Het Centre des Archives d'Outre-Mer
te Aix-en-Provence
L.H.J. Sicking
Het Centre des Archives d'Outre-Mer (c aom) inAix
Achthonderd kilometer van Parijs en dertig kilometer van Marseille ligt
Aix-en-Provence. Wie over de autosnelweg de stad nadert wordt geconfron
teerd met een groot bord met de tekst ville d'eaux, ville dart. Op
merkelijker voor ons is echter de aanwezigheid van het Centre des Archives
d'Outre-Mer (caom) in Aix. Drs Louis Sicking bracht een jaar door in het
stadje en verrichtte onderzoek in de archieven van het caom. In dit artikel
laat hij zien hoe in Frankrijk de koloniale archieven bewaard worden en
waarom een Franse provinciestad zoveel bronnen voor de koloniale geschie
denis herbergt.
[226]
Aan waterbronnen dankt het stadje zijn bestaan.
Omstreeks 120 v. Chr. stichtte de Romeinse con
sul Sextius Calvinus bij hete waterbronnen Aquae
Sextiae. Vandaag de dag telt het centrum van Aix
meer dan twintig fonteinen, zodat zij zonder meer
kan doorgaan voor de waterstad van de Provence.
Ook qua kunst beantwoordt Aix aan de door het
reclamebord geschapen verwachtingen. De stad
was de werkplaats van Cézanne, tijdgenoot van
Van Gogh die, zoals bekend, Arles verkoos. Ter
wijl daar verwoede pogingen werden ondernomen
om naast de Van-Gogh-tentoonstelling in Am
sterdam toch nog iets van deze Nederlandse
kunstschilder te exposeren, werd in Aix zonder
problemen een overzichtstentoonstelling van Cé
zanne georganiseerd, waar onder andere 42 aqua
rellen van de Montague Sainte-Victoire te zien wa
ren. De bossen op deze nabij Aix gelegen berg
brandden in de zomer van 1989 volledig af. Met de
opbrengst van de tentoonstelling hoopt men de
herbebossing van Cézannes inspiratiebron te fi
nancieren.
Zoals iedere Franse provinciestad van betekenis
heeft ook Aix-en-Provence een gemeentearchief.
Voor de geschiedenis van Zuid-Frankrijk zijn de
hier berustende archieven van grote waarde, om
dat de stad tot de Franse Revolutie de hoofdplaats
van de Provence was. Hoewel het nabij gelegen
Marseille Aix in omvang en betekenis al lang is ge
passeerd, is het stadje erin geslaagd een aantal re
gionale functies te behouden. Zo zetelt het hof
van appel nog steeds in de voormalige provincie
hoofdstad. Opmerkelijker nog is echter de aanwe
zigheid van het Centre des Archives d'Outre-Mer
(caom) in Aix, terwijl juist Marseille haar op
komst en grote bloei in de negentiende eeuw gros-
so modo te danken heeft aan haar speciale rol als de
koloniale havenstad van Frankrijk. Zonder te
overdrijven kan men stellen dat de ontwikkeling
van geen enkele andere stad zo nauw verbonden is
geweest met het Franse imperium als die van
Marseille.
Waarom bevinden zich de Archives d'Outre-
Mer te Aix-en-Provence? Om die vraag te kunnen
beantwoorden ligt het voor de hand te kijken naar
de ontstaansgeschiedenis van de instelling en de
archieven. Tevens kan daarmee worden gewezen
op het grote belang van deze archieven op natio
naal en internationaal niveau. Dit is mijns inziens
niet overbodig, aangezien in het van centralisti
sche tradities doorspekte Frankrijk kan worden
verwacht dat instellingen van enige supraregiona-
le importantie in Parijs zijn gevestigd. Zo be
schouwd kunnen de Archives d'Outre-Mer gemak
kelijk over het hoofd worden gezien. Een blik in
recente jaargangen van het Nederlands Archieven
blad en het repertorium daarop leert tenminste
dat er geen aparte bijdragen aan zijn gewijd. Dit is
misschien een gemis gezien het feit dat zowel
Frankrijk als Nederland beschikken over omvang
rijke koloniale archieven die zich uitstekend lenen
voor vergelijkend onderzoek. Achtereenvolgens
zullen de Franse koloniale administratie, de daar
uit voortgekomen archieven en het caom aan
bod komen.
De Franse koloniale administratie
Hoewel het in Aix gaat om de archieven van het
zogenaamde tweede koloniale rijk1 - de opbouw
daarvan ving aan in de negentiende eeuw - kan
tenminste één gebeurtenis van voor die tijd niet
onvermeld blijven, namelijk de oprichting in 1680
van het Dépot des papiers de la Marine et des Colo
nies, ofwel het archief van het ministerie van Ma
rine en Koloniën. De koloniale administratie zou
onderdeel blijven uitmaken van het ministerie van
Marine tot 1894, met uitzondering van de korte
periode van 24 juni 1858 tot 24 november i860
toen de koloniale zaken of in ieder geval hun ad
ministratie waren ondergebracht bij het ministe
rie van Algerije en Koloniën.
In 1882 werden de koloniale archieven geschei
den van de marinearchieven ten behoeve van het
opgerichte staatssecretariaat van Handel en Kolo
niën, waaruit in 1894 het ministerie van Koloniën
voortkwam. Aanvankelijk was het staatssecretari
aat onderverdeeld in afdelingen. Er was een afde
ling voor politieke en administratieve aangelegen
heden, voor justitie, voor economische zaken,
voor onderwijs en een voor missie. Vanaf 1888
vond er langzamerhand geografische specialisatie
plaats, hetgeen verschillende reorganisaties tot ge
volg had. Pas in 1920 was een organisatie ontstaan
waarmee iedereen tevreden was. Verder bleef het
[227]
