niet leesbaar was. In de achttiende eeuw is er een
inventarisatie gekomen van deze documenten.
Een gedeelte daarvan, de bullen, zijn gepubliceerd
in de Corpo diplomaticoportuguês.
De tweede fase betreft de instroom van docu
menten, afkomstig van de instellingen van het
Ancien Regime. Er is geen personeel geweest om ze
te inventariseren. Een provisorische oplossing is
gevonden door alle verschillende collecties te
plaatsen in diverse zalen van het gebouw.
Een derde instroom heeft plaatsgevonden in
het begin van deze eeuw: Portugal werd een repu
bliek en de monarchistische instellingen depo
neerden hun stukken in het archief. Om orde in
de chaos te scheppen is een begin gemaakt het ar
chief onder te verdelen in secties. Helaas is daar
tot nu toe niets van terecht gekomen. Het resul
taat is een groot aantal onoverzichtelijke collecties
betreffende diverse onderwerpen, zoals stukken
afkomstig van: bestuurlijke raden, persoonlijke
archieven, kloosters, de Portugese factorij in Ant
werpen, fiscale instellingen, juridische instellin
gen, processen die gevoerd zijn tegen buitenlan
ders en recentelijk een archief van het opgeheven
weekblad OJornal.
Er is een redelijk goede kopieerdienst. Helaas
werkt deze vrij langzaam; een presentje aan het
personeel wil de dienstverlening wel eens bespoe
digen. Daarnaast doet zich hier het eigenaardige
verschijnsel voor dat voor documenten copyrights
betaald moeten worden, indien men maar enigs
zins het vermoeden heeft dat ze voor publikatie
bestemd zijn.
Andere collecties
Een andere belangrijke collectie documenten be
vindt zich in de Biblioteca Nacional, de Portugese
Koninklijke Bibliotheek. Deze ligt op ongeveer
500 meter afstand van de Torre de Tombo. In te
genstelling tot de doorgaans wat oudere gebou
wen waar zich de meeste collecties bevinden, is de
bibliotheek modern ingericht. Zij heeft goede
voorzieningen, zoals een airconditioning. Veel
boeken die niet in Nederland voorradig zijn, kun
nen hier wel aangetroffen worden. Helaas is de
collectie incompleet, met name inzake de laatste
jaren. Op dit moment is men bezig met het ont
wikkelen van een computersysteem, dat het mo
gelijk maakt te bekijken of bepaalde boeken in een
andere bibliotheek in Portugal of Madeira aanwe
zigzijn.
Er is een aantal collecties oude drukken en do
cumenten. De reservados zijn boeken en gedrukte
documenten van vóór 1900. Iedereen kan deze op
vragen, raadplegen en zelfs fotokopiëren. Daar
naast is er een aparte afdeling met documenten.
De Fundo Geral bestaat uit diverse documenten
die de bibliotheek af en toe heeft aangekocht.
Hiervan bestaat een inventarisatie op onderwerp
via een kaartsysteem.
Daarnaast zijn er enkele aparte collecties die op
zichzelf een eenheid vormen. De meest belangrij
ke is de Colletpao Pombalina, het privé archief van
de Markies van Pombal, eerste minister aan het
eind van de achttiende eeuw. Het archief is ver
kocht door familieleden aan de bibliotheek. Veel
materiaal is afkomstig uit de periode dat hij diplo
maat in Oostenrijk en Engeland is geweest.
De Biblioteca Nacionalheeft ook een goede mi
crofilmafdeling, waar ook een hoeveelheid docu
menten is opgenomen. Dit heeft als voordeel dat
ze vanaf de microfilm direct gekopieerd kunnen
worden. Normaal gesproken gaat er een groot
aantal weken overheen voordat een opdracht tot
kopiëren daadwerkelijk wordt uitgevoerd. Nazen
den van kopieën duurt nog langer.
De Academici das Ciencias de Lisboa is gevestigd
vlakbij het parlement in een voormalig Francisca
ner klooster Nosso Senhor de Jezus. De Academie
van Wetenschappen heeft vooral aan het eind van
de achttiende eeuw veel invloed gehad op het ko
loniaal beleid. De belangrijkste publikatie is de
Memórias económicas da RealAcademia das Sciên-
cias, waarin met name de economische aspecten
van het Portugees kolonialisme belicht zijn.
Er zijn twee series documenten: rode en blauwe.
De 'rode' documenten zijn afkomstig uit het con
vent zelf. Onder andere de correspondentie met de
overzeese missies kan men hierin terugvinden.
