tische wijziging in de organisatievorm tot stand
komt. Laat onze Nederlandse vertegenwoordigers
in internationale kringen hun nek maar eens uit
steken. Met het inspirerende archiefcongres van
Maastricht nog vers in het geheugen hebben we
tenslotte recht van spreken.
De vierde plenaire zitting had dus als thema 'sa
menwerking'. Vooral internationale samenwer
king om in het informatietijdperk het archiefwe
zen nuttig/noodzakelijk te laten zijn voor de sa
menleving. In een zestal bijdragen werd niet alleen
ingegaan op de groeiende noodzaak tot samenwer
king (ten gevolge van nieuwe technologische ont
wikkelingen, raadpleging op afstand, standaardi
satie, groeiende vraag uit de oude koloniën naar
materiaal uit de voormalige moederlanden en der
gelijke), ook kwam een aantal lopende projecten
ter sprake. Interessant was het verhaal van James
Parker over de microverfilmingsprojecten in het
Britse Gemenebest. Pregnant kwam naar voren
hoezeer bij dergelijke projecten het gevaar van het
ontstaan van neo-koloniale verhoudingen op de
loer ligt. In dit verband werd later benadrukt hoe
belangrijk het is dat de i ca een information techno-
logy agenda opstelt om mede te voorkomen dat bij
samenwerking het verschil tussen arme en rijke
landen erg groot wordt: 'ways must be found to
ensure that the use of information technologies in
archives and records management does not pro
mote technological colonialism'. Deze woorden
kwamen uit de mond van de man die voor mij het
congres redde: Charles M. Dollar van de National
Archives (vs)Op knappe wijze wist hi j de essentie
van het gehele congres op de voorgrond te plaat
sen. Waar gaat het om als we het hebben over de ar
chivaris in het informatietijdperk? Teveel is de ar
chivaris geneigd in de huid van de informatietech
nologen te kruipen, waarbij de archivaris ook
teveel de uitgangspunten van zijn eigen vak uit het
oog verliest. Het zou immers in de toekomst niet
meer gaan om archieven, dus om documenten,
maar om informatie. Het denken over bestanden
in termen van informatie heeft in archiefkringen
vele fervente aanhangers gevonden en was/is een
trend. Het lijkt nu alsof in Montreal de trend weer
iets ombuigt en de nadruk legt op de waarde van
de oude uitgangspunten van ons vak in de infor
matiemaatschappij. Het gaat dan natuurlijk in de
eerste plaats om het herkomstbeginsel, of, zoals
Dollar het stelt: 'archival science is the only disci
pline that attaches significance to the contextual
relations of records and provides tools for an un
derstanding of them'. Montreal 1992 geeft zo aan
welke koers de archivistiek in de komende jaren
zou moeten varen: een duidelijke profilering van
de archivistiek als wetenschap die de conceptuele
basis verschaft om de fundamentele problemen die
de informatietechnologie opwerpt te beantwoor
den. 'To put it differently', aldus Dollar, 'archivists
are asking the right questions and are developing
the knowledge and tools to deal with information
technologies'. Zo'n stelling is toch een aardig op-
stekertje voor de archivaris die zijn weg zoekt in
de informatiemaatschappij. Was Montreal dan
toch niet zo slecht en beleven we het begin van
de definitieve maatschappelijke opmars van ons
vak?
Sluiting van het congres
Nadat de door het executive committee opgestelde
aanbevelingen (zie bijlage) van het congres door de
aanwezigen waren goedgekeurd, volgde kort daar
op de officiële afsluiting van Montreal 1992. Dit
228
was gegeven aan Bronislaw Geremek, de voormali
ge rechterhand van Lech Walesa in Solidarnos<j en
historicus. Hij hield een doortimmerd verhaal over
archieven, archivarissen en democratie. Een mooi
verhaal, zo mooi dat spreker en gastheren in een in
nige omhelzing van ontroering bijna van het podi
um tuimelden. Was zijn verhaal met het oog op Pe
king 1996 een subtiele verwijzing naar het feit dat
er met archivarissen en democratische principes
niet valt te spotten? Na de bekende afsluitingsfra
sen was daarmee het congres ten einde. Wie geen
'post-congress' verplichtingen had, zag zich daar
mee van verplichtingen ontslagen. Met voldoende
stof tot nadenken konden de koffers weer worden
gepakt.
Excursies
Een congres is niet compleet zonder excursies. Ze
zijn meestal van cultureel-toeristische aard. Ze
worden strategisch midden in het congres gepland
zodat de zinnen op tijd kunnen worden verzet. Van
te voren had al opgegeven moeten worden waar
men heen wilde: Ottawa, Quebec of Montreal zelf:
een keuze uit 17 bestemmingen van staats-, stads-,
universiteits-, religieuze of bedrijfsarchieven en bi
bliotheken. Een drietal impressies.
Excursie: het archief van de orde der Ursulinen in
Quebec
Het gemeentearchief van Montréal
Het bezoek aan dit archief bleek een regelrechte
eye-opener. Hier kwam op overduidelijke wijze het
verschil tussen de Europese en de Noordameri-
kaanse archiefdienst tot uiting. Het gemeentear
chief, met een formatie van dertig arbeidsplaatsen,
staat ten dienste van 12 000 ambtenaren en een ste
delijke miljoenenbevolking. Het archief moet ech
ter ook de gehele moderne administratie van de
diensten beheren, zowel actif als sémi-actif maar
maakt bijvoorbeeld ook een knipselkrant voor de
ambtenaren. Tien medewerkers zijn bovendien al
leen maar bezig met microverfilming: historisch
archief, bouwvergunningen, bekeuringen en ande
re moderne formulieren.
Archivaris Diane Charland maakte duidelijk
dat de archivaris hier zijn nut veel meer moet be
wijzen, terwijl in Europa er al een soort 'verzeke
ring' in de hoofden van de bestuurders zit vanwege
de inbedding in het cultureel patrimonium. Dit
werd te meer duidelijk toen het eigenlijke oud-ar
chief (vanaf 1833 tot 1980 seriematig aanwezig;
omvang 5 km) werd bezocht: behalve de twee ar-
[229]
