V
dat wij alleen tot het Bijzonder Archief waren toe
gelaten, omdat Tarassov het zo wilde. Onder nor
male omstandigheden worden geen nieuwe onder
zoekers meer toegelaten, omdat het personeel al
overbelast was. Het staat vrijwel vast dat een schrif
telijk verzoek in dit geval zou zijn genegeerd.
Werkomstandigheden
De problemen zijn in het algemeen niet voorbij
wanneer men toestemming heeft gekregen voor het
werken in een bepaald archief. Binnen de archieven
zijn de omstandigheden waaronder wetenschappe
lijk onderzoek moet worden verricht, doorgaans
zeer gebrekkig. De behuizing laat te wensen over.
Ruimte voor een behoorlijke leeszaal is er vaak niet.
Dat was tot voor kort ook niet nodig, omdat de ar
chieven toch niet waren opengesteld. Gevolg is nu
dat onderzoekers vaak in groepjes van ongeveer
tien mensen dicht opeengepakt zitten te werken in
kamertjes van vier bij zes meter. Dat is onder meer
het geval in het Bijzonder Archief en in het Archief
van het ministerie van Buitenlandse Zaken. Uitge
sproken ruim daarentegen is de leeszaal van het
vroegere Centrale Partijarchief.
In sommige gevallen wordt gebruik gemaakt van
apparatuur voor het bekijken van microfilms en
microfiches. In het Centrale Staatsarchief voor het
Sovjetleger staan zeer primitieve Pentac projecto
ren uit de vroegere ddr opgesteld. Het filmpje dat
met de hand via twee op elkaar liggende glasplaat
jes door het apparaat moet worden getrokken,
wordt geprojecteerd op een witgeschilderde plank.
De beeldkwaliteit is uitgesproken slecht. En als de
laagstaande winterzon naar binnen schijnt, zie je
helemaal niets meer. De kwaliteit van de projecto
ren in het voormalig partijarchief is iets beter, maar
hier kampt men weer met een groot gebrek aan
weergaveapparatuur. En dat op een moment dat
een groot deel van de daar aanwezige documenten
juist op microfilm is gezet.
De kwaliteit van kopieën is daarentegen in het
algemeen goed. Dat hangt ongetwijfeld samen met
de omstandigheid dat kopieën nu zo ongeveer de
belangrijkste inkomstenbron van de archieven
vormen. Buitenlanders moeten er flink voor beta
len. Bij het Centrale Staatsarchief voor het Sovjet-
leger betaalt een buitenlandse onderzoeker gemid
deld 2,- per kopie. En voor dat bedrag mag hij
dan alleen uit de tekst citeren. Voor het recht op
publicatie moet een veel hoger bedrag worden
neergeteld.
De betaling van de kopieën geschiedt doorgaans
volgens een uitgebreide procedure. Zelfs wanneer
het om kleine hoeveelheden gaat, wordt een offi
ciële overeenkomst opgesteld die dan in drievoud
door de onderzoeker en een representant van het
archief moet worden ondertekend. Het spreekt
vanzelf dat ook de nodige fraaie stempels bij dit al
les niet ontbreken.
De betaling geschiedt meestal contant. Bij het
ministerie van Buitenlandse Zaken accepteert men
overigens geen contante betaling. Het ministerie
heeft een rekening geopend bij een grote interna
tionale bank in New York. Bij deze bank moet de
rekening van de kopieën worden voldaan. Wij
hebben zelf eens 15,- aan administratiekosten
moeten betalen om 11,- op de rekening van het
Russische ministerie van Buitenlandse Zaken in
New York te laten zetten. Omslachtiger kan het
niet.
Bovengenoemde problemen zijn lastig, maar hoe
ven niet per se een struikelblok voor gedegen we
tenschappelijk onderzoek te vormen. Een veel ern
stiger knelpunt is dat van het ontbreken van een
goede ordening van het bronnenmateriaal. In som
mige archieven is het aanwezige materiaal nooit
grondig geïnventariseerd. Zoals we al eerder vast
stelden is dat onder meer het geval in het Kremli-
narchief. Hier heeft men de bewuste keuze ge
maakt om het archief pas te openen nadat een fat
soenlijke ordening en catalogisering van het
materiaal heeft plaatsgevonden.
