Of de omstandigheden waaronder archiefon
derzoek moet worden verricht, op korte termijn
wezenlijk zullen verbeteren, valt te bezien. De psy
chologie van de mensen is in hoge mate door het
oude systeem bepaald. Zij kunnen hun manier van
denken en handelen onmogelijk van de ene op de
andere dag wijzigen. Het proces van mentaliteits
verandering dat nodig is om wetenschappelijk on
derzoek zonder onnodige bureaucratisch chicanes
en zonder corruptie mogelijk te maken, zal jaren in
beslag nemen. Tijdens de in februari in Moskou
gehouden internationale conferentie over de bui
tenlandse politiek van de Sovjetunie verklaarde de
directeur van het Russische Instituut voor Algeme
ne Geschiedenis, Alexander O. Tsjoebar'jan, dan
ook dat 'alles wat we nu doen niet meer voor ons,
maar voor volgende generaties is'.
gouden bergen beloofden. Bij navraag bleek dan al
tijd dat deze mensen nog minder vaak een Russisch
archief van binnen hadden gezien dan wij. Er zijn
ook mensen die van alles beloven zonder geld te
vragen. Zij maken hun toezeggingen vaak evenmin
waar.
Met het aanbieden van steekpenningen moet
overigens worden opgepast. Natuurlijk zijn be
paalde mensen er gevoelig voor, gezien de noodlot
tige situatie in het land, maar het effect kan even
goed averechts zijn. De meeste ambtenaren die wij
hebben ontmoet, waren, ondanks het zware leven
dat zij momenteel leiden, nog altijd zeer loyaal en
discreet. Deze mensen tonen zich vaak wel gevoe
lig voor een cadeautje om het ijs te breken of een
vriendschappelijk praatje onder het genot van een
kop thee en wat snoepjes. Uiteindelijk hadden wij
de mensen gevonden die ons van wezenlijke infor
matie konden voorzien en die ons konden helpen
bij het krijgen van toegang tot belangrijk materi
aal. Omgekeerd waren wij deze mensen terwille
met informatie die wij elders hadden verkregen en
waarvan wij wisten dat ze voor hen van belang kon
zijn, en soms met het aanbod van bemiddeling in
Nederland of Duitsland. Wanneer je in Rusland
iets wilt bereiken, moetje ertoe bereid zijn om niet
alleen te vragen, maar ook om te geven. Je moet er
voortdurend voor zorgen dat je in een positie ver
keert om te kunnen onderhandelen. Om die reden
is de positie van officiële vertegenwoordiger na
mens een archief of vergelijkbare instelling veel
sterker dan die van individuele onderzoeker. De
officiële vertegenwoordiger kan medewerking van
de Russische autoriteiten afdwingen door finan
ciële of technische ondersteuning aan te bieden.
De individuele onderzoeker heeft die middelen
doorgaans niet en moet het hebben van een combi
natie van vasthoudendheid, geduld, bluf en char
me.
Hoewel wij persoonlijk, mede gezien de omstan
digheden waaronder wij hebben moeten werken,
meer dan tevreden zijn met het door ons behaalde
onderzoeksresultaat, bekroop ons toch af en toe het
gevoel dat we net te vroeg uit Moskou waren.
Summary
Archival research in Moscow. Pro
blems and perspectives
Until recently it was impossible for foreign re
searchers to gain access to Russian archives. Even
Russian scientists were only very rarely allowed
access for their research. This situation is now gra
dually changing. Increasingly archives are begin
ning to open their doors to the public, even
though they often lack the means to provide
adequate service. The authors spent several
months in Moscow to study source material in
various Russian archives. They describe their expe
riences and indicate the problems and possibilities
researchers may encounter in Russian archives
today.
Moten
Stefan Creuzberger studeerde
Oosteuropese Geschiedenis aan de
Rheinische Friedrich-Wilhelms-
UniversitatBonn. Na zijn studie
bleef hij als wetenschappelijk me
dewerker verbonden aan dezelfde
universiteit. Hij werkt aan een dis
sertatie over het thema 'de Sovjetu
nie als bezettingsmacht in Duits
land (1945-1949)'. In het kader van
zijn promotieonderzoek verrichtte
hij in mei 1991 en vervolgens van
1 september tot 19 februari van dit
200]
jaar onderzoek in het Centrale
Staatsarchief voor de Oktoberrevo
lutie, het archief van het ministerie
van Buitenlandse Zaken, het Cen
trum voor het Beheer en de Bestu
dering van Documenten uit de
Nieuwste Geschiedenis en het
Centrale Archief van het ministerie
van Defensie.
Ruud Veltmeijer studeerde Rus
landkunde aan de Universiteit van
Amsterdam. Hij werkt aan een dis
sertatie met als thema 'Duits-Rus
sische relaties (1939-1941)'. In het
kader van zijn promotieonderzoek
verbleef hij in Moskou van 17 ok
tober 1991 tot 2 mei van dit jaar.
Hij heeft kunnen werken in het ar
chiefvan het ministerie van Bui
tenlandse Zaken, het Centrale
Staatsarchiefvoor het Sovjetleger,
het Centrum voor het Beheer en de
Bestudering van Documenten uit
de Nieuwste Geschiedenis en in het
Bijzonder Archief.
1 Zie bijvoorbeeld: N. Leonov en
V. Jampolskij, 'Stalin znal no ne
veril', in: Leninskoje Znamjazièoz
en 21603 (19 en 20 juni 1991)
2 en 3.
N. Leonov en V. Jampolskij,
'Napadenije ne bylo vnezapnym',
in: Pravdaz66oi (29 juni 1991) 4.
2 Ellen Verbeek,'Moskou spreekt',
in: hpIDe Tijdz5 (1992), 22-29.
3 O. A. Rzjesjevskij e.a., iy^pgod
(Moskou 1990), 492-495.
4 'PokaarchivyKGBbezChozjajna,
sekretyoeplyvajoetna zapad', in:
/zmö)Vz23954 (24 januari 1992) 1
en 7.
5 'Bliek in den Zerrspiegel', in: Der
Spiegeld (1992), 163-166.
6 Zie Izvestija 24003 (4 februari
1992) 4.
7 GraafWernervonderSchulenburg
was Duits ambassadeur in Moskou
van3i oktober 1934 tot aan het
moment van de Duitse aanval op
de Sovjetunie op 22 juni 1941.
8 'PokaarchivyKGBbezchozjajna,
sekretyoeplyvajoetna zapad', in:
Izvestija 139 54 (24 januari 1992)
1 en 7.
9 'Verdorbene Wurzeln', in: Der
SpiegelS (1992) 153.
[201]
