eenzetting over de slechte huisvesting van archie
ven, de beperkte restauratie- en conserveringsmo-
gelijkheden en de automatiseringsproblemen, alle
veroorzaakt door chronisch geldgebrek. Beiden
onderstreepten de Hongaarse behoefte om struc
tureel tot uitwisselingen te komen met Westeuro-
pese landen ten behoeve van de beroepsmatige en
technische archiefontwikkeling in hun land. Con
tacten met het Nederlandse archiefwezen waren
reeds gelegd (en werden tijdens deze Archivtag ver
der verdiept).
DDR-archieven in de BRD
De plenaire zittingen hadden als algemene lei
draad de archiefsituatie in de nieuwe Bundeslander.
Nadere uitwerkingen kwamen van vertegenwoor
digers van het Bundesarchief, de landsarchieven,
de gemeentelijke archieven, de wetenschapsarchie
ven, de media-archieven en de archieven van de
voormalige Staatssicherheitsdienst. Bijna alle spre
kers benadrukten de speciale behandeling van de
archieven van de voormalige ddr. Privacy-gevoe-
lige zaken eisen een extra grote verantwoordelijk
heid ten opzichte van politiek en sociaal gevoelige
bestanden. De archivaris op het grondgebied van
de voormalige d d r is in diverse opzichten dan ook
méér dan een 'papierbewaarder'. Het verkrijgen
van een zuiver beeld op het naoorlogse verleden
wordt in hoge mate vertroebeld door de hoge ver
nietigingsgraad in bepaalde bestanden. Vooral vlak
vóór en tijdens de Wende zijn veel archieven rigou
reus vernietigd.
Meer dan eens werd echter benadrukt, dat op de
lange duur geen onderscheid meer gemaakt kan
worden tussen BRD-archieven en voormalig-DDR-
archieven. De archiefwetgeving van de b rd zal in
clusief de regels omtrent de openbaarheid moeten
gaan gelden voor het overgrote deel van de DDR-
archieven. Dat men vooral in de Stasi-archieven
nog grote 'hobbels' zal tegenkomen is duidelijk.
Een overzicht van datgene wat mi al weten
schappelijk onderzocht wordt moge het belang
van de DDR-archieven onderstrepen: indoctrina
tie, redenen van vluchtpogingen naar de brd, ver
volgingen, Duits-Duitse verhoudingen, besluit-
processen op regeringsniveau en de positie van de
d d r in het Warschau Pact. Een mekka voor onder
zoekers ontvouwt zich de komende jaren.
Excursies
De organisatoren van de 63e Deutscher Archivtag
zorgden voor een goede combinatie van ernst en
luim. Naast enige ontvangsten waren voor onder
getekende bezoeken aan het Verbund Archiv/Bi-
bliothek/Technische Werkstatten beim Parteivor
stand der PDSen aan Potsdam met zijn paleizen en
zijn 'Hollandisches Viertel' de hoogtepunten.
Het Verbund beim Partei vorstand der pds heet
te tot voor kort het 'Ehemaliges Zentrales Archiv
der sed und die Bibliothek des ehemaligen In-
stituts für Geschichte der Arbeitersbewegung'. Het
beheert de archieven van de voormalige sed, de
Socialistische Eenheidspartij Duitsland en van vele
aanverwante instellingen en personen, zoals het zo
genaamde Marx-Engels-Bestand (meest kopieën
van originele persoonlijke papieren die bij het iisg
in Amsterdam berusten), het archief van de Kom-
munistische Partei Deutschlands en van functio
narissen van de Duitse arbeidersbeweging. Verder
bezit het Verbund een uitgebreide audio-visuele
collectie, een bibliotheek met circa 700 000 banden
en een eigen restauratieafdeling en boekbinderij.