Hiervan is een inventaris gepubliceerd.6 'Blauwe'
documenten zijn verworven door de academie.
Hierin zijn verslagen van de diverse corresponden
ten over de gehele wereld aanwezig.
[236]
Eens heeft de academie een goede bibliotheek
gehad. Helaas heeft men vanwege geldgebrek geen
nieuwe bibliothecaris kunnen aanstellen. Dit
heeft tot gevolg dat de collectie niet wordt uitge
breid. Nog ernstiger is het gebrek aan service dat
er geboden wordt (fotokopiëren kan niet) en de
onmogelijkheid om diefstal tegen te gaan. Er zijn
zeer waardevolle boeken aanwezig, zoals het ver
slag van Cabral van zijn ontdekking van Brazilië
en enige atlassen uit de begintijd van de ontdek
kingsreizen. Daarnaast is er een groot aantal oude
drukken.
De Sociedade Geogrdfica is gevestigd in het hart
van de binnenstad van Lissabon. Deze particuliere
club kan worden gezien als een opvolger van de
academie, maar dan voor de negentiende eeuw.
Aan het eind van die eeuw heeft zij zich voorna
melijk bezig gehouden met de geografie van An
gola en Mozambique. Qua bibliotheek en vooral
qua cartografie is het een erg belangrijke instel
ling. Helaas is het niet mogelijk boeken te lenen,
noch om gedeelten ervan te fotokopiëren.
Er bestaan ook privé archieven in Portugal. De
toegang is vrij lastig, laat staan de mogelijkheden
tot fotokopiëren. Veel tijd moet worden uitge
trokken om binnen te komen: er is toestemming
van de familie nodig. Zelf heb ik een poging ge
waagd het archief van het huis van Cadaval te
betreden. De eerste hertog van Cadaval was de se
cretaris van koning Pedro 11 aan het einde van de
zeventiende eeuw. Daarna heeft de familie steeds
belangrijke posities bekleed. Vanwege tijdgebrek
heb ik me helaas moeten beperken tot het raadple
gen van een uitgegeven inventaris.
In Portugal bestaat een toenemend besef dat de
kwaliteit van de archieven en de toegankelijkheid
moeten worden vergroot. Recente verhuizingen
van 's lands belangrijkste archief en de uitgifte van
gedrukte inventarissen wijzen daarop. Er valt op
dit gebied echter nog veel te doen. Bepaalde col
lecties zijn vaak bestudeerd, maar er bestaan nog
andere collecties die nog vrijwel onontgonnen
zijn en, waarvan soms de staat niet al te best meer
is.
Summary
Archives in the European Community:
Portugal In Portugal historical research is
held in high regard. Since the dictatorship of Sala-
zar the nation's glorious voyages of discovery
have received much emphasis. This has not chan
ged since the revolution of 1975, although a more
critical attitude towards the country's history is
now allowed. The author of this article reports on
his experiences in Portuguese archives such as the
Arquivo Histórico Ultramarino, the Biblioteca do
Paldcio daAjudazwi the Arquivo Nacionalde Torre
de Tombo, the largest and oldest archive, dating
back to the eleventh century.
Noten
1 Ann Pescatello, 'Relatorio from
Portugal: the archives and
libraries of Portugal and their
significance for the study of
Brazilian history', Latin American
Research Review (1970), 17-52.
2 Eduardo de Castro e Almeida, Ln-
ventdrio dos documentos relativos
ao Brasil existentes no Arquivo da
Marinha e Ultramar de Lisboa,
8 delen. Rio de Janeiro 19x3-1936.
3 Lnventdrio de codices e de documen
tos avulsos do Arquivo Histórico
Ultramarino referentes a Baia. Se
minaria Estoril- Portugal na Baia.
Documentos dosséculosxvi axix.
Lissabon 1981.
4 Carlos Alberto Ferreira, lnventd
rio dos manuscritos da Biblioteca
daAjuda referentes a America do
Sul. Coïmbra 1946.
5 Roteiro defontes da históriaportu-
guesa contempordnia. Arquivo Na
cional de Torre de Tombo. Joel Ser-
rao e.a. ed. 2 delen, Lissabon 1984.
6 Academia das Ciencias de Lisboa.
Catalogo de manuscritos. Serie ver-
melha. 2 delen, Lissabon 1978 en
1980.
7 Virginea Rau en Maria Fernandes
Gomes ed., Os manuscritos do ar
quivo da Casa da Cadaval respei-
tantes ao Brasil. 2 delen, Coïmbra
1958.
[237]
