Grafelijke Zalen op het Binnenhof
De Provinciale Atlas
in Noord-Holland
Dr H.M. Brokken, rijksarchivaris in Noord-Hol-
land, sprak als eerste over beheer, samenstelling
en toegankelijkheid van de Provinciale Atlas van
Noord-Holland.1
Hij constateerde dat een systematisch en the
matisch gebruik van dit materiaal bij historisch
onderzoek gering is. Bij het doorbladeren van be
staande gidsen voor Nederlandse atlassen en kaar
tenverzamelingen en van de serie overzichten van
archieven en verzamelingen in de openbare ar
chiefbewaarplaatsen valt een schrijnend gebrek
aan gedrukte catalogi of gepubliceerde overzich
ten van het aanwezige materiaal op.2 Musea sco
ren hier zijns inziens beter dan archiefdiensten.
Bovendien hebben veel gemeentelijke archief
diensten een eigen topografisch-historische atlas.
Bij de Rijksarchiefdienst kennen het Algemeen
Rijksarchief (ara) en de rijksarchieven in Utrecht
en Noord-Holland een dergelijke afdeling. 3 Voor
de personele bezetting ervan is thans nauwelijks
ruimte binnen de formatie. In Noord-Holland is
dit opgelost door een medewerker hiervoor ge
deeltelijk vrij te maken. Daarnaast wordt gewerkt
met een parttime-formadeve kracht, die met bo-
ven-formatieve geldmiddelen wordt bekostigd.
Zodoende hoopt men eind 1992 een catalogus
van prenten en tekeningen te publiceren. De
technische beschrijvingen zijn gemaakt door de
kunsthistorica Jeanine Otten. Het computerpro
gramma Freebase maakt het mogelijk naast oude
toegangen op plaatsnaam en kunstenaar ook lijs
ten van willekeurig samengevoegde trefwoorden
op te vragen.4
In de jaren tachtig is al een topografisch geor
dende fotocatalogus van deze collectie gemaakt.
Van de circa 1000 historieprenten is slechts dertig
procent op de wijze van de topografische beschrij
vingen ontsloten. De rest is, evenals de 600 por
tretten, enkel toegankelijk via aantekeningen in
de gedrukte catalogi van Muller. Dit geldt ook
voor de circa 3000 kaarten, die gedeeltelijk uit de
archieven van de Gecommitteerde Raden van het
Noorderkwartier afkomstig zijn.
Bij de overdracht door het provinciaal bestuur
in 1923 van het beheer van de atlas werd afge
sproken dat alle kaarten dienden te worden beke
ken op een mogelijk 'archiefverband'. De tot een
archief behorende kaarten moesten dan eigendom
van het rijk worden, terwijl de verzamelde kaar
ten onderdeel van de atlas zouden worden. Dit is
nog nooit systematisch gebeurd. Enkele negen-
tiende-eeuwse lijsten van kaarten met gebrekkige
beschrijvingen en een catalogus op fiches uit de
jaren vijftig, waarvan de inhoud niet langer vol
doet, vormen de enige toegang. Door het werk
van prof. dr C. Koeman en zijn leerlingen zijn er
thans wel vele naslagwerken op dit gebied, 5 maar
voor raadpleging is men nog op de oude toegan
gen aangewezen.
Verder omvat de atlas nog zo'n 60000 prent
briefkaarten uit de periode 1890-1970, 7000 foto's
en dia's, een dertigtal atlassen, facsimile-uitgaven
en enkele kleinere verzamelingen van kunstenaars
als Anton Pieck en Maarten Oortwijn. Samenvat
tend constateert Brokken een ruime achterstand
inzake de toegankelijkheid.
Dit beïnvloedt het acquisitiebeleid. Het verza
melgebied van de atlas beslaat met uitzondering
van de steden Alkmaar, Amsterdam en Haarlem
namelijk de gehele provincie. Er ontbreken echter
gedrukte catalogi die inzicht geven in het elders
berustende materiaal. Dit verhindert een selectief
beleid, omdat er ook geen landelijkeke of regiona
le afspraken op dit gebied bestaan.
Zijn de atlassen, voor zover ze geen verband met
de archieven hebben in de archiefbewaarplaatsen,
dan toch een corpus alienum en is het niet beter
deze onder te brengen in documentatiecentra,
prentenkabinetten en musea? In vergelijking met
musea staat een topografische atlas voor een on
beperkt verzamelgebied. Musea beperken zich
daarentegen vaak tot een bepaalde periode of
stroming en zijn selectief ten aanzien van de kwa
liteit. De atlassen moeten echter het gehele maat
schappelijke leven in al zijn facetten omvatten en
bewaren. Een kwaliteitsselectie is al helemaal niet
mogelijk. Een antwoord op de vraag of de atlas
sen bij de archiefdiensten thuis horen, blijft Brok
ken de vergadering schuldig.
[212]
AANZICHT VA li BE
QENPOOHT
Z1JBE STABH0ÜDERL1JK KWARTIER
MET AANZICHT F[AAC} TOREN.
Schaal 1 a so
Aangezicht van de middenpoort bij en de Haagto
ren van de Ridderzaal te 's-Gravenhage, schaal 1:50,
blauwdruk, ca. 1900. Algemeen Rijksarchief, Afde
ling Kaarten en Tekeningen, Verzameling Teke
ningen van Landsgebouwen in 's-Gravenhage
(tlg), inv.nr. 43 a