Deze enorme hoeveelheid documenten uit het
DDR-tijdperk wordt bewaard in een somber, groot
gebouw in Oost-Berlijn, het voormalige hoofd
kwartier van de s eddat absoluut niet goed is geë
quipeerd om deze verzamelingen verantwoord te
bewaren. Op dit moment wordt alles voorlopig be
heerd door het bestuur van de pds, dat zichzelf
beschouwt als de rechtsopvolger van de sed. Niet
iedereen kan daarmee instemmen, zodat het voort
bestaan van dit documentatiecentrum in deze
vorm twijfelachtig is geworden. De medewerkers,
die (naar mijn mening) allen nog voortkomen
uit de SED-gelederen, hebben het daar zeer moei
lijk mee. Ze beseffen tevens dat ze ook niet de
meest gewaardeerde positie binnen de huidige
Bondsrepubliek hebben. Op dit moment onder
handelen het ministerie van Binnenlandse Za
ken van de brd en het partijbestuur van de pds
over de samenvoeging van het Verbund met de
'Stiftung Archiv der Parteien und Massenorganisa-
[294]
tionen der ddr'. Het zou de redding zijn van deze
instelling.
De uitleg van Frau Pardon, directeur van het
verbond, en de rondwandeling door het gebouw
(de volle, benauwde leeszalen, de depots en de
Wilhelm-Pieck-Gedenkstatte1) waren overigens
zeer de moeite waard. Het bleek een tocht door het
DDR-verleden te zijn.
Per bus werd een gezelschap van circa 50 archiva
rissen over de beroemde Glienickerbrücke, waar
vaak uitwisselingen van spionnen plaatsvonden,
naar Potsdam gebracht. Hoewel de binnenstad
door veertig jaar ddr danig verwaarloosd en zelfs
grotendeels totaal verkommerd is, ademt zij nog
steeds haar grote verleden als residentie van de
keurvorsten van Brandenburg en de koningen van
Pruisen. De vele sloten zijn het bezichtigen zeker
waard, hoewel ook hier rekening gehouden moet
worden met de soms verwaarloosde staat van on
derhoud. Men is begonnen met uitgebreide restau
ratieprojecten, dus wellicht over enige jaren... Het
enige 'archivische' aan deze dag was de bezichti
ging van het exterieur van het monumentale ge
bouw van het voormalige Deutsches Zentralar-
chiv.
De muur neergehaald?
Gedurende het congres bleek dat de Berlijnse
muur die - op een paar 'gedenkwaardige plaatsen'
na - geheel verdwenen is, in de geesten van vele
(Oost- én West-) Duitsers nog wel degelijk be
staat. Met de klacht van de Oost-Duitsers dat zij
ten onrechte met voor vol worden aangezien,
wordt men dagelijks geconfronteerd. Dit gebeurt
niet alleen op straat, in het dagelijkse leven en in
het nog steeds enorme verschil in infrastructuur
en stadsbeeld, maar zélfs in 'het archiefleven'. Er
zijn significante verschillen in status, waardering
en werksituatie tussen archivarissen uit de voorma
lige ddr en het westen. Daar, waar lonen en prij
zen nog mijlen ver uit elkaar liggen (een kaartje op
een oostelijk u-Bahnstation kost dm 1.80, terwijl
een station in het westen van Berlijn dm 3.- re
kent), zijn ook de archiefbewaarplaatsen bron
nen van sociale onvrede. Naast elkaar functione
rende archiefmedewerkers worden 'geografisch be
taald'.
Woont men in het voormalig oostelijke gedeel
te, dan ontvangt men circa 65 procent van het loon
van een collega uit het westen, ook als beiden exact
hetzelfde werk doen. Eén van de Duitse collega's,
werkzaam bij een stadsarchief in de voormalige
ddr, sprak de woorden: 'Vroeger werden we niet
dagelijks geconfronteerd met datgene, wat we niet
bezaten en niet konden bereiken. Nu zien we die
verschillen elke minuut bij elke stap die we zetten,
elke handeling die we verrichten en elk woord dat
we uitspreken. Veel mensen zijn nu ongelukkiger
dan drie jaar geleden'.
Deze archiefdagen waren uiterst leerzaam
J.A.C. Mathijssen
Ï918 één van de oprichters van de van de SED en vanaf 1949 eerste
Kommunistische Partei Deutsch- president van de ddr.
1 Wilhelm Pieck (1876-1960) was in lands (kpd), vanaf 1946 voorzitter
[295]