Andere archieven zijn wel voor het publiek
opengesteld, maar zijn zo chaotisch van opzet dat
het nagenoeg onmogelijk is om gericht naar be
paalde stukken te zoeken. Het Centrale Staatsar
chief voor de Oktoberrevolutie is hiervan het
meeste beruchte voorbeeld. Ook in het voormalige
partijarchief laat de ordening van het materiaal te
wensen over: een groot deel van de belangrijkste
bestanden moet nog geïnventariseerd worden. En
in de inventarisboeken die er wel zijn, is de om-
[192]
PS/iXCKAHUJEPy TEPMATTHM r-Hy rKTJIBPy.
noKuztaa npeaejiu repuamiH, npomy Bac, r-H PeffxcKanaJiep,
npHHHTB (5jiarojapHOCTBV>^a-/apyai>c<'.najtaMji. npiieM, oxasattnuff uhb
1 repuaHMM.
MaJiKHHMH, 14 HOKÓpa 1940 roaa.
pefixckaïïïwspy rEPMAHHH rocno/um
rMTIEPy
EepjiHH.
HoKMaan npeaajibi repMaHXH, npomy
Bac, TocnoanH
PeüxcKaHUJiap, npuHHTB tfjiaroaapnocTB 3 a
paaymmjfi npnevt,
OKaaaHHbiJ? uhs b repMaHnn.
MUJ1UTU9.
UajiKiiKMS, 14 HOjiipH 1940 roaa.
schrijving van de dossiers vaak zo vaag dat je er
niets mee aan kunt.
De dossiers zelf bevinden zich doorgaans ook in
slechte staat. De stukken zijn veelal niet eens inge
bonden, maar los in een verzamelmap gelegd. Dat
vergroot de kans op verdwijning natuurlijk aan
zienlijk. Daarnaast zijn de stukken met potlood
genummerd. Niet zelden is die nummering meer
dere malen gewijzigd zonder dat men de moeite
heeft genomen om de oude paginanummers van
de stukken te verwijderen. Dat werkt zeer verwar
rend.
Eenmaal vroeg een hoge westerse archiefamb
tenaar tijdens een bezoek aan het voormalige par
tijarchief aan de toenmalige directeur, de heer
Kozlov, waarom men het materiaal niet eerst fat
soenlijk catalogiseerde alvorens in samenwerking
met buitenlandse wetenschappers bronnenpubli
caties voor te bereiden. Kozlov antwoordde bij die
gelegenheid dat er geen tijd was om zo lang te
wachten. Buitenlandse onderzoekers en publicis
ten willen nu in de archieven aan het werk en heb
ben geen zin om tien jaar te wachten totdat de ar
chieven zijn geordend.
Directeuren van Russische archieven worden
niet moe de noodzaak van westerse technische en
financiële steun voor het declassificeren en catalo
giseren van documenten te benadrukken. Zelf
Van 12 tot 14 november 1940 bezocht de Russische
Volkscommissaris voor Buitenlandse Zaken, Molotov,
Berlijn. De besprekingen met Hitier en Ribbentrop
over een mogelijke toetreding van de Sovjetunie tot
het Driemogendhedenpakt verliepen alles behalve be
vredigend. Dat blijkt ook uit de hierboven gepubli
ceerde, door Molotov zelf ondertekende en verbeterde
ontwerpen voor een telegram aan Hitier, waarin Mo
lotov de Führer bedankte voor de ontvangst die hem
in Duitsland ten deel was gevallen. In het eerste ont
werp werd gesproken over een vriendschappelijke ont
vangst, terwijl in het definitieve ontwerp werd geko
zen voor het veel neutralere 'gastvrije ontvangst'.
heeft men de financiële en technische middelen die
nodig zijn om het ordeningsproces tot een goed
einde te kunnen brengen niet.
Ook de plaatsvervangend directeur van het archief
van het ministerie van Buitenlandse Zaken, Vladi
mir V. Sokolov, heeft westerse instanties ertoe op
geroepen zijn archief te helpen bij het opzetten van
een goede catalogisering. Dat deed hij op 5 februari
tijdens een internationale conferentie over de ge
schiedenis van de buitenlandse politiek van de Sov
jetunie.
Het grote nadeel van het werken in dit archief is
dat een catalogus voor bezoekers totaal ontbreekt,
waardoor het niet mogelijk is om zelf te bepalen
[i93]
