Archieven
van natuur- en milieuorganisaties
E. Pelzers
Het onlangs verschenen artikel van Boomgaard, Bos-Rops en Ruitenberg
over een planmatige aanpak van de acquisitie van particuliere archieven
in het Nederlands Archievenblad vormde voor E. Pelzers de aanleiding
voor een artikel over archieven van natuur- en milieuorganisaties.1 Er is
op dit gebied door het archiefwezen tot op heden nog weinig systemati
sche acquisitie verricht. Vooral enkele particuliere archiefbewaarinstel-
lingen en natuurhistorische musea houden zich bezig met het verwerven
van archieven van natuur- en milieuorganisaties of individuele personen.
Tijdens de oprichtingsvergadering van de Werkgroep Historische Ecolo
gie op 17 mei 1991, waarbij onder meer biologen, ecologen en historisch
geografen aanwezig waren, klonken geregeld verontruste geluiden over
de slechte situatie van archieven van 'groene' organisaties. De ervaringen
die de auteur heeft opgedaan tijdens zijn contacten met de institutionele
natuurbescherming, bevestigen dit beeld.2
[28]
Beknopte geschiedenis van
de institutionele natuur- en milieu
bescherming
Het onstaan van de institutionele natuurbescher
ming wordt over het algemeen rond 1900 ge
plaatst. Omstreeks die eeuwwisseling ontstond een
aantal natuurbeschermingsorganisaties, die tegen
woordig nog een belangrijke rol spelen. Echter in
de tweede helft van de negentiende eeuw waren er
al sporen van activiteiten van vogelbescherming en
dierenbescherming te zien.
Het geestelijk klimaat rond 1900, de feitelijke
bedreiging en vernietiging van de natuur, de aan
wezigheid van inspirerende personen en buiten
landse voorbeelden vormen de verklaring van het
ontstaan van diverse natuurbeschermingsorganisa
ties rond de laatste eeuwwisseling.3 De belangrijk
ste organisatie, de Vereniging tot Behoud van
Natuurmonumenten in Nederland, werd in 1905
opgericht naar aanleiding van de dreigende be
stemming van het Naardermeer tot vuilstortplaats
voor Amsterdam.4 'Natuurmonumenten' richtte
zich vooral op het aankopen en conserveren van
natuurterreinen. Het archief van deze vereniging is
ondergebracht bij het Gemeentearchief van Am
sterdam. Helaas is het archief niet geïnventari
seerd.
De Nederlandse Vereniging tot Bescherming
van Vogels, opgericht in 1899, is min of meer ont
staan uit de Bond tot Bestrijding van den Vogel-
moord, die was gevestigd in Amsterdam.5 Het oud
archief van 'Vogelbescherming' is omstreeks 1968
door waterschade verloren gegaan.6 Vogelbescher
ming en -studie hebben deze eeuw sterk aan popu
lariteit gewonnen. Op tal van plaatsen onstonden
lokale en regionale verenigingen, die zich met
amateur-ornithologie bezig hielden. In 1979 wa
ren er 142 groepen - waaronder enkele Belgische -
die zich met vogelstudie bezig hielden, aangesloten
bij het Contactorgaan voor Vogelstudie van de Ko
ninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereni
ging.7 De organisatie van de bescherming en studie
van faunasoorten in Nederland heeft een versnip
perd karakter. De organisaties kunnen onderling
in werkwijze en geografische reikwijdte sterk
verschillen.
De diversiteit onder de natuurorganisaties is
Mr. dr. P. G. van Tienhoven, oud-voorzitter en
animator van de Vereniging tot Behoud van Na
tuurmonumenten in Nederland, oprichter van vele
Provinciale landschappen
Jhr. W. H. de Beaufort, bestuurslid van de Neder
landse Heidemaatschappij, bestuurslid van Stichting
Het Nationale Park De Hoge Veluwe, bestuurslid
van de Vereniging tot Behoud van Natuurmonu
menten in Nederland, mede-oprichter van de Stich
ting Het Utrechts Landschap
[29]
