Een economisch-historisch apparaat
in opbouw:
NEH A-Series-V
P.W.J. den Otter
Het neha ontwikkelt de laatste jaren een grote activiteit op het terrein van
de stimulering van het economisch-historisch onderzoek. Een onderdeel
daarvan is de publicatie van verschillende reeksen. Drs P.W.J. den Otter,
chartermeester bij het Rijksarchief in Overijssel, bespreekt in dit artikel één
van die reeksen, Series-v: hulpmiddelen bij het economisch-historisch on
derzoek.
De Vereeniging Het Nederlandsch Economisch-
Historisch Archief stelt zich sedert haar oprichting
in 1914 ten doel een wetenschappelijke en docu
mentaire infrastructuur te bieden voor het econo
misch-historisch onderzoek in Nederland, meer
in het bijzonder voor de beoefening van de be
drijfsgeschiedenis.' Gezien deze doelstelling ope
reert het neha in het krachtenveld van vele be
trokken partijen: wetenschappelijk onderzoek,
overheid, openbaar archiefwezen en bedrijfsleven.
De mate waarin het neha deze verschillende be
langhebbenden tot samenwerking weet te bewe
gen, bepaalt de mate van haar succes.
Het neha heeft zich zeer actief betoond in het
verwerven en beheren van historische bronnen;
bedrijfsarchieven, manuscripten, boeken, pam
fletten, foto's en realia. In de jaren 1971-1974 werd
met de overdracht van circa 11 km bedrijfsarchie
ven aan de rijks- en gemeentearchieven de archief-
beherende taak beëindigd. De omstreeks 72.500
titels tellende, internationaal befaamde Econo-
misch-Historische Bibliotheek (ehb) en een aan
tal documentaire collecties bleven in eigen beheer.
Het neha kent verschillende publicatie-reek
sen. Economisch-historische artikelen verschij
nen in het Economisch- en Sociaal-Historisch Jaar
boekliteratuursignalementen en recensies in het
twee keer per jaar verschijnende neha-Bulletin.
Dissertaties en andere monografieën worden uit
gegeven in de NEHA-Series 111. Met de in 1988 van
start gegane Series-v wil het neha voorzien in
reeds lang gevoelde lacunes in het economisch-
historisch wetenschappelijk apparaat. De reeks
bestaat uit onderzoekswijzers, catalogi en bron
nenoverzichten, waarbij men zich niet beperkt tot
de eigen collecties. De delen worden uitgebracht
in octavo formaat en in een kenmerkend omslag
ontwerp van Netty Arriëns. De lay-out van het
binnenwerk munt niet in elk deel uit door over
zichtelijkheid. Inmiddels zijn vijf delen met in to
taal 1480 pagina's verschenen. De volledige titels
staan aan het einde van dit signalement vermeld.
Economisch-historisch bronnen-
en literatuuronderzoek
De Economisch-Historische Wegwijzervan de hand
van J. J. Seegers, bibliothecaris van de ehb, is be
doeld als de sterk uitgebreide opvolger voor de
economisch-historische paragrafen in het alge
meen historisch georiënteerde Apparaat voor de
[254]
studie der geschiedenis van J.M. Romein en J.
Haak, waarvan de laatste druk uit 1979 inmiddels
sterk is verouderd. De Wegwijzer is een uitvoerig
beredeneerde en geannoteerde gids, gericht op het
snel en efficiënt verzamelen van literatuur en bron
nen in de beginfase van een economisch-histo
risch onderzoek. Hoewel primair bedoeld voor be
ginnende onderzoekers, kunnen meer gevorder
den er zeker ook hun voordeel mee doen.
