het archiefbeheer aan staatsinstellingen, gemeen
ten en particuliere organisaties
het opnemen van particuliere archieven.
Interessant is het voorts om op te merken dat het
Nationale Archief naast de vier archiefafdelingen
(section ancienne; section moderne; section con
temporaine; section administrative et économi-
que) twee studiecentra bevat, namelijk het Centre
d'études et de documentation historiques en een
soortgelijk centrum voor la litérature nationale.
Deze laatste sectie zal in de meeste landen eerder
aan de Nationale Bibliotheek gekoppeld zijn. Het
hoogste echelon ambtenaren van de culturele in
stellingen behoort of een universitair diploma te
hebben of in het bezit te zijn van de leraarsbe
voegdheid voor het middelbaar onderwijs in
Luxemburg (artikel 21).
De raadpleging van archiefstukken wordt in de
wet van 5 december 1988 niet geregeld. De oudere
bepalingen terzake komen neer op openbaarheid
van overgedragen archieven, tenzij de inhoud de
privacy van personen of families aantast. Voor de
overbrenging geldt de dertig-jaren-regel. Voor de
raadpleging van overgebrachte diplomatieke ar
chieven na 191 3 was (althans in mijn bron van
1979) speciale toestemming van het ministerie van
Buitenlandse Zaken vereist. Andere staatsarchie
ven zijn tot 1945 raadpleegbaar.
De sectie oude archieven loopt tot 1880, soms
tot 1890. Deze sectie bevat twee archieven die in
Den Haag gevormd zijn, namelijk de Luxemburg
se kanselarij van de koningen Willem 1 en 11 (1830-
1848) en het secretariaat van de koning-groother
tog sinds de nieuwe constitutie van 1848 tot 1890.
De section moderne loopt tot ongeveer 1940/45.
Het bestuur van het Groothertogdom door middel
van een 'Administration Generale' met een viertal
afdelingen werd daarna vervangen door een sys
teem van ministeriële departementen.
Het Nationale Archief dient ook als depot voor
de notariële archieven. In 1942 werden de notarië
le protocollen naar het Staatsarchief overgebracht
van de rechtbank van Luxemburg en in 1951 van
de rechtbank van Diekirch. Op grond van de or
donnantie van de koning-groothertog van 30 ok
tober 1841 waren de notarissen verplicht protocol
len ouder dan honderd jaar bij de rechtbank te de
poneren. Het notarieel archief omvatte in het
Staatsarchief in 1977 al ruim 560 meter.
Particuliere archieven kan men veelal aantreffen
in het bruikleen van het Groothertogelijk Insti
tuut aan het Staatsarchief of zijn door archivaris
Ruppert geïncorporeerd in de sectie oudere archie
ven; met name gaat het dan om de archieven van
de in de Franse tijd opgeheven geestelijke instellin
gen, waaronder de St. Willibrordsabdij te Echter-
nach. Van de particuliere archieven die daarnaast
in het kader van dit artikel het vermelden waard
zijn, noem ik het archief van de heerlijkheid d'An-
sembourg, voor de raadpleging waarvan de toe
stemming van de graaf nodig is, en het archief met
de verdere collecties van de in Diekirch geboren
archivaris bij de Belgische staatsarchieven Jules
Vannerus (legaat uit 1970).
De totale omvang van alle archieven in het
Luxemburgse Nationale Archief bedraagt onge
veer 30 kilometer.
Bij het nagaan van de publicaties van deze instel
ling bemerkt men dat het educatieve aspect een
veel grotere rol speelt dan bij Nederlandse archief
diensten. In het bijzonder komt dat tot uiting bij
tentoonstellingen. Ik noem slechts twee evene
menten in dat genre, als eerste Le Luxembourg sous
la Maison d'Orange-Nassau, 1974, waaraan onze
collega Bervoets heeft meegewerkt. Deze tentoon
stelling is ook in Den Haag te zien geweest. De
tweede, Luxembourg-Memorial de l'histoire, was
een bijzondere prestatie van archivaris Guy May
en archiefdirecteur Paul Spang. Zestig van de be
langrijkste documenten voor de geschiedenis van
het Groothertogdom waren toen bijeengebracht
uit heel Europa en gaven een duidelijk beeld van
de geschiedenis van dit stukje Europa van 762 tot
1965.5
Epiloog
Het Groothertogdom Luxemburg heeft als mo
derne staat een jonge geschiedenis. De staat is als
het ware de wieg voor de natie geweest. Dit thema
werd als Leitmotiv voor de herdenking van 1989
genomen en verwoord in de rede van Luxemburgs
[58]
bekendste historicus prof. dr Gilbert Trausch, De
l'Etat a la Nation. Het nationale gevoel, zo zagen
we, werd mede gevoed door de aanwezigheid van
een dynastie, sinds 1890 een eigen dynastie. Het
Nationale Archief bepaalt verreweg het gezicht van
Luxemburg op ons vakgebied. Als separate instel
ling met zelfstandige taken heeft dit archief zich
sinds 1958 sterk ontwikkeld, niet in het minst
door op internationaal terrein het contact met
vakgenoten te zoeken. Zo kan het Luxemburgse
archief binnen de eeg een volwaardige plaats in
nemen.
Het Nationale Archief vervult een duidelijke rol
in de verspreiding van de kennis over de eigen ge
schiedenis. Dat gaat soms wel ten koste van de be
werking van instrumenten voor de toegankelijk
heid van de archieven.
De historische banden tussen ons land en het
Groothertogdom brengen een regelmatig contact
tussen archivarissen en historici met zich mee,
waar een ieder die daarmee ervaring heeft opge
daan, met genoegen op terug ziet.
In 1989 bestond het culturele verdrag tussen
Luxemburg en Nederland veertig jaar. Ter gele
genheid daarvan vond er een historisch symposion
in Luxemburg plaats onder de titel Les relations
entre les Pays-Bas et le Luxembourg. Onder redactie
van de historici Tamse en Trausch verscheen een
zeer lezenswaardige gelijknamige bundel uitgege
ven door de sdu (1991). Bij de voorbereiding van
dit symposion heb ik de suggestie gedaan om ter
gelegenheid van een volgend lustrum een gids te
publiceren, waarin de archiefbronnen in Neder
land aanwezig voor de geschiedenis van het Groot
hertogdom beschreven zouden worden. Zowel in
het Algemeen Rijksarchief als in het Koninklijk
Huisarchief, maar vermoedelijk ook elders kan
men stukken van die aard lang niet altijd makke
lijk vinden, waardoor een dergelijke gids een nut
tige handreiking kan zijn voor het bestuderen van
de Luxemburgse historie.
Moten
1 De L'Etat a la Nation 1938-1989
a 15 0 Jaer onofhéingeg, onder redactie
van Jean-Claude Muller, Luxem
burg 1989
b 100Jaer Lëtzebuerger Dynastie.
Collections et Souvenirs de la Mais
on Grand-Ducale. Catalogue de
l'exposition au Musée National
d'histoire etd'art, onder redactie
van Jean Claude Muller, Luxem
burg 1990.
2 Hetgemeentearchiefvandestad
Luxemburg komt uit historisch
oogpunt toch een korte vermel
ding toe. Het bevindt zich in het
stadhuis en heeft een omvang van
2500 meter. De huidige gemeente
archivaris is Fernand Emmel. Daar
het Groothertogdom geen algeme
ne archiefwet voor overheidsar
chieven kent, wordt de benutting
van de archieven geregeld in een
gemeentelijk besluit van 1981. Ar
tikel 1 stelt dat de documenten
toegankelijk zijn voor ieder met
een gerechtvaardigd belang en dat
de archivaris op schriftelijk inge
diende verzoeken over de toelating
beslist (artikel 2).
Het stadsarchief kent de gebrui
kelijke oudere series, zoals reke
ningen, burgerboeken, parochiere-
gisters. De oudere fondsen zijn
echter verre van compleet. De ou
de rechterlijke archieven bevinden
zich in het Nationale Archief,
evenals de notariële protocollen.
Wel zijn in het gemeentearchief de
kleinere archiefjes opgenomen van
in 1920 opgeheven plattelandsge
meenten, die direct op de oude
vesting aansloten.
3 Voor de archiefgeschiedenis heb ik
drie brochures benut, namelijk:
Antoine May, Les Archives de l'état
du Grand-Duché de Luxemburg et
l'histoire localeLuxemburg 1964;
Paul Spang, Quandles archives ra-
content l'histoire des archives
Luxemburg 1979; Guy May, Les
Archivespubliques au Grand-Duche
de Luxembourg, Legislation etcon-
sidérationgénérales, Luxembourg
1986.
4 Memorial, Journal officieldu
Grand-Duche de Luxembourg, Re-
cueil de Legislation, A-7128 de
cember 1988.
5 a Luxemburg onder Oranje-Nassau
1813-1890. De illustraties bij deze
catalogus waren verzorgd door de
tekenaar Opland!
b Guy May, Luxemburg Memorial de
l'histoire- Dokumentezur Geschich-
te - Evidence of the Past, avec une
préface de Pierre Werner, président
du Gouvernement et une étude de
Paul Spang, directeur des Archives
de l'Etat. Luxembourg 1983.
[59]