De systematiek van indeling volgt de loop van
het historisch onderzoek; eerst de inleidende en
secundaire literatuur, dan de bronnen. In het eer
ste gedeelte komen achtereenvolgens aan de orde
de methodologisch, theoretisch en historiogra
fisch belangrijkste titels, de nationale, regionale,
lokale en thematische bibliografieën en tot slot de
hulpwetenschappen economie en statistiek en
verwante wetenschappen als historische demo
grafie, historische geografie en kartografie, indus
triële archeologie en geschiedenis van de techniek.
Het tweede gedeelte wijst de weg naar de archiva
lische, gedrukte en niet-tekstuele bronnen via gid
sen, overzichten, repertoria, catalogi en andere
toegangen, bronnenuitgaven, bronnenkritische
studies enz. Van belangrijke bibliotheken en do
cumentaire bewaarplaatsen wordt het collectie
profiel geschetst. Buitenlandse literatuur en bron
nen zijn opgenomen indien van belang voor de
ontwikkeling van het vak of ten behoeve van com
paratief onderzoek.
De Wegwijzer sluit af met twee bijlagen en een
index. Een lijst van Nederlandse hoogleraren so
ciale en economische geschiedenis sedert 1913 met
de titel van hun inaugurele rede en een overzicht
van hun geschriften vormt de eerste bijlage. Een
overzicht van lopende economisch-historische
tijdschriften in de ehb de tweede. In de index zijn
de titels van de opgenomen werken vermeld, he
laas niet de auteurs.
De archieven en hun bewaarplaatsen worden in
vergelijking met de gedrukten relatief beknopt be
handeld. Seegers' interessante observatie dat veel
economisch-historisch onderzoek naar ontwikke
lingen in de negentiende en twintigste eeuw ster
ker steunt op gedrukt en documentair bronnen
materiaal dan op archieven, zal hier mede debet
aan zijn. Een specifiek en kritisch overzicht van de
archivalische bronnen voor de Nederlandse eco
nomische geschiedenis in deze periode is een
groot desideratum.
Gedenkboeken van bedrijven
De Katalogus van gedenkboeken beschrijft de onge
veer 2750 in de ehb aanwezige gedenkboeken die
zijn ontstaan in directe opdracht van onderne
mingen, overheidsdiensten met een specifieke
economische taak en de daarmee verbonden (be
langenorganisaties en samenwerkingsverbanden.
De non-profit sector is buiten beschouwing gela
ten. De ehb streeft voor Nederland een dekkings
percentage van 100% na, voor het buitenland vol
staat men met een representatieve selectie. De ti
tels zijn systematisch gerangschikt volgens de
'Standard Industrial Classification' (sic), die op
onderdelen afwijkt van de in Nederland gebruike
lijke 'Standaard Bedrijfs Indeling' (sbi) van het
Centraal Bureau voor de Statistiek. De Katalogus,
die verwijst naar de signatuur van de publicaties in
de e h b, is voorzien van een index op bedrijfsnaam
en wordt voorafgegaan door een overzicht van
relevante Nederlandse, Duitse, Engelse en Ameri
kaanse bibliografieën, katalogi en archievenover
zichten.
Bedrijfsgedenkboeken vormen nog al eens de
enige beschikbare publicatie over de geschiedenis
van een bedrijf. Als ze in eigen beheer zijn uitgege
ven, zijn ze bovendien vaak moeilijk te achterha
len. De zeker bij gedenkboeken van oudere datum,
ietwat hagiografische ondertoon laat onverlet, dat
deze literatuur bruikbare informatie bevat over de
institutionele ontwikkeling van een bedrijf. See
gers biedt via een afzonderlijke beredeneerde lite
ratuurlijst de mogelijkheid de studie aan te vatten
naar methodische en kritische problemen, die het
genre aankleven.
Textielhistorische Bronnen
Het erfgoed van de voorheen voor de economie
van Nederland zo cruciale maar inmiddels vrijwel
volledig verdwenen textielnijverheid wordt in ver
gelijking tot andere bedrijfstakken goed beheerd.
Textielarchieven zijn met circa 8% in het totale
[255]
